του Ηλία Φραγκούλη

Ο Κρίστιαν Φρίντελ, πρωταγωνιστής της «Ζώνης Ενδιαφέροντος» του Τζόναθαν Γκλέιζερ, δεν παρουσιάζει τον ήρωά του σαν ένα κτήνος του ναζισμού στην περίοδο του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου. Απλά, υποδύεται έναν Γερμανό αξιωματικό που τυγχάνει να μεγαλώνει την οικογένειά του, όμορφα και ειρηνικά, δίπλα από το στρατόπεδο του Άουσβιτς! Ας δούμε τι είχε να μου πει για την εμπειρία της προετοιμασίας και των γυρισμάτων της καλύτερης ταινίας του 2023.

Η σύνδεση μέσω zoom με Λος Άντζελες είχε ένα ασυνήθιστο delay, μετατρέποντας την επικοινωνία σε ένα είδος «σπασμένου τηλεφώνου», όμως, ο Κρίστιαν Φρίντελ ήταν εξαιρετικά φιλικός, επικοινωνιακός και με καλή διάθεση να μιλήσει (παρά τη μικρή ανασφάλειά του στη χρήση της αγγλικής γλώσσας) για την θαυμάσια εμπειρία του να κρατά τον πρωταγωνιστικό ρόλο της «Ζώνης Ενδιαφέροντος» του Τζόναθαν Γκλέιζερ. Τον είχαμε γνωρίσει στη «Λευκή Κορδέλα» του Μίκαελ Χάνεκε, μία… άτιμη σύμπτωση της ζωής που δεν θα άφηνα να περάσει απαρατήρητη.

Εξαιτίας της συγγένειας στη θεματική τους, έχει ενδιαφέρον η σύμπτωση της συμμετοχής του στο καστ της «Λευκής Κορδέλας» (2009) και σήμερα στη «Ζώνη Ενδιαφέροντος». Είμαι περίεργος να μου πεις αν ο Τζόναθαν Γκλέιζερ είναι (ίσως) fan της φιλμογραφίας του Μίκαελ Χάνεκε.  

Σίγουρα είναι! (Χαμογελά.) Και μιλήσαμε για τον Χάνεκε και τη «Λευκή Κορδέλα». Και για μένα είναι πολύ ενδιαφέρον και είμαι αληθινά ευγνώμων να δουλεύω με τόσο οραματιστές σκηνοθέτες όπως ο Χάνεκε και ο Γκλέιζερ, αλλά ειλικρινά με ξάφνιασε το γεγονός ότι υπάρχει μια κάποια σύνδεση μεταξύ της «Λευκής Κορδέλας» και της «Ζώνης Ενδιαφέροντος», διότι τα παιδία από την «Κορδέλα» θα μπορούσαν να είναι οι μελλοντικοί Ναζί της «Ζώνης»!

Επειδή ο Γκλέιζερ σπάνια μιλά ή εμφανίζεται για να σχολιάσει τα έργα που γυρίζει, οφείλω να σε ρωτήσω: ποια είναι η διαδικασία της συνεργασίας του με τους ηθοποιούς του; Είχες κάποιους «οδηγούς» ή συγκεκριμένες αναφορές που σου πρότεινε να (παρ)ακολουθήσεις, τόσο για την περίοδο όσο και για την προσέγγιση του ρόλου;

