του Δημήτρη Κολιοδήμου

Όπως κάθε χρόνο, τα μέλη της Πανελλήνιας Ένωσης Κριτικών Κινηματογράφου ψήφισαν τις 10 καλύτερες ξένες και τις 3 καλύτερες ελληνικές ταινίες της χρονιάς που πέρασε, ανάμεσα σ’ εκείνες οι οποίες προβλήθηκαν στις κινηματογραφικές αίθουσες το 2023. Δεν συμπεριέλαβαν φιλμ που προβλήθηκαν μόνο σε φεστιβάλ ή άλλες εκδηλώσεις, ούτε ταινίες που ανέβηκαν αποκλειστικά σε πλατφόρμες. Και η ψηφοφορία τους έδωσε τα παρακάτω αποτελέσματα:

ΞΕΝΕΣ ΤΑΙΝΙΕΣ

1. ΖΩΝΗ ΕΝΔΙΑΦΕΡΟΝΤΟΣ του Τζόναθαν Γκλέιζερ (38 ψήφοι)
– ΠΕΣΜΕΝΑ ΦΥΛΛΑ του Άκι Καουρισμάκι (38 ψήφοι)
3. ΑΝΑΤΟΜΙΑ ΜΙΑΣ ΠΤΩΣΗΣ της Ζιστίν Τριέ (34 ψήφοι)
4. ΟΙ ΔΟΛΟΦΟΝΟΙ ΤΟΥ ΑΝΘΙΣΜΕΝΟΥ ΦΕΓΓΑΡΙΟΥ του Μάρτιν Σκορσέζε (33 ψήφοι)
5. ΤΑ ΠΝΕΥΜΑΤΑ ΤΟΥ ΙΝΙΣΕΡΙΝ του Μάρτιν ΜακΝτόνα (32 ψήφοι)
6. ΟΠΕΝΧΑΪΜΕΡ του Κρίστοφερ Νόλαν (30 ψήφοι)
7. TÁR του Τοντ Φιλντ (21 ψήφοι)
8. ΠΕΡΑΣΜΕΝΕΣ ΖΩΕΣ της Σελίν Σονγκ (19 ψήφοι)
9. ΞΕΡΑ ΧΟΡΤΑ του Νουρί Μπιλγκέ Τζεϊλάν (17 ψήφοι)
10. ΣΤΟ ΓΡΑΦΕΙΟ ΚΑΘΗΓΗΤΩΝ του Ιλκέρ Τζατάκ (16 ψήφοι)
– ΤΟ ΤΕΡΑΣ του Χιροκάζου Κόρε-Έντα (16 ψήφοι)
– Η ΧΩΡΑ ΤΟΥ ΘΕΟΥ του Χλίνουρ Πάλμασον (16 ψήφοι)

ΕΛΛΗΝΙΚΕΣ ΤΑΙΝΙΕΣ

1. ΠΙΣΩ ΑΠΟ ΤΙΣ ΘΗΜΩΝΙΕΣ της Ασημίνας Προέδρου (41 ψήφοι)
2. BLACK STONE του Σπύρου Ιακωβίδη (27 ψήφοι)
3. ΦΟΝΙΣΣΑ της Εύας Νάθενα (21 ψήφοι)

Όλα καλά μέχρι εδώ – για όποιον αγνοεί το τι γίνεται κάθε χρόνο στα παρασκήνια. Όσοι είναι μέσα στα πράγματα, όμως, ξέρουν πολύ καλά (ορισμένοι – και ο υπογράφων μεταξύ αυτών – από πρώτο χέρι) τις αντιρρήσεις που εγείρονται κάθε φορά και τις διαφοροποιήσεις οι οποίες προκύπτουν. Διότι οι κριτικοί κινηματογράφου μάλλον δεν συμπεριλαμβάνονται στους «εύκολους» ανθρώπους του κόσμου τούτου.

Κάθε εχέφρων άνθρωπος, που διαβιώνει σε μία οργανωμένη κοινωνία, είναι υποχρεωμένος να ακολουθεί τους Νόμους της. Κάθε συνετός υποψήφιος παιχνιδιού είναι αναγκασμένος να αποδεχθεί τους Κανόνες τους και κάθε προσεκτικός παίκτης του οφείλει να τους τηρεί. Κάθε μη επιπόλαιος πολίτης, ο οποίος δέχεται να συμμετάσχει σε μία ψηφοφορία, είναι υποχρεωμένος να ακολουθήσει τους Όρους με τους οποίους αυτή οργανώθηκε και διεξάγεται.

