του Ηλία Φραγκούλη

Ακόμη και το πιο όμορφο δώρο (προσοχή, ουχί το ακριβότερο…) του κόσμου μπορεί να χαθεί, αν το βάλεις στο λάθος αμπαλάζ. Ειδικά, δε, αν το αμπαλάζ είναι τόσο πελώριο, που, τελικά, τονίζει περισσότερο το κενό γύρω από το αντικείμενο…

Ο Κρίστοφερ Νόλαν είναι ένας σκηνοθέτης που απέκτησε παγκόσμια φήμη όχι χάρη στις εικόνες, αλλά στο μυαλό των εικόνων του. Καθώς η καριέρα του… μεγάλωνε, το ίδιο συνέβη και με τις εικόνες του. Μην παραγνωρίζουμε και την εθνικότητά του, άλλωστε. Ο Νόλαν είναι Βρετανός. Και οι περισσότεροι συμπατριώτες του που επιλέγουν ν’ ακολουθήσουν αυτό το επάγγελμα, συνήθως, βασανίζονται από μεγαλειώδη οράματα, να γίνουν οι επόμενοι Λιν, Χίτσκοκ, Ολίβιε και πάει λέγοντας, ανάλογα με τον προσανατολισμό τους. Πού και πού, εμφανίζεται και ένας που θα ήθελε να είναι όλα αυτά μαζί (Κένεθ Μπράνα), μέχρι που τον παίρνουν χαμπάρι και παραγωγοί και κριτικοί και θεατές και, αφού τρώει τα μούτρα του, εξαφανίζεται λες και κάνει αποτοξίνωση από τον εθισμό στο υπερφίαλο.

Το «Batman Begins» (2005) ήταν ένα λάθος για το Νόλαν. Αλλά και μια πρόκληση που κανείς δεν μπορεί να αρνηθεί εύκολα, πόσω μάλλον ο δημιουργός ενός ημιαποτυχημένου (ή, έστω, αχρείαστου) remake («Insomnia»), ο οποίος ανέλαβε ξαφνικά να «αναγεννήσει» κινηματογραφικά έναν από τους δημοφιλέστερους ήρωες comic, με budget 150.000.000 δολαρίων. Όχι, αυτό δεν το αρνείσαι. Κι αν το studio δηλώνει ευχαριστημένο από… τις εισπράξεις μετά, όσο σωστά ή λάθος κι αν έκανες τη δουλειά σου, αφιερώνεσαι ολοκληρωτικά στη συνέχεια, για να φτιάξεις… ένα από τα σημαντικότερα sequels στην ιστορία του σινεμά!

Δεν είναι τυχαίος σκηνοθέτης ο Νόλαν. Πρόβλημα με τα μεγέθη έχει, μονάχα. Βγάζοντας από τη μέση τη φλύαρη επίδειξη του αμπελο-φιλοσοφικού «Inception» (2010), ο σκόπελος που λεγόταν «The Dark Knight Rises» είχε να αναμετρηθεί με τον… ίδιο του τον εαυτό και ένα πρότυπο φιλμ περιπέτειας όπως το «The Dark Knight» (2008), έργο απόλυτα σύγχρονο, τολμηρό για το PG-13 rating του, μπολιασμένο με ψυχολογία οργής και τόσο επικίνδυνα επαναστατημένο στην ιδεολογία, σε σχέση με το αύριο του είδους μας. Δυστυχώς (κατά κάποιον τρόπο), το φιλμ έμελλε να γίνει η τρίτη μεγαλύτερη εισπρακτική επιτυχία όλων των εποχών στην Αμερική! Μεγάλο το βάρος και η ευθύνη, όταν έχεις να «παραδώσεις» τριλογία… Κοιτάς τον εαυτό σου στον καθρέφτη, λες πως θα τα καταφέρεις, μπορείς ν’ ακολουθήσεις την πεπατημένη του Χόλιγουντ, όπου… size matters, αλλά με μια «παραγγελιά» για… μεγαλύτερο καθρέφτη (και μόνο), δε λύνεις τα προβλήματά σου. Απλά, τα κάνεις να φαίνονται ακόμη μεγαλύτερα.