Η δουλειά του Τζόναθαν είναι μια πρόσκληση. Σε καλεί να συμμετέχεις στο όραμά του, να το δημιουργήσετε από κοινού και να συνεργαστείς με πολλούς φίλους του σε διαφορετικές ειδικότητες. Κι αυτό είναι πραγματικά υπέροχο γιατί από την πρώτη στιγμή μοιράστηκε το όραμά του, μίλησε μαζί μου, πρόσωπο με πρόσωπο, και ήθελε να ακούσει τι σκέφτομαι εγώ, τι σκέφτεται η Σάντρα (Χούλερ), και αυτό ήταν θαυμάσιο, αυτές οι συζητήσεις που κάναμε για το σενάριο, τον ρόλο, τον χαρακτήρα. Αυτή ήταν η προετοιμασία μου για τούτη την ταινία. Μερικές φορές διαβάζεις βιογραφίες, βλέπεις ταινίες και τα λοιπά, αλλά για μένα αυτές οι συζητήσεις ήταν το πιο σημαντικό. Συζητήσαμε πολλές φορές κατ’ ιδίαν ή σε μικρές ομάδες για ένα καινούργιο σενάριο και άλλαζε πράγματα σ’ αυτό, γιατί μας γνώριζε καλύτερα πια. Ξέρεις, είναι μια διαδικασία σε εξέλιξη, από το αρχικό σενάριο μέχρι το αυτό που τελικά γυρίσαμε υπάρχουν πολλές διαφοροποιήσεις. Και αυτές οι διαφοροποιήσεις έγιναν εξαιτίας μας, προέκυψαν από τις συζητήσεις μας, τα συναισθήματα και τις σκέψεις μας πάνω στην κεντρική ιδέα. Ήταν πολύ ενδιαφέρον. Μας προσκάλεσε σε κάτι για το οποίο ήταν πολύ «διάφανος» από την πρώτη στιγμή. Από την αρχή γνωρίζαμε ότι θα υπάρξει (και) μια «δεύτερη ταινία» μέσα στην ταινία, μια ταινία που την ακούς, με τον σχεδιασμό του ήχου και την μουσική από την Μίκα (Λέβι), τα οπτικά εφέ για το στρατόπεδο συγκέντρωσης, γιατί τα γυρίσματα έγιναν με green screen και φτιάχτηκαν εκπληκτικά σκηνικά και το σπίτι ξαναφτιάχτηκε, αλλά δεν είδαμε ποτέ το αυθεντικό στρατόπεδο γιατί είχε παλιώσει τόσο και δεν ήταν δυνατόν να χρησιμοποιηθεί. Τα συζητήσαμε όλα αυτά και ξέραμε τι κάναμε γιατί εμπιστευόμασταν ο ένας τον άλλον με πυγμή, πραγματικά. Ήταν υπέροχο!

Σας πρότεινε ποτέ ο Γκλέιζερ να παρακολουθήσετε κάποιες ταινίες, σας πρότεινε ν’ ακούσετε ακόμη και μουσικές ίσως, ώστε να σας βάλει προκαταβολικά μέσα στο κλίμα και το ύφος της «Ζώνης»;

Αυτή είναι μια καλή ερώτηση, γιατί μιλήσαμε για άλλους σκηνοθέτες, για ταινίες του Αντρέι Ταρκόφσκι για παράδειγμα ή και του Χάνεκε. Εγώ δεν είχα γνώση του έργου αυτών των σπουδαίων δημιουργών, μεγάλωσα σε μια μικρή πόλη της Γερμανίας και έβλεπα πολλές χολιγουντιανές ταινίες και… κοίτα τώρα που αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο βρίσκομαι εδώ (στο Λος Άντζελες) αυτή τη στιγμή! (Γελάει με προφανή χαρά.) Όχι, αστειεύομαι… Αλλά για μένα ήταν υπέροχο να δω κάποιες ταινίες, ας πούμε δεν είχα δει ποτέ τον «Καθρέφτη» (1975) του Ταρκόφσκι. Και μιλήσαμε γι’ αυτές, μιλήσαμε για τον χρόνο… Διότι σε ταινίες τέτοιων δημιουργών ο χρόνος αντιμετωπίζεται με διαφορετικό τρόπο, γιατί σήμερα τα πράγματα γίνονται με γρήγορους ρυθμούς, σ’ αυτές τις ταινίες, όμως, παρατηρούμε τα πράγματα. Η ιστορία στην ταινία μας δεν είναι τόσο σημαντική όσο τα συναισθήματα ή οι περιστάσεις που έχουν σημασία, ο χρόνος και οι πράξεις μας. Το πως το σώμα μας συμπεριφέρεται μέσα σ’ αυτό το σπίτι και το πώς αντιμετωπίζουμε τον χρόνο σαν ένα είδος δώρου. Αυτό ήταν πολύ ενδιαφέρον, να εμπιστευτούμε αυτή τη διαδικασία, να εμπιστευτούμε τον χρόνο. Και είχαμε όλο τον χρόνο που χρειαζόμασταν στο set για να το κάνουμε, γιατί χρησιμοποιήθηκε αυτό το multi-camera system και δεν είχαμε ζητήματα με το continuity ή τεχνικού τύπου διακοπές. Είχαμε άπλετο χρόνο. Και ο χρόνος είναι τόσο μα τόσο πολύτιμος σε μια τέτοιου είδους αναζήτηση. Αναζητούσαμε την αλήθεια. