της Βικτωρίας Μιχαήλ

Το μεγάλου μήκους promo film, η διαφημιστική ταινία, που όχι απλώς πλασάρεται με αντίτιμο εισιτηρίου σε εμπορικές αίθουσες αλλά πουλιέται και ως 7^η Τέχνη με τον μανδύα κάποιου είδους, συνήθως του ντοκιμαντέρ, ευτυχώς δεν έστησε ποτέ φάμπρικα διεθνώς, άκρως ανεπαίσθητα δε στα μέρη μας. Περιέργως, δεν είναι μουσικές όπως στο εξωτερικό οι… τελευταίες τέτοιες δουλειές που θυμάμαι. Το «Μια Πράσινη Ιστορία» λάνσαρε οικολογικά καθαριστικά. Το «90 χρόνια ΠΑΟΚ: Νοσταλγώντας το Μέλλον» έναν ποδοσφαιρικό σύλλογο. Και το παρόν, το «Ο Δρόμος μας», έναν πολιτικό φορέα. Δεν μπορεί, θα έχετε δει «παιδιά» του Περισσού να προτείνουν στους περαστικούς κουπόνι οικονομικής ενίσχυσης. Ε, τώρα οι kino glatz τους σας προτείνουν ολάκερο feature. Η αφορμή; Ο εορτασμός των εκατόχρονων του ΚΚΕ στην ημεδαπή. Το προκάλυμμα; Μια τεκμηριωμένη ανακεφαλαίωση της Ιστορίας (και της ιστορίας) του. Η φιλοδοξία; Η σύνθεση ιδεολογικού, κομματικού, κοινωνικού και εθνικού σε μια αφήγηση. Η μέθοδος; Η μείξη ντοκουμέντων και δραματοποιήσεων. Το αποτέλεσμα; Μια παρωπιδική και χειραγωγική κατήχηση μηδαμινών καλλιτεχνικών επιτεύξεων, που με λίγες εξαιρέσεις αφορά μόνο τους αποφασισμένους ψηφοφόρους της παράταξης – γιατί άπαξ και το δει αμφιρρέπων νέος τέτοιος, θα λακίσει γι’ αλλού.

Τώρα, αν σας πω ότι ήδη στην ουβερτούρα, μετά το zoom out από ένα επιτοίχιο πορτρέτο του θεωρητικού πατέρα Καρλ (τι θα πει «ποιου Καρλ;»), σκάει sketch εποχής όπου ο Χρήστος Κάλλοου με γυαλιά και κοστουμιά διαβάζει μεταξύ ομήγυρης πρωτεργατών την ιδρυτική πράξη, θα νομίζετε ότι σας έφεξε τρελή τρασιά. Δεν ισχύει. Είναι απλώς η πρώτη όχι-τόσο-ερασιτεχνική-ώστε-να-γελάς-αλλά-μουχλιασμένη φιξιοναρισμένη επίκληση σταθμών του κινήματος. Τα μεγαλόσχημα «… πολιτική και οικονομική οργάνωσις του προλεταριάτου…» και «… μεταβολήν της κεφαλαιοκρατικής κοινωνίας εις κοινωνίαν κολεκτιβικήν» διαδέχεται μια φλασιά σε φωτό απ’ τον Πειραιά και τα γραφεία του Συνδέσμου Μηχανικών Εμπορικών Ατμοπλοίων το 1918, προτού ο Παύλος Ορκόπουλος στον… δρόμο μας μιλήσει στον φακό για τα «… βάσανα της εκμετάλλευσης, της φτώχειας, της ανεργίας, των πολέμων» και γκραβούρες συν πρόσθετα ενσταντανέ σε ναυπηγεία, εργοστάσια, ορυχεία (νομίσουν ότι) μεταφέρουν το κλίμα της ανισότητας που γέννησε το ελληνικό σφυροδρέπανο – και δώσουν το στίγμα τού ποιο θα είναι εφεξής το αφηγηματικό προτσές.

Pravda. Η Λίλα Καφαντάρη φάτσα φόρα αρχίζει τα «στο Λαύριο, στο Σέριφο, στη Σύρο, οι εργάτες…», αταύτιστες φωτό και επίκαιρα με το σηματάκι της ΕΡΤ πάνω δεξιά βάζουν στο παιχνίδι και τις κλωστοϋφαντουργίες, και η πρώτη τσιταριστή παραπομπή αιχμής, Ελευθέριος Βενιζέλος speaking, επιτέλους προβάλλει: «Αν δεν κάνουμε τας νομίμους παραχωρήσεις προς τους εργαζόμενους…» μπορεί να επαναστατήσουν! Η ίδρυση του ΣΕΚΕ στο λιμάνι, η δολοφονία (του μέλους της ΚΕ) Λιγδόπουλου το ‘20, η καταγγελία της ιμπεριαλιστικής επέμβασης 14 χωρών (και της Ελλάδας!) στην επαναστατική Ρωσία, η ένταξη στην Κομμουνιστική Διεθνή, το ‘21 ο Ριζοσπάστης ως όργανο και το ‘24 η μετονομασία σε ΚΚΕ στήνουν τα σπάργανα. Μπαίνουμε, μόλις, στο πιο αξιοπρόσεκτο (ειδικά για τους τρέφοντες νεοελληνικά ιστοριογραφικά ενδιαφέροντα) τμήμα, όπου τα πεπραγμένα στους λενινιστές μας κι εκείνα στη χώρα θα αλληλοτροφοδοτούνται κατ’ εξοχήν και από την πατίνα του χρόνου. Μικρασιατική Εκστρατεία, απεργίες σιδηροδρομικών και στο φωταέριο, καταδικασμένοι σταλμένοι στην Ακροναυπλία και στο μέτωπο δένουν τ’ ατσάλι τού επίσης εναντίον του πολέμου πρώτου σοσιαλιστικού σχηματισμού, την ώρα που ο εθνικισμός κι ο μεγαλοϊδεατισμός σαρώνουν την επικράτεια – και πρόσφυγες μπαίνουν «με το δέρμα τους μόνο, ήταν εντελώς γυμνοί», όπως διασώζει επιτέλους και μια vintage μαρτυρία, ενός βετεράνου κουκουέ στην κάμερα. Το αν βέβαια το doc έτσι εκφεύγει, προς απόκτηση ερεισμάτων στην πραγματικότητα την οποία «κλήθηκαν» ν’ αλλάξουν οι κόκκινοι, (δεν) είναι μια άλλη… υπόθεση.

Η Μαριάνθη Σοντάκη παίρνει τη σκυτάλη της παρουσίασης με τη σφαγή στο Πασαλιμάνι το ‘23 (11 απεργοί – 4 γυναίκες – νεκροί, 100 τραυματίες, 500 συλληφθέντες), την παρανομία επί Παγκάλου το ‘26, το βενιζελικό ιδιώνυμο («Εάν είστε κομμουνιστές, είστε εχθροί του κράτους και θα διαλύσωμεν τα σωματεία σας…») και την ενωτική ΓΣΕΕ το ‘29, για να έρθει και το παρθενικό μουσικό διάλειμμα: οι σιδηρουργοί (commies – χορωδοί ντυμένοι αναλόγως, εννοείται) τραγουδούν όπως οι τότε «συνάδελφοί» τους, που dissolve-άρονται σ’ ένα ασπρόμαυρο ομαδικό πορτρέτο – τουλάχιστον οι σημερινοί είναι πιο καλλίφωνοι. Και τα trivia καλά κρατούν: οι 60 χιλιάδες απεργοί του ‘33 που γίνονται 200 χιλιάδες το ‘35 έχουν αιτήματα (8ωρο, κυριακάτικη αργία, ασφάλιση, διαχωρισμό Κράτους – Εκκλησίας), απ’ τα ad hoc έντυπα ο αγώνας περνάει στα γράμματα και τις τέχνες, και στη Θεσσαλονίκη τον Μάη του ‘36 40 χιλιάδες φαμίλιες καπνεργατών που πεινάνε λένε «νίκη ή θάνατος», με δάνειες απ’ τον Τάσο Ψαρρά δραματοποιημένες εικόνες πλάι στο αρχείο, και υπόκρουση μπουζουκάκι. Μεγαλύτερη εντύπωση θα έκαναν, αν δεν έμεναν στην οθόνη ελάχιστα, τα εγκληματολογικά δελτία δύο θυμάτων της Δικτατορίας που ακολούθησε και δίωξε μαζικά ξέρεις ποιους με συλλήψεις, βασανιστήρια, εξορίες.

Είναι σαφές ότι έως εδώ έχει γίνει από την ταινία απόπειρα να παρουσιαστούν σύμπασες οι δίκαιες διεκδικήσεις σύμπαντος του επαγγελματικού κόσμου των αναξιοπαθούντων μη προνομιούχων του λαού ως λίγο-πολύ διεκδικήσεις, άρα κλέη που εγείρουν εύσημα, του ΚΚΕ. (Κι όσοι δεν γνωρίζετε ότι ο όρος «αστική εξουσία» περιγράφει τον αντίπαλο α) θα εκπλαγείτε από τη νέα για σας σημασία των λέξεων και β) θα βαρεθείτε να τις ακούτε μ’ αυτή τη χροιά). Είναι αντιεπιστημονικά, ισοπεδωτικά, προσβλητικά γενικευτικό για μια εργασία, που είμαι σίγουρη ότι θα διεκδικούσε και δάφνες επιστημονισμού εξόν προπαγάνδας αν δεν γινόταν με μέσο το σινεμά, υπέρ μιας κοσμοθεωρίας που εκκίνησε κατά δήλωσή της ως επιστημονική. Αλλά το πρίσμα της συνέχειας είναι ακόμα πιο βαμμένο. Ο Δημήτρης Αλεξανδρής (που, για κάποιον λόγο, δεν μας κοιτάζει στα μάτια όπως οι λοιποί «ραψωδοί») μιλάει τώρα για τους 2.000 πολιτικούς κρατουμένους κι εξόριστους, που στον Δεύτερο Παγκόσμιο Ιμπεριαλιστικό (sic, ούτε αυτό το ξέρατε, ε;) Πόλεμο ζήτησαν (μέσω κόμματος ή αφ’ εαυτών; όλοι ή κάποιοι; θες τα τεκμήρια; θέλε, κρίθηκαν περιττά…) να σταλούν στο μέτωπο αλλά παραδόθηκαν στους κατακτητές απ’ τον Μεταξά. Απαραίτητοι το ΕΑΜ κι ο Βελουχιώτης, η ΕΠΟΝ κι οι μαζικές διαδηλώσεις του ‘43, η εκτέλεση των 200 στην Καισαριανή το ‘44 (παρεμπιπτόντως, είμαι η μόνη που θεωρεί ότι «Το Τελευταίο Σημείωμα» είναι πιο κοντά στον Τζέιμς Πάρις απ’ ό,τι στον «Γιο του Σαούλ» ή η μόνη που τολμάει να το γράψει;) και γραφτά της Μέλπως Αξιώτη απ’ τη φωνή της Ελένης Γερασιμίδου. Το ότι το ‘41 κατά την επίθεση στα ανατολικά οι Ναζί είχαν τετραπλάσιες απώλειες απ’ ό,τι σε όλα τα άλλα μέτωπα μαζί, καθώς «πάνω από 20 εκατομμύρια Σοβιετικοί έδωσαν τη ζωή τους για την υπεράσπιση της σοσιαλιστικής πατρίδας», τη συνοδεία εμβατηρίων, καθόλου.

Αυτή, με εξαίρεση τη χρουστσεφική αποσταλινοποίηση στα ‘50s και την πτώση των συμβόλων το ’89 – ’91 («η αντεπανάσταση με επίκεντρο τη Σοβιετική Ένωση κορυφώνεται. Αστοί, οπορτουνιστές… λένε ότι αυτό είναι το τέλος της Ιστορίας… Μα ούτε η Ιστορία ούτε η ζωή τούς επιβεβαίωσε», αποφαίνεται αμίμητα το speakage), είναι και οι τάχαμου διεθνοϊστορικά κυρωμένες μοναδικές αναφορές στην αγκάλη της ΕΣΣΔ. Η «αρκούδα» ως εν είδει αντίπαλου δέους των δυτικών Μεγάλων Δυνάμεων στην Ψωροκώσταινα προστάτιδα δύναμη του ΚΚΕ είναι απούσα, δεν του δίνει ποτέ γραμμή και υποστήριξη, λες και αυτό δρούσε αυτοκέφαλα. Αντίθετα (αλλά με τα ίδια μυαλά), αποκλειστικά ο «Ρίζος» είναι η δημοσιογραφική πηγή της διαδήλωσης νοματαίων, γεγονότων και καλλιτεχνικού συνοδευτικού υλικού που σπρώχνει ίσαμε τα σήμερα το κόμμα. Τα τρέχω γιατί έχω ήδη ξεφύγει, να μην την πάθω όπως το ντοκιμαντέρ. Το άσμα «Παιδιά σηκωθείτε να βγούμε στους δρόμους», Απελευθέρωση, μαχητές του ΕΛΑΣ υψώνουν στην Ακρόπολη τη γαλανόλευκη, Δεκεμβριανά, διάλυση συγκεντρωμένων του ΕΑΜ με 21 νεκρούς, Ξυλούρης, 60 χιλιάδες Άγγλοι με τανκς και μαχητικά που βομβαρδίζουν την πρωτεύουσα, υπογραφή ανακωχής, η «απαράδεκτη» Συμφωνία της Βάρκιζας, ο ΕΛΑΣ παραδίδει τα όπλα, επιστροφή από Νταχάου του Γενικού Γραμματέα Ζαχαριάδη, στο Παναθηναϊκό 400 χιλιάδες γιορτάζουν 4 χρόνια ΕΑΜ, το ‘46 αποχή απ’ τις εκλογές, Δημοκρατικός Στρατός Ελλάδας, Βάρναλης, μια φυσαρμόνικα-βιολί-τραγούδι αναπαράσταση χορού εγκλείστων (και, καλή πινελιά, έκθεμα το αληθινό βιολί) στις φυλακές Αβέρωφ, απ’ το ’47 – ’54 1.200 γυναίκες και 100 μικρά παιδιά «μέσα», 17 εκτελέσεις, η ηλικιωμένη μαέστρος μιας χορωδίας τους κατακλυσμένη από συναισθήματα, Βασίλης Παπακωνσταντίνου, φευγιό ηγετών για «λαϊκές δημοκρατίες», Κατράκης, «αγάπα το κελί σου, τρώγε το φαΐ σου και διάβαζε πολύ» στα ξερονήσια, δίκες κι εκτελέσεις Μπελογιάννη και Πλουμπίδη, ίδρυση ΕΔΑ το ‘52, όχι στο ΝΑΤΟ και στις βάσεις των ΗΠΑ, ‘56 καθαίρεση Ζαχαριάδη, το ‘60 απεργία 45 χιλιάδων οικοδόμων (και για πρώτη φορά καπνογόνα και δακρυγόνα), μαύρες λίστες και πιστοποιητικά νομιμοφροσύνης, δίκη Φλωράκη και στελεχών για κατασκοπεία, το ‘63 δολοφονία Λαμπράκη, ο Γέρος αρνείται να απελευθερώσει πολιτικούς κρατουμένους και να νομιμοποιήσει το κόμμα, Δικτατορία (και του κεφαλαίου) με «βιβλία κομμουνιστών», το ‘68 αποχώρηση ομάδας και ίδρυση ΚΚΕ Εσωτερικού («η στάση των στελεχών του καλλιεργούσε την ηττοπάθεια και τον συμβιβασμό»), το ‘68 ίδρυση της ΚΝΕ, συμβολή στις καταλήψεις Νομικής – Πολυτεχνείου το ‘73, ο Ρίτσος στο «Τούτο το χώμα είναι…», το ‘74 Καραμανλής και «το κόμμα με την πάλη του επέβαλε ντε φάκτο τη νομιμοποίησή του», το ‘75 1^ο Φεστιβάλ ΚΝΕ Οδηγητής στο Γήπεδο Ζωγράφου, καταστολή απεργιακών συγκεντρώσεων απ’ τη δεξιά, το ‘81 ΠΑ.ΣΟ.Κ (και αποδόμηση θέσεών του), απ’ τα μέσα της δεκαετίας και μετά αγώνες.

Ας βάλουμε μία άνω τελεία, επειδή μέχρις αυτό το σημείο, περίπου μία ώρα κι ένα τέταρτο μετά την έναρξη, ακόμη κι αν δεν γνωρίζεις πρόσωπα και πράγματα (κι εν τοιαύτη περιπτώσει τα περισσότερα η ταινία όχι απλώς δεν θα σε βοηθήσει να τα μάθεις, αλλά ενδέχεται να σε μπερδέψει για το ποιόν τους), κατιτίς γλαφυρό ή χρήσιμο, πέραν της διατράνωσης του ριγμένου ουμανιστικά σωστού το οποίο δεν είδε ποτέ άσπρη μέρα σ’ αυτόν τον τόπο, μπορεί να αρπάξεις, όσο μονοδιάστατη κι αν είναι η ιδεολογική ή οπτική… οπτική, όσο πρακτορείου TASS «πνοής» κι αν είναι η off μπάντα ήχου (παρότι «παίζουν» και Καταλειφός και Καζάκος). Γιατί αφής στιγμής ακουστεί δυσοίωνο score, το σήμα του ΣΥΝΑΣΠΙΣΜΟΥ φανεί στο κάδρο και το «η συνεργασία του κόμματος με αναχρονιστικές δυνάμεις που διαγράφηκαν το ‘68…» το γυρίσει ολοσχερώς στη σταχανοβίτικη σκληρότητα λόγου, την εσωστρέφεια θέματος, το σβήσιμο των εναντίων, άσ’ τα να πάνε. Για μισή ώρα τα συνέδρια, μοστράροντας εξώφυλλα των αποφάσεών τους και σαλπίζοντας ανασυγκροτήσεις, οδηγούν από την Παπαρήγα στο σήμερα με πωρωτικά γενικόλογες μεγαλοστομίες κενές νοήματος, κινηματογραφικού και πολιτικού εξίσου. Κόντρες στο Μάαστριχτ, Π.Α.ΜΕ., ΜΑΤ, αντιρατσισμός, Τσίπρας με Τραμπ και Καμμένο, Παπανδρέου με Κλίντον, μια αναχρονιστική Ισβέστια βγάζει πια, μαζί με τον τηλεβόα κυριολεκτικά και μεταφορικά, και το αριστερόμετρο στα χρόνια της κρίσης (η οποία ως λέξη ακούγεται σχεδόν βαλτή την τελευταία στιγμή, ίσως επειδή ως θέμα απουσίαζε πλήρως όταν έπρεπε). Κι ύστερα τα συμβάντα στην Ελληνική Χαλυβουργία (δεν καταλαβαίνεις τι έγινε εκεί αν είσαι ανενημέρωτος, αλλά υπάρχουν δωρεάν πλάνα από το «Non Omnis Moriar» με βασικό συντελεστή τον σκηνοθέτη), και πολιτισμός των δικών μας πάλι ξαφνικά, και το «οικογενειακό» album, και ινστρουχτόρικη έκθεση ιδεών για τα αυτιά. Και πρόσεξε εκείνο το «Χωρίς εσένα γρανάζι δε γυρνά. Εργάτη μπορείς χωρίς αφεντικά». Ισχύει και για σένα, θεατή. Θες σκουριασμένες αλυσίδες;