Το στέρεο σε δομή, αφήγηση και περιεχόμενο «The Dark Knight» αντικαθίσταται αυτή τη φορά από ένα πιο «θα σου δείξω εγώ!» έπος καταστροφών, βίας και τιμωρίας, που, πραγματικά, μέσα στην απόγνωσή του, έχει χάσει κάθε είδος κινηματογραφικής ταυτότητας, ξεκινώντας από… Τζέιμς Μποντ (η εισαγωγική αποστολή στους αιθέρες) και καταλήγοντας σε εφετζίδικο σαματά τύπου… «Transformers» (η καταδίωξη του ιπτάμενου οχήματος του Batman από ρουκέτες)! Φυσικά, όπως και με ολόκληρη την τριλογία του Νόλαν, η λογική, η αισθητική και το… ψέμα του comic έχουν δώσει τη θέση τους σε μια ρεαλιστική διάθεση που προσπαθεί να μας κλείσει το μάτι σαν κοινωνικό σχόλιο και να μας πάρει και τα μυαλά, σε τούτη την εποχή παγκόσμιας οικονομικής ύφεσης. Κι αν όλο αυτό το «όραμα» λειτουργούσε επικίνδυνα πειστικά (ή αυτοκαταστροφικά, όπως μας δίδαξε κι η ίδια η ζωή…) στο προηγούμενο φιλμ, εδώ, ειλικρινά, απογυμνώνεται δίχως βάσεις ή ανάπτυξη των αιτιών, σε ένα μπούμερανγκ κενότητας που προσβάλλει τα μηνύματα και το κύρος του «The Dark Knight»!

Για να λειτουργήσει μια τέτοια ταινία, πρέπει ο θεατής να ταυτιστεί ή με τον ήρωα ή με τον αντι-ήρωα – κακό. Ο Νόλαν δε νοιάστηκε ποτέ για τον κεντρικό του ήρωα! Γι’ αυτό και το «Batman Begins» ήταν μια μέτρια ταινία, το sequel του μια… νοσηρή επιτυχία (όλοι μας θέλαμε να γίνουμε ο Joker, ακόμη κι ένα 24χρονο παιδί στο Κολοράντο, πριν από μερικές μέρες…) και τούτο εδώ… μια ταινία που θα ξεχαστεί εύκολα. Αρχικά, ξεχνάς την ύπαρξη του Batman. Είναι και πάλι τόσο επίπεδος και άχρωμος όσο και η μάσκα του. Έλα, όμως, που και ο κακός Bane χαντακώνεται από ένα «προσωπείο» δίχως εκφράσεις, που μπορεί να παρομοιαστεί με χίλιες τόσες εικόνες, από φίμωτρο μέχρι… μηχανή του κιμά! Οι πολιτικές και κοινωνικές απόψεις του Bane δε διαφέρουν από τα λεγόμενα του Joker. Όταν, όμως, γίνονται πράξη, αισθάνεσαι σα να ψήφισες ΣΥ.ΡΙΖ.Α., να βγάζει Κυβέρνηση κι ύστερα να ζητάει το manual κινήσεων για την επόμενη τετραετία… Ο Bane είναι μια τρομακτική «μορφή» (γιατί χρειαζόμαστε κάτι πιο απειλητικό από την παράνοια του Joker) που χαίρεται να σκοτώνει εν ψυχρώ και με τα ίδια του τα χέρια ακόμη, αλλά ως ηγέτης – τρομοκράτης κάνει τον αναρχισμό να φαντάζει γραφικός ή πιο… φασιστικός κι από την παρηκμασμένη Άρχουσα Τάξη της Gotham. Ο λαουτζίκος αρπάζει ό,τι μπορεί από την πλουτοκρατία, στήνει λαϊκά δικαστήρια που εξορίζουν ή θανατώνουν το ένοχο παρελθόν και η οργάνωση που προστατεύει αυτό το σύστημα, πλέον, αποτελεί ένα υποκατάστατο της όποιας στρατιωτικής εξουσίας. Όσο για το «no future» της υπόθεσης, έχει πάρει τη μορφή πυρηνικής βόμβας, η οποία θα εκραγεί, ο κόσμος να χαλάσει (πόσο περισσότερο, δηλαδή;)!

Δίπλα τους, ηθοποιοί δίχως ρόλους, οι οποίοι μεταπηδούν από τη μια σκηνή στην άλλη χωρίς σύνδεση ή ακριβή λόγο ύπαρξης, σπρώχνοντας με το ζόρι μια συρραφή από σεκάνς διαλόγων και τσιτάτων φιλοσοφημένου… αέρα, που εκστομίζονται συχνότερα δίχως ν’ ακούγονται (!), πνιγμένων κάτω από τους βόμβους του βαρύγδουπου score του Χανς Τσίμερ, της μάσκας του Bane ή της κλασικής βραχνάδας του Batman. Μοναδική διασωθείσα από την υποκριτική αδιαφορία, η Ανν Χάθαγουεϊ, έχοντας τον πιο δύσκολο ρόλο στο φιλμ (εξαιτίας της μοιραίας σύγκρισης με τη Μισέλ Φάιφερ του «Ο Μπάτμαν Επιστρέφει»), εκπλήσσει ευχάριστα με την Catwoman της, ίσως γιατί περίμενες να την… πετροβολήσεις από την ώρα που προστέθηκε στο καστ. Η Σελίνα που πλάθει είναι ό,τι πιο κοντινό σε ανθρώπινο χαρακτήρα έχει η ταινία, ακόμη και με τα κενά του σεναρίου να την καταδιώκουν (αυτό αφορά κυρίως το μυστήριο γύρω από τη σεξουαλικότητά της), βγάζει θηλυκότητα, καπατσοσύνη, ευαισθησία, χιούμορ και τσαμπουκά, χωρίς να χρησιμοποιεί τον ερωτισμό για να δελεάσει (το πλέον εύκολο…). Επειδή έχουμε συνηθίσει να βλέπουμε την Χάθαγουεϊ σαν το «καλό κορίτσι» (και ίσως ούτε καν ως… γυναίκα!), η ερμηνεία της δίνει μια extra ώθηση στην καριέρα της, την οποία έχει κερδίσει επάξια εδώ, ίσως και… ερήμην σκηνοθέτη. Γιατί, περισσότερο από κάθε άλλη φορά, στο «The Dark Knight Rises» ο Νόλαν δίνει την εντύπωση πως δεν ξέρει τι θα πει ηθοποιός…

Επιστρέφοντας στη θεματική και το «αγκάθι» που λέγεται σενάριο, το φιλμ πατάει πάνω σε μια τυπική ιστοριούλα, όπου ο Batman πρέπει να δράσει ξανά για να σώσει τους δύσπιστους κατοίκους της Gotham από τον κακό Bane και μια πυρηνική βόμβα. Όπως αντιλαμβάνεσαι, η πλοκή – και μόνο – θυμίζει την αφέλεια των comics, κατά τα άλλα, η δράση έχει τόση ψυχή όσο μερικές χάρτινες σελίδες storyboards, τα πρόσωπα (μη διανοηθείς να χρησιμοποιήσεις τη λέξη «χαρακτήρες»!) των ηρώων έρχονται, φεύγουν και επιστρέφουν… όποτε να’ ναι, δίνοντας μια αστεία αίσθηση ότι έχουν παρακολουθήσει και γνωρίζουν τα πάντα, μέχρι να καταλήξουμε στον τραγέλαφο του φινάλε, όπου η κατακλείδα είναι χειρότερη κι από twist σαπουνόπερας! Η Βίκυ Χατζηβασιλείου ίσως συγκινηθεί…

Το τελευταίο… αστείο έχει να κάνει με την οπτικοποίηση της βίας. Όταν έχεις ένα έργο που, ξεκάθαρα, σου προτείνει να βγεις εκεί έξω, να γαμήσεις τα πάντα, να ανατρέψεις το σύστημα της οικονομίας και του κατεστημένου και να επιζήσεις μέσα από την αναρχία, δεν κινηματογραφείς με το φόβο μην τυχόν και ανοίξει καμιά μύτη! Όταν θέλεις να το παίξεις ρεαλιστής, δείχνεις τις πραγματικές συνέπειες της βίας, ματώνεις την οθόνη με την αλήθεια της, δεν ξαπλώνεις τα θύματά της στο… βωμό της αμερικανικής λογοκρισίας και του οικογενειακού θεάματος! Ο μεγαλύτερος εχθρός – και τρικλοποδιά μαζί – για τον Κρίστοφερ Νόλαν είναι η δική του υποκρισία μέσα σε όλο αυτό το studio system. Η ακύρωση όλου του μεγέθους, της οργής, της γοητείας της σκοτεινής πλευράς που είχε συμβολοποιήσει ιδανικά το «The Dark Knight», είναι το τελευταίο χτύπημα που δίνει ο «δημιουργός» στη συνείδηση του θεατή. Ένα εντελώς αναίμακτο, αλλά βασισμένο στη βία φιλμ, το οποίο δεν πρέπει να σπιλώσει το PG-13 rating του, που μιλάει για μια γενιά χάους, ενώ την ίδια στιγμή την καθηλώνει σ’ ένα multiplex για να καταναλώσει κάτι μεγάλο, όχι σε νοήματα και ιδέες, αλλά στα μεγέθη του κουβά του popcorn, άντε και του merchandising. Αυτός ο γιγαντισμός, η απληστία και τα ανεγκέφαλα μηνύματα στο σινεμά κάνουν την Τέχνη του επικίνδυνη.

Το 2008, ο Κρίστοφερ Νόλαν δημιούργησε ένα ιδεολογικό τέρας. Δεν έχω καμία αντίρρηση με αυτό. Ζούμε σε καιρούς χάους, ανέχειας, αγωνιζόμαστε αντιμέτωποι με τη βία σε κάθε μορφή επιβολής της κι έχουμε να επιλέξουμε ανάμεσα στην επιβίωση της σιωπής ή του οργισμένου λόγου. Δυστυχώς, ως εμψυχωτής του τελευταίου, ο Νόλαν αποδείχθηκε σκάρτος. Είναι ένας Bane, που σου έχει δείξει το δρόμο, αλλά σε αφήνει μονάχο όταν έρχεσαι πρόσωπο με πρόσωπο με τον αντίπαλό σου. Και είναι τόσο παράδοξο, να σε βάζει να πολεμάς δίχως όπλα, σε μια εποχή όπου τα όπλα έχουν μπει ακόμη και μέσα στο σινεμά. Στ’ αλήθεια.