Τα παραπάνω είναι αυτονόητα. Δεν χρειάζονται πρόσθετα επιχειρήματα, Τα μάθαμε όλοι μας στην πρώτη τάξη του Δημοτικού (μπορεί και νωρίτερα, αν πήγαμε σ’ ένα καλό νηπιαγωγείο) και η εμπέδωσή τους γινόταν προοδευτικά, χρόνο με τον χρόνο, δια της συμμετοχής μας: στην τάξη, σ’ ένα σχολικό παιχνίδι, σε μία εκλογική διαδικασία.

Τα παραπάνω, ωστόσο, δεν είναι αυτονόητα για όσους συμμετέχουν στην ετήσια διαδικασία ανακήρυξης της «καλύτερης» ταινίας. Οι αντιρρήσεις των μελών της Π.Ε.Κ.Κ. ξεκινούν από το γιατί «ξένης» και «ελληνικής»; Γιατί όχι «καλύτερης ταινίας»: αν μία ελληνική ξεχωρίζει, τότε θα την συμπεριλάβω στη δεκάδα μου – αν δεν ξεχωρίζει, δεν έχω κανέναν λόγο να ψηφίσω καλύτερη ελληνική ταινία. Κι ενώ σε κάποια Γ.Σ. είχε ληφθεί (χρόνια πριν) αυτή η απόφαση και, έκτοτε, το κάθε Δ.Σ. την τηρεί, ορισμένα μέλη ψηφίζουν όπως αυτά θέλουν!

Μετά έρχεται το: γιατί δεκάδα και τριάδα; Γιατί όχι δεκάδα για αμφότερες τις κατηγορίες; Ή γιατί όχι δωδεκάδα, δεκατετράδα ή δεκαπεντάδα για την πρώτη; Αλλά κι αυτές δεν πρέπει να είναι υποχρεωτικές. Δηλαδή, θα είναι δυνατόν να ψηφίσει κάποιος και λιγότερες ταινίες, και η ψήφος του να γίνει αποδεκτή. Και γιατί η επιλογή να είναι αλφαβητική – πρέπει, υποχρεωτικά, να είναι αξιολογική. Ή το αντίστροφο. Ή και τα δύο: να είναι στη διακριτική ευχέρεια του μέλους το αν θα ψηφίσει «με αλφαβητική σειρά» ή «με αξιολογική σειρά». Και, ανεξαρτήτως του πώς θα γίνει η ψηφοφορία, να είναι όλες οι ταινίες ισοδύναμες, μιας και… έλαβαν ψήφο!

Στο παρελθόν, την εποχή που η ψηφοφορία γινόταν με χαρτί και μολύβι, είχαν υπάρξει συνάδελφοι που είχαν προσπαθήσει να ψηφίσουν περισσότερες ταινίες. Είχαν στείλει δώδεκα ξένες, (ας πούμε) με το σκεπτικό ότι σε δύο θέσεις είχαν «ισοβαθμήσει» από δύο τίτλοι. Στο μυαλό τους, βέβαια. Στην περίπτωση αυτή η λύση ήταν… εύκολη. Δεν ακυρωνόταν το ψηφοδέλτιο – απλώς, δεν λαμβάνονταν υπόψη οι δύο τελευταίες επιλογές της λίστας. Τώρα, όμως, που η ψηφοφορία είναι ηλεκτρονική, επινοήθηκε ένα άλλο τέχνασμα: ψηφίζω μεν 10, αλλά… στέλνω μία διευκρίνηση.

Όπως: «Από τη λίστα μου δεν θα έπρεπε να λείπουν οι ταινίες ‘Αντιγόνη’, ‘Το Μπλε Καφτάνι’, ‘Ένιο Μορικόνε: Ο Μαέστρος’» (φωτό). Τι σημαίνει αυτό, άραγε; Από τη δεκάδα που ψήφισε, όπως και να το κάνουμε, οι ταινίες αυτές απουσιάζουν. Κι αν έπρεπε να υπάρχουν, τότε η δεκάδα γίνεται δεκατριάδα. Το λογισμικό, όμως, δεν κάνει δεκτό αριθμό μεγαλύτερο του 10. Οπότε, τι να εννοεί ο ποιητής; Φανταστείτε ό,τι θέλετε! Πώς λέμε… άγνωσται αι βουλαί του Κυρίου;

Ή όπως: «Η απουσία των ταινιών ‘Οι Δολοφόνοι του Ανθισμένου Φεγγαριού’, ‘Οπενχάιμερ’, ‘Πεσμένα Φύλλα’, ‘Ζώνη Ενδιαφέροντος’ και ‘Ανατομία μιας Πτώσης’ δεν αποτελούν σνομπισμό προς κανέναν (ιδίως συναδέλφους ή θεατές), αλλά γιατί τις έθεσα εκτός διαπραγμάτευσης». Τι πάει να πει αυτό; Μόνος του αποφάσισε να τις θέσει «εκτός διαπραγμάτευσης» και, στη συνέχεια, μόνος του (και πάλι) ομιλεί περί σνομπισμού!

Κι εγώ δεν ψήφισα την «Ανατομία μιας Πτώσης», απλούστατα επειδή θεώρησα τις ταινίες που ψήφισα καλύτερές της – χωρίς να νοιώθω την παραμικρή ενοχή επειδή (ας πούμε) έχει λάβει τα βραβεία που έχει λάβει ή επειδή (ας πούμε και πάλι) είναι μία «γυναικεία» ταινία. Κι εγώ δεν ψήφισα τα «Πεσμένα Φύλλα» (φωτό), επειδή ούτε αυτήν την θεωρώ τόσο καλή – και πάλι χωρίς ενοχή, έχοντας εν προκειμένω ενοχληθεί από το απροκάλυπτα φιλο-ουκρανικό και ξεδιάντροπα αντι-ρωσικό μήνυμά της. Κι εγώ δεν ψήφισα το «Tár», επειδή δεν μου άρεσε καθόλου η αισθητική και η σκηνοθεσία της, και εγκατέλειψα την αίθουσα στα τρία τέταρτα!

Ξέρετε, θα είχε πολύ ενδιαφέρον μία ψηφοφορία για την «χειρότερη» art-house (ή φεστιβαλική ή δημιουργού ή όπως την πει κανείς…) ταινία. Προσωπικά μιλώντας, το «Ένα Καινούργιο Αύριο» θα έθετε σοβαρή υποψηφιότητα, μαζί με τις «Εξορία» και «How to Have Sex». Έχει κάποιος τα κότσια να καθιερώσει τα ελληνικά Χρυσά Βατόμουρα; Θέλει θάρρος κάτι τέτοιο, μαζί με ταπεινότητα και πλήρη απενοχοποίηση. Δηλαδή, τα αντίθετα του σνομπισμού.

Διότι τι άλλο παρά κινηματογραφικός σνομπισμός είναι να ψηφίζει κανείς λιγότερες ταινίες από όσες ζητούνται; Από τις 364 ταινίες που προβλήθηκαν για πρώτη φορά στη χώρα μας το 2023 (άλλες 75 ήταν επανεκδόσεις), δεν ξεχωρίζουν 10; Ή όσες επέλεξε ήταν (όλες τους) «αριστουργηματικές» και δεν συγκρίνονται με τις υπόλοιπες; Και ξεχωρίζουν και συγκρίνονται! Η στάση, όμως, είναι που αριθμεί. Η επιβεβαίωση της αίσθησης ενός υπεροπτικού και ακατάδεχτου «εμείς είμαστε οι επίλεκτοι της κριτικής και μόνο αυτές οι ταινίες μόνο». Δεν υπάρχουν άλλες! Ή, ορθότερα, όλες οι υπόλοιπες βρίσκονται έτη φωτός μακράν αυτών. Και δεν έχουμε κανέναν λόγο ν’ ασχοληθούμε μαζί τους. Είναι η στάση εκείνη που απομάκρυνε την κριτική από το ευρύ κοινό και αποξένωσε την ελληνική ταινία από τους Έλληνες θεατές, Τους πραγματικούς αποδέκτες της.

Τις δύο «καλύτερες» φετινές ταινίες (λόγω ισοψηφίας) τις χωρίζουν μόλις 1.780 εισιτήρια. Που σημαίνει ότι το κοινό τις αγκάλιασε εξίσου – βρίσκονται στις θέσεις 64 και 67 του ελληνικού box-office. Είναι, όμως, ισάξιες; Απ’ όσους ψήφισαν και τις δύο, ένας μόνο θεωρεί καλύτερη την ταινία του Άκι Καουρισμάκι. Όλοι οι άλλοι τοποθετούν αυτήν του Τζόναθαν Γκλέιζερ σε υψηλότερη θέση. Κι όμως, οι δύο αυτές ταινίες ισοψήφησαν στην κορυφή της λίστας. Διότι όλες οι ταινίες που ψηφίζονται είναι ισοδύναμες και αρκεί η παρουσία μιας εξ αυτών στη δεκάδα των περισσότερων ψηφοφόρων για να την αναδείξει – όπως συνέβη και σε μια άλλη ψηφοφορία, για την ανάδειξη της «καλύτερης» ταινίας όλων των εποχών από το βρετανικό περιοδικό Sight & Sound, που έφερε στο #1 την «Ζαν Ντιλμάν» (μία νεωτερική, πρωτοποριακή για την εποχή της ταινία). Να γιατί, σε τέτοιες ψηφοφορίες, θα πρέπει οι μετέχοντες να ψηφίζουν μόνο αξιολογικά και, στο κάθε ψηφοδέλτιο, κάθε ταινία να λαμβάνει τόσες «μονάδες» όσες αντιστοιχούν στη θέση όπου βρίσκεται…

Από την άποψη αυτή, ίσως να έχει ιδιαίτερο ενδιαφέρον η λίστα με τις ταινίες που έλαβαν μία μόνο ψήφο. Δηλαδή, ο κατάλογος όλων εκείνων που ένας και μόνο ένας από τους 59 κριτικούς που έλαβαν μέρος στη φετινή ψηφοφορία της Π.Ε.Κ.Κ., την θεώρησε μία από τις «καλύτερες» για το 2023. Έχουμε και λέμε, λοιπόν (με αλφαβητική σειρά):

Αγάπη, Ζωή (σκ: Κότζι Φουκάντα)
Αντιγόνη (σκ: Σόφι Ντεράσπι)
Αουτσάιντερς (σκ: Κρεγκ Γκιλέσπι)
Απίστευτο κι Όμως Αληθινό (σκ: Κεντάν Ντουπιέ)
Η Απόδραση του ’77 (σκ: Αλμπέρτο Ροντρίγκεθ)
Arte Povera: The Documentary (σκ: Φώτης Γεωργιάδης)
Η Αυτοκρατορία του Φωτός (σκ: Σαμ Μέντες)
Οι Γάμοι της Τήλου (σκ: Παναγιώτης Ευαγγελίδης)
Ο Γάμος στο Αφρίν (σκ: Θωμάς Σίδερης)
Γυναικείες Κουβέντες (σκ: Σάρα Πόλεϊ)
The First Slam Dunk (σκ: Τακεχίκο Ίνουε)
Οι Δύο Όψεις του Ξυραφιού (σκ: Κλερ Ντενί)
Το Έγκλημά μου (σκ: Φρανσουά Οζόν)
Η Επιβίωση της Ευγένειας (σκ: Ρολφ ντε Χέερ)
Έρευνα Πάνω σε Ένα Κρατικό Σκάνδαλο (σκ: Τιερί ντε Περετί)
Η Θεά (σκ: Σατιατζίτ Ρέι)
Inside (σκ: Βασίλης Κατσούπης)
Καραόκε (σκ: Μοσέ Ρόζενταλ)
Η Κινέζα (σκ: Ζαν-Λικ Γκοντάρ)
Κουραμπιέδες από Χιόνι (σκ: Γιάννης Τσιμιτσέλης)
Ο Μαέστρος (σκ: Μπράντλεϊ Κούπερ)
Ο Μπο Φοβάται (σκ: Άρι Άστερ)
Dogman (σκ: Λικ Μπεσόν)
Ο Όρκος του Παμφίρ (σκ: Ντμιτρό Σουκχολίτκι-Σομπτσούκ)
Utama: Το Σπίτι μας (σκ: Αλεχάντρο Λοάισα Γκρίσι)
Τα Οχτώ Βουνά (σκ: Φέλιξ Φαν Χρούνινχεν, Σάρλοτ Βάντερμιρς)
Τα Πάνω Κάτω (σκ: Λουί Γκαρέλ)
Πέρα από τον Τοίχο (σκ: Βαχίντ Τζαλιλβάντ)
Το Πιο Όμορφο Αγόρι του Κόσμου (σκ: Κριστίνα Λίντστρομ, Κρίστιαν Πέτρι)
Ράδιο Μετρονόμ (σκ: Αλεξάντρου Μπελκ)
Στα Άκρα (σκ: Χουάν Ντιέγο Μπότο)
Saw X (σκ: Κέβιν Γκρόιτερτ)
Sisu (σκ: Τζαλμάρι Χελάντερ)
Το Τέλειο Γεύμα (σκ: Αλέξανδρος Μερκούρης)
Το Τελευταίο Στάδιο (σκ: Γουάντα Γιακουμπόφσκα)
Η Φανταστική Χώρα μου (σκ: Πατρίσιο Γκουσμάν)
Fingernails (σκ: Χρήστος Νίκου)
Το Φωτογραφείο του Μπαμπά μου (σκ: Καλλιόπη Λεγάκη)
Χτύπος στην Καλύβα (σκ: Μ. Νάιτ Σιάμαλαν)