της Νίνας Βελιγράδη

Η ταινία καταγράφει τη ζωή μιας μεσοαστής χήρας και μητέρας, η οποία εκπορνεύεται κάθε απόγευμα με απαιτητικούς μεσήλικες πελάτες, στο καταθλιπτικά τακτοποιημένο διαμέρισμά της, για να συντηρήσει τον εαυτό της και να φροντίσει τον κανακάρη της. Για τρεις μέρες την παρακολουθούμε να μαγειρεύει, να πλένει, να πλέκει, να γυαλίζει. Το φιλμ πραγματεύεται απλοϊκά γεγονότα της ζωής συνηθισμένων, αφανών ανθρώπων, με ανατριχιαστική σαφήνεια. Ο τρόπος κινηματογράφησης είναι λιτός, σχεδόν εμμονικά μονότονος. Παρατηρούμε αυτή τη γυναίκα τόσο στενά, ώστε όταν η ψυχαναγκαστική της ρουτίνα διακόπτεται προς στιγμή, αισθανόμαστε ότι συμβαίνει κάποια κοσμοϊστορική ανατροπή. Η ζωή της Ζαν συγκροτείται από τις μηχανιστικές συνήθειες που υπαγορεύει το νοικοκυριό.

Είναι ανατρεπτικό να βλέπεις επί τρεις ώρες και κάτι λεπτά μια γυναίκα να… καθαρίζει πατάτες, να στρώνει κρεβάτια, να βουρτσίζει παπούτσια, να ετοιμάζει καφέ, να πανάρει κοτολέτες, να πλένει πιάτα, να γυαλίζει μαχαιροπίρουνα. Την Ζαν υποδύεται η Ντελφίν Σερίγκ. Η εκλέπτυνση και ο μανιερισμός της ερμηνείας της Σερίγκ αναγάγει τη θηλυκότητα σε κάτι θεϊκό. Μια γνήσια diva του ευρωπαϊκού σινεμά που για χατίρι της Ακερμάν γίνεται… νοικοκυρά. Οι καθημερινές, φαινομενικά άχαρες στιγμές της οικιακής ζωής, χορογραφημένες με μετρονομική ακρίβεια από την ηθοποιό, είναι οι στιγμές που ο κινηματογράφος συνηθίζει να κρύβει από τη μεγάλη οθόνη. Στην πορεία της ταινίας, η λογική μας ακολουθεί τη λογική της εικόνας και μπορούμε, πλέον, να προβλέψουμε την συνέχεια. Μας απορροφά το πώς η Ζαν αποφεύγει σχολαστικά κάθε είδους σπατάλη. Από τον τρόπο που δοκιμάζει εάν το γάλα έχει χαλάσει, μέχρι τον τρόπο που βάζει τη φρυγανιά στο πιάτο για να πανάρει τις κοτολέτες. Τις ξέρουμε καλά αυτές τις κινήσεις, έχουν εντυπωθεί στις αναπαραστάσεις μας και μπορούμε να προβλέψουμε την επόμενή της κίνηση. Ψυχαναγκαστική είναι και η εξοικονόμηση ενέργειας. Η Ζαν ανάβει τα φώτα μόνο όταν εισέρχεται μέσα σε κάποιο δωμάτιο και τα σβήνει μόλις βγει. Η ρουτίνα των οικιακών εργασιών αποκαλύπτει τα τραύματα του παρελθόντος. Ο θάνατος του συζύγου έχει εμποτίσει αυτή την εθνογραφία της νοικοκυράς με φόβο, θλίψη και απώλεια.

Ο διάλογος είναι ανύπαρκτος, περιορίζεται σε κοινότοπες συζητήσεις κοινωνικής χρονοτριβής με γείτονες και πωλητές. Οι πιο ενδιαφέρουσες συζητήσεις ίσως γίνονται με τον γιο της. Εκεί, μας αποκαλύπτεται μέρος του παρελθόντος αυτής της γυναίκας, καθώς και οι σκέψεις της για το μέλλον. Όλο το υπόλοιπο φιλμ διακατέχεται από το ανείπωτο, μια εκκωφαντική σιωπή που διαταράσσεται από τους ήχους των τακουνιών, το τρίξιμο της πόρτας, το τσίριγμα του κουδουνιού, το σφύριγμα του βραστήρα και τη βαβούρα του δρόμου.

Το «Ζαν Ντιλμάν» είναι μια ταινία για το τι θα πει να είσαι γυναίκα στα ‘70s. Παγιδευμένη στη ρουτίνα της ευρωπαϊκής αστικής τάξης, όπως ορίζεται από τα κοινωνικά και πολιτιστικά πρότυπα μιας εποχής, στην οποία ο φεμινισμός ήταν κάτι το σχεδόν ανύπαρκτο. Μία αυστηρή νοικοκυρά και ταυτόχρονα πόρνη της ίδιας… της ζωής της, προσπαθεί να επιβιώσει εντός ενός μονότονου μικροαστικού διαμερίσματος στο κέντρο των Βρυξελλών. Η φαινομενική ρουτίνα των καθημερινών οικιακών εργασιών στεγάζει την οργή της καταστολής των επιθυμιών της Ζαν. Η κατ’ εξακολούθηση απόπειρα του κινηματογράφου να «μυστικοποιήσει» τη γυναικεία σεξουαλικότητα, το φύλο και τον καθημερινό μόχθο για τη συντήρηση του νοικοκυριού, εκτίθεται και συντρίβεται υπό το βλέμμα της Ακερμάν. Η Βελγίδα δημιουργός αφαιρεί όλη την πλοκή και τη δράση, και συγκλονίζει με μία μετρονομικής ακρίβειας ρουτίνα. Καταγράφει τη φρίκη της τυπικής καθημερινότητας της γυναίκας στην πολιτισμένη Γηραιά Ήπειρο και κάνει κεντρικό της θέμα ότι συνήθως συμβαίνει πίσω από κλειστές πόρτες. Στις δεκαετίες που πέρασαν, η ταινία δεν έχασε τη δύναμή της. Αντίθετα, σε κάθε λεπτό που περνά, γίνεται όλο και πιο μεγαλειώδης, πολυμορφική. Γι’ αυτό, άλλωστε, κατέληξε να έχει και ελληνική κινηματογραφική διανομή… με καθυστέρηση σαράντα οκτώ ετών!