του Ηλία Φραγκούλη

Στις Κάννες του 2006, ένα φιλμ τόλμησε να προκαλέσει όσο κανένα άλλο στο παρελθόν, προτείνοντας την ευφορία του πανηδονισμού σαν λύση απέναντι στην ολοταχώς οπισθοδρομική Αμερική του Μπους. Είχα την τύχη να ζήσω το «Shortbus» ακριβώς όταν… έσκασε εκεί, όσο και την τεράστια απόλαυση του να μιλήσω με τον Τζον Κάμερον Μίτσελ για μια ταινία που θεωρώ instant classic, όσο κι αν φόβισε (και θα φοβίζει πάντα) το κοινό!

Και είναι τόσο ειρωνικό να διαβάζει κανείς τούτη την κουβέντα σήμερα, στο 2023 της (πιο) έντονης… υστερίας περί «πολιτικής ορθότητας», η οποία ευνουχίζει την ελευθεριότητα σε επικίνδυνα μη αντιληπτό βαθμό. Από τα όσα (ακολουθούν και) είπαμε με τον Τζον Κάμερον Μίτσελ τότε, λοιπόν, θα συγκρατήσω περισσότερο την ατάκα «όταν ο κόσμος φοβάται, αναζητά έναν δικτάτορα». Πόσο προφητική. Για ολόκληρο τον κόσμο (μας)…

Το «Shortbus» ήταν για μένα η καλύτερη ταινία που διανεμήθηκε στους ελληνικούς κινηματογράφους κατά τη διάρκεια της κινηματογραφικής σεζόν 2006 – 2007. Και παραμένει ένα σπουδαίο έργο.

Γιατί στη ζωή το λέμε σεξ και στο σινεμά πορνογραφία; Ο δημιουργός του «Hedwig and the Angry Inch» χύνει… τη χολή του ενάντια στα όποια taboo της μεγάλης οθόνης και μιλά για την τολμηρότερη ταινία που γυρίστηκε ποτέ. Τυγχάνει να είναι, μέχρι αυτή τη στιγμή, και η καλύτερη ταινία της χρονιάς!

Πρώτη δημοσιογραφική προβολή του «Shortbus» στο Φεστιβάλ των Καννών. Η ατμόσφαιρα δεν φαίνεται τεταμένη, όπως σε άλλες παρελθούσες περιπτώσεις με ταινίες που έσερναν πίσω τους το «κουσούρι» του… άκυρα τολμηρού. Οι φήμες λένε πως πρόκειται να δούμε το πιο τολμηρό φιλμ στην ιστορία του Φεστιβάλ, γι’ αυτό και αποφεύχθηκε η συμμετοχή του στο διαγωνιστικό πρόγραμμα. Από τα πρώτα πλάνα, κιόλας, μένουμε με το στόμα ανοιχτό. Και γελάμε. Ή νοιώθουμε τους χαρακτήρες απρόβλεπτα κοντά ενώ εκσπερματώνουν μπροστά στον φακό. Χωρίς αμηχανία. Ο Τζον Κάμερον Μίτσελ αδιαφορεί για το πως αντιμετωπίζουμε το πορνό ή ότι κι αν σημαίνει πορνό πλέον σήμερα. Δεν διαχωρίζει φύλα, ούτε σεξουαλικές συμπεριφορές. Βλέπει μονάχα ανθρώπους. Που στο «Shortbus» ζουν, αναπνέουν, γαμιούνται, τρώνε, πίνουν, κλαίνε, αυνανίζονται, εξομολογούνται, γελάνε, κάνουν έρωτα ή φλερτάρουν σε μια Νέα Υόρκη που φέρει μονάχα μια ταμπέλα πάνω της: το σήμερα. Μπορεί και να είναι ότι πιο ριζοσπαστικό έχει βγάλει το αμερικανικό σινεμά από τη δεκαετία του ’60! Ότι πιο ελεύθερο, σίγουρα.

Ο μικροκαμωμένος δημιουργός, σαν παιδί ηλικίας σαραντακάτι ετών, μου μεταδίδει την αύρα ενός ανθρώπου άφοβου, που βιώνει μια αόρατη γιορτή γύρω του και θέλει να σε καλωσορίσει, να σε σπρώξει μέσα της… Πατάω το rec, ξέροντας πως δεν θα μ’ απογοητεύσει. Και ψάχνω να βρω τρόπο να μην τον ενοχλώ με το τσιγάρο μου!

Έχω βάλει εδώ το τασάκι επειδή ο αέρας… Ελπίζω να μη σ’ ενοχλεί ο καπνός.

Εγώ είμαι εντάξει. Σε σένα δεν κάνει καλό. (γέλια)

Έχω δοκιμάσει να το κόψω… Και μιας και το αναφέραμε, δεν φοβάσαι μήπως η λογοκρισία απαιτήσει περικοπές στο φιλμ;

Δεν πρόκειται να συμβεί κάτι τέτοιο. Δεν είμαι διατεθειμένος να κόψω τίποτα. Αν το έκανα, τι θα έμενε, άλλωστε; Μια ταινία μικρού μήκους; (γελάμε) Αυτή η κατάσταση είναι γελοία, ειδικά στην Αμερική. Θυμάμαι ένα εξοργιστικό παράδειγμα, όταν υποχρέωσαν τον Αλφόνσο Κουαρόν να «μαζέψει» κάποιες σκηνές από το «Θέλω και τη Μαμά σου» (2001) για την κυκλοφορία του στο video. Και αφαίρεσε κάτι σαν πέντε λεπτά. Αναγκάστηκε να αλλοιώσει μερικά θαυμάσια μονοπλάνα από την ταινία του… Όχι, εγώ δεν πρόκειται να τους χαριστώ.

Πως ήταν οι αντιδράσεις στην πρεμιέρα για το κοινό χθες το βράδυ;

Να σου πω την αλήθεια, με πήρε ο ύπνος κάποια στιγμή! Έχω δει την ταινία τόσες πολλές φορές, καταλαβαίνεις… Και ήμουν κουρασμένος. Επίσης, υπήρχαν κι άλλοι λόγοι. Με θεατές που μιλάνε άλλη γλώσσα, οι αντιδράσεις ποικίλουν, πολλά αστεία στον διάλογο χάνονται. Κι αυτή η αίθουσα, του Palais, είναι τόσο αχανής που δεν ακούς παρά μόνο τους διπλανούς σου. Εξαιτίας αυτού, είχα πανικοβληθεί κιόλας. Νόμιζα πως δεν αρέσει σε κανέναν! Δεν άκουγα γέλια. Μ’ έπιασε νευρικότητα! Κάποια στιγμή εντόπισα κάποιους που γελούσαν, γύρω στη μία ώρα… (γελάω) Το τέλος ήταν ιδιαίτερα συγκινητικό, γιατί το έβλεπα ξανά δίπλα σε όλους τους πρωταγωνιστές μου. Και, ξαφνικά, ο κόσμος πετάχτηκε από τα καθίσματα κι άρχισε να χειροκροτεί. Όρθιοι όλοι, για αρκετά λεπτά. Ήταν too much για μένα αυτό. Φοβερά έντονο συναίσθημα, το να είσαι εκεί…

Σου πήρε χρόνια για να τη γυρίσεις αυτή την ταινία. Κατά τη διάρκεια της προετοιμασίας, σκέφτηκες πως γίνεσαι όλο και πιο επιθετικός ή προκλητικός σε συνάρτηση με το αυξανόμενο κύμα κοινωνικού πουριτανισμού που δέχεται όλη η χώρα;

Ναι, σίγουρα. Έχεις ακούσει τον Τζορτζ Μπους να μιλάει; Τότε καταλαβαίνεις με τι έχουμε να κάνουμε. Ο άνθρωπος δεν δίνει χρήματα για έρευνες για την καταπολέμηση του AIDS, εκμεταλλεύεται τους θρησκόληπτους, μερικοί από τους οποίους έχουν μεγάλη δύναμη εξουσίας… Εξυπηρετεί τα συμφέροντα εκείνων που υποστηρίζουν πως πίσω από τις επιθέσεις της 11^ης Σεπτεμβρίου κρύβονται ομοφυλόφιλοι, ξένοι, μετανάστες, όλοι όσοι δεν μοιάζουν με τον εαυτό του. Έκανε τον κόσμο στην Αμερική να φοβάται. Κι όταν ο κόσμος φοβάται, αναζητά έναν δικτάτορα. Και, δυστυχώς, δεν συνειδητοποιεί τη μοχθηρή του πλευρά. Η επανεκλογή του Μπους προκάλεσε μεγάλη απογοήτευση στους καλλιτέχνες. Πλέον, όλο και περισσότεροι αισθάνονται την ανάγκη να περάσουν ένα μήνυμα μέσα από την τέχνη τους. Γιατί είναι το μοναδικό μας «όπλο» για να εκφράσουμε την αντίθεσή μας σε ότι συμβαίνει στις ΗΠΑ σήμερα. Σταδιακά, έτσι αισθάνθηκα κι εγώ. Υποσυνείδητα, έκανα μια πολιτική ταινία. Προσωπικά, θεωρώ πως το «Shortbus» είναι μια έκκληση προς τον κόσμο, πως πρέπει να κρατήσει τα λογικά του και τις ιδέες του, άσχετα από το αν αισθάνεται μόνος στη Γη ή όχι. Ξέρεις, πολλοί Αμερικανοί πιστεύουν πως είναι οι μοναδικοί άνθρωποι που κατοικούν σ’ αυτόν τον πλανήτη… Πέρα από την πολιτική του πλευρά, τι σημαίνει να ζεις μόνος σου, στον κόσμο σου; Οι περισσότεροι χαρακτήρες της ταινίας το βιώνουν αυτό. Είναι ανίκανοι να νοιώσουν την αγάπη, είναι ανίκανοι ν’ αφήσουν τα συναισθήματα να διαπεράσουν το πετσί τους. Τελικά, το μεγάλο ερώτημα που πλανάται πάνω από όλους μας είναι: η μοναξιά μας μπορεί να είναι μια συνειδητή επιλογή; Αυτό διερευνά η ταινία μου. Και χρησιμοποιώ τη γλώσσα του σεξ, γιατί διασταυρώνεται με τον έρωτα και την τέχνη.

Αν το καλοσκεφτείς, το σεξ μπορεί να είναι μια πολύ μοναχική απόλαυση. Αλλά για να κάνεις έρωτα, να γνωρίσεις τον έρωτα, χρειάζεσαι οπωσδήποτε κάποιον δίπλα σου… (γελάει)

Έτσι θέλω να νομίζω κι εγώ… Υπάρχει μια σκηνή, στο floatation tank, όπου η Σοφία λέει στην Σέβεριν πως χρειάζεσαι κι άλλους ανθρώπους για να κάνεις έρωτα. Κι εκείνη διαφωνεί! Είναι ένας από τους χαρακτήρες που αποτραβιέται προς τον εαυτό του. Αποτυχημένα.

Πέρα από τη «βιτρίνα» του σεξ, η προβληματική του φιλμ αφορά σε απολύτως συνηθισμένα πράγματα, με έναν ρεαλισμό καθημερινότητας διόλου εκκεντρικό. Έτσι δεν είναι;

Ναι, το θέμα είναι τόσο παραδοσιακό, ιδωμένο με καλή καρδιά, μια σχεδόν χίπικη διάθεση… Θα το έλεγες παλιομοδίτικο! Ο κυνισμός του το κάνει να διαφέρει. Ο κυνισμός είναι το τελευταίο καταφύγιο για πολλούς από τους απογοητευμένους ανθρώπους που ξέρω στην Αμερική. Καταφεύγουν σε αυτού του τύπου την κριτική γιατί δεν τους έχει απομείνει τίποτε άλλο. Μερικοί εγκατέλειψαν τις μεγάλες πόλεις, κρατάνε κλειστές ή δεν έχουν πια τηλεοράσεις. Κάνουν τα πάντα για ν’ αποφύγουν την ιδέα πως τους κυβερνά ο Βασιλιάς Μπους. Γίνονται βαθύτατα κυνικοί για να ξεπεράσουν αυτή την πολιτική ήττα.

Εσύ τι έμαθες από την εμπειρία αυτής της ταινίας; Τι πήρες μαζί σου από το «Shortbus»; 

Γεννήθηκα μέσα σ’ ένα κλίμα καταπίεσης, στο Τέξας, ανάμεσα στον καθολικισμό και τη στρατιωτική πειθαρχία. Ήταν αδύνατον να εκφράσω την gay ταυτότητά μου σε ένα τέτοιο περιβάλλον. Το σεξ ήταν μια τρομακτική ιδέα για μένα τότε. Όπως και με τον ήρωα του «Hedwig», φοβόμουν τη θηλυκή μου πλευρά. Για να το ξεπεράσω αυτό χρειάστηκε να παίξω με το στοιχείο της drag αμφίεσης αρκετά. Στο «Shortbus» δούλεψα πολύ πάνω στις φοβίες και τις ενοχές που είχα γύρω από το σεξ. Μίλησα με τους ηθοποιούς μου, πήρα μαθήματα από τις δικές τους εμπειρίες ζωής, βγήκα λίγο σοφότερος, πιστεύω.

Έχω ακόμη αυτή την απορία σχετικά με το πως θα βγει η ταινία στις αμερικανικές αίθουσες. Φαντάζομαι πως ο μόνος τρόπος είναι να διανεμηθεί ως unrated.

Λοιπόν, στην Αμερική μπορεί να κυριαρχεί ο πουριτανισμός, όμως, υπάρχουν και τα στοιχειώδη δικαιώματα ελευθερίας στον λόγο. Είναι παράδοξο, αλλά αν κάτι αφορά σε ενήλικες και μόνο, κανείς δεν μπορεί να σε εμποδίσει να το δείξεις. Η παρουσία του σχετικού συμβουλίου που βγάζει τα περίφημα ratings είναι σχεδόν εθελοντική. Τα studios υποχρεούνται λόγω συμβολαίων να περνάνε τις ταινίες τους από έλεγχο. Εσύ μπορείς να παίξεις ότι θέλεις και να αγνοήσεις τα ratings, από τη στιγμή που η ταινία σου είναι αυστηρά και μόνο ενήλικη. Το πιθανότερο είναι το «Shortbus» να βγει unrated…

Η ύπαρξη ιδιαίτερα γραφικών σκηνών ομοφυλοφιλικού σεξ πιστεύεις πως θα παίξουν ρόλο;

Ναι, υπάρχει μεγάλο πρόβλημα στην Αμερική με το gay sex. Κι ας κάνουν στην ουσία τις ίδιες ερωτικές πράξεις οι ηθοποιοί! Φέτος έγινε κι ένα ντοκιμαντέρ σχετικό με τη λογοκρισία και τα ratings, το «This Film Is Not Yet Rated» του Κέρμπι Ντικ. Δείχνει μερικά παραδείγματα υπερβολής, όπως παρόμοιες σκηνές όπου ένα straight ή ένα gay ζευγάρι φιλιέται σε μια ταινία. Η περίπτωση του gay ζευγαριού έθετε σε κίνδυνο το να χαρακτηριστεί το έργο ως «αυστηρά ακατάλληλο»! Νομίζω πως στο «Shortbus» το θέαμα θα προκαλέσει και το gay και το straight κοινό, θα προκαλέσει τις αντίθετες οπτικές σκοπιές τους, υποχρεώνοντάς τους να δουν και τα δύο στην οθόνη. Όσον αφορά στους straight θεατές, νομίζω πως οι γυναίκες θα «φρικάρουν» περισσότερο, γιατί οι άνδρες πάντοτε παίρνουν περισσότερα ρίσκα. Δείξε μου πόσοι άνδρες δεν είχαν κάποια εμπειρία με άτομα του ίδιου φύλου στην εφηβεία τους…

Η ιδέα του club Shortbus, του χώρου αυτής της οργιαστικής σεξουαλικής ελευθεριότητας, πως προέκυψε; Είναι κάτι που έχεις δει να συμβαίνει και στην πραγματικότητα;

Ναι, δεν πρωτοτυπώ σε αυτό. Εύχομαι η ταινία να δώσει την έμπνευση σε πολλούς ανθρώπους να οργανώσουν τέτοιους χώρους, όπου μπορεί κανείς να αναμειγνύει και να εξερευνά το σεξ, την τέχνη, την επαφή με τον άλλον, την ανάγκη να γευόμαστε οτιδήποτε έχει να κάνει με τη ζωή. Στη δεκαετία του ’30, το κίνημα Harlem Renaissance είχε τα δικά του buffet flats, διαμερίσματα όπου πλήρωνες κάτι σαν ενοίκιο και μοιραζόσουν όλα αυτά τα πράγματα, το σεξ, τη μουσική, τη λογοτεχνία, τα ναρκωτικά, από δωμάτιο σε δωμάτιο. Αυτό το ρεύμα πιστεύω πως θα επιστρέψει. Είναι μια παράδοση δεκαετιών αυτός ο τρόπος ζωής για τη Νέα Υόρκη.

Πιστεύεις πως είναι μια post αντίδραση ενάντια στον φόβο και το τραύμα της 11^ης Σεπτεμβρίου;

Μπα, ξεκίνησε από τις 9 Ιουνίου και την εκλογή του Δημάρχου της Νέας Υόρκης. Αυτός ο άνθρωπος τα ‘χει βάλει με τα bars και τα clubs, καταδιώκει το σεξ, τον χορό… Νομίζω πως πλέον απαγορεύεται το σεξ στα όρθια, γιατί μπορεί να σε οδηγήσει σε βήματα χορού! (γέλια) Πλάκα κάνω… Αλλά το nightlife της πόλης μεταμορφώνεται σε κάτι απίστευτα συντηρητικό, το οποίο σχετίζεται περισσότερο με τον Τζουλιάνι παρά με το φαινόμενο του 9/11. Αυτό μας έχει στρέψει στο να κάνουμε parties στα σπίτια μας, πια.

Νομίζεις πως το «Shortbus» απεικονίζει μια πιο ελεύθερη Νέα Υόρκη που θέλει να θυμίζει τις δεκαετίες του ’60 ή ’70;

Όχι. Από αυτά που έχω ακούσει από ανθρώπους που τις έζησαν αυτές τις εποχές, τότε υπήρχαν απλά κάποιες «σκηνές» στις οποίες ο κόσμος διασκέδαζε γιατί τα ναρκωτικά ήταν περισσότερα και πιο σκληρά. Η μόδα έδινε το προβάδισμα. Κάποια clubs. Η απουσία του AIDS… Ο κόσμος προσπαθούσε να ξεπεράσει τον εαυτό του με μια ανάγκη να νοιώσει σαν star. Υπήρχε τόσος κυνισμός. Εγώ βλέπω στην ταινία μου μια τάση προς την hippy-punk πλευρά, όχι αυτή των fashionistas.

Στο «Shortbus» σχεδόν όλοι οι πρωταγωνιστές επιδίδονται σε γραφικότατες ερωτικές σκηνές. Ήταν υποχρεωτικό αυτό; Που βασίστηκε η επιλογή σου αυτή;

Δεν κάνω κάτι ριζοσπαστικό. Τελευταία βλέπω πως αυτό επεκτείνεται στο σινεμά, οι σκηνές γίνονται όλο και πιο τολμηρές, αληθινές. Αυτό που θεωρώ καινοτόμο για την ταινία μου είναι το ότι στο σεξ προσθέτω χιούμορ. Το συνδέω με το σεξ. Πηγή έμπνευσης σ’ αυτό υπήρξε το «Ταξί για τα Αποχωρητήρια» (1981), ένα φιλμ υπόδειγμα σε τόνους χιουμοριστικούς, μελαγχολικούς, αρκετά αυτοβιογραφικό.

Ένας φίλος με ρώτησε πως είναι στ’ αλήθεια το «Shortbus» και του είπα «σαν Γούντι Άλεν με χύσια».

Αυτό μου είπε και ο Διευθυντής του Φεστιβάλ εδώ! (γέλια) Όχι έτσι ακριβώς, φυσικά. Αυτός το αποκάλεσε «Νευρικό Εραστή» (1977) (φωτό) με περισσότερο σεξ. Θα προτιμήσω τη δική σου εκδοχή…

Ειλικρινά, αυτό που ήθελα να πω είναι πως εξεπλάγην. Ο δημιουργός ενός χαρακτήρα και μιας ταινίας σαν το «Hedwig», να «δανείζεται» τόσα στοιχεία από το φιλμικό σύμπαν του Γούντι Άλεν. Κυρίως στο χιούμορ των διαλόγων, το οποίο βρήκα εξαιρετικό…

Μα, αγαπώ τον Γούντι Άλεν! Ο ίδιος βλέπει τον εαυτό του σαν τον Μπέργκμαν του χιούμορ και πιστεύει πως εμπνεύστηκε από το έργο του. Με συγχωρείς, αλλά ο κύριος Μπέργκμαν ποτέ του δεν κατάφερε να πει ένα αστείο της προκοπής! Εγώ λατρεύω τις αναφορές που έχει κάνει ο Άλεν σ’ αυτή την πόλη, τη Νέα Υόρκη. Και, δυστυχώς, έχω πολλά χρόνια να δω μια ταινία που να δείχνει την αληθινή Νέα Υόρκη. Ακόμη και από τον ίδιο…

Τι άλλο αγαπάς στο σινεμά;

Μ’ αρέσει το slapstick. Ο Μπάστερ Κίτον. Ο Γ. Κ. Φιλντς. Οι αγαπημένες μου ταινίες δεν έχουν κακούς ήρωες. Αγαπώ τον Κασαβέτις. Εντάξει, ο Πίτερ Φολκ έπαιζε έναν κωλοχαρακτήρα στο «Μια Γυναίκα Εξομολογείται» (1974), αλλά δείχνουμε κατανόηση. (γέλια) Μ’ αρέσουν οι σάτιρες, λατρεύω ταινίες όπως το «Δίκτυο» (1976).

Μία απορία που έχω, από σινεφιλικό ενδιαφέρον. Το αυγό – δονητής με τον τίτλο ταινίας του Όσιμα («Η Αυτοκρατορία των Αισθήσεων») πάνω του, υπάρχει όντως; Το πουλάνε;

Όχι, όχι, εμείς το φτιάξαμε, σαν αναφορά… (γέλια)

Το «Μυστικό του Brokeback Mountain» πιστεύεις πως ήταν μια ταινία που έκανε καλό στο λεγόμενο «gay cinema»;

Ακόμη δεν είμαι σίγουρος για τον όρο «gay cinema»…

Δέχεσαι, όμως, την ύπαρξη του «queer cinema» σαν ορολογία κινηματογραφικού ρεύματος από τα ‘80s, το οποίο δημιούργησε μια κάποια κατάσταση…

Ναι. Σωστά. Αλλά το πράγμα έχει ξεφύγει λίγο. Βλέπουμε τις παλιές ταινίες του Ντάγκλας Σερκ σαν «queer cinema»! (γέλια) Είναι δύσκολο να προσδιορίσεις την «ταυτότητα» μιας ταινίας, πια… Σχετικά με το «Brokeback Mountain», ως φιλμ στο οποίο οι βασικοί χαρακτήρες είναι gay, το βρήκα σπουδαίο. Δεν πίστεψα πως θα πάει καλά, πως θα το δει αρκετός κόσμος στην Αμερική. Σίγουρα οι δύο πρωταγωνιστές επηρέασαν, κυρίως τα straight κορίτσια που δεν είχαν πρόβλημα να δουν δύο τόσο cute αγόρια να φιλιούνται… Ήταν «hot»! Προφανώς, δεν αντιμετώπισαν τη σεξουαλικότητα των ηρώων ως «απειλή».

Τι θα έχουν να πουν μετά τη σκηνή του αρσενικού τριγώνου που τραγουδά τον Εθνικό Ύμνο ενώ κάνει σεξ στην ταινία σου, άραγε;

Το «Shortbus» για μένα είναι και μια πατριωτική ταινία! Ελπίζω πως έχουν παραμείνει κάποιοι καλοί άνθρωποι στην Αμερική που θα το εκτιμήσουν αυτό. Σ’ αυτούς μιλάει η ταινία. Σε ανθρώπους που βυθίστηκαν στην άγνοια, σε άλλους που ζουν απελπισμένοι ή που έγιναν πολύ πλούσιοι για το καλό τους και δεν βλέπουν πέρα απ’ αυτό. Στα θύματα του Μπους. Δεν θα ‘χε πλάκα να έβλεπε την ταινία και μετά να τον ρωτούσαμε πως του φάνηκε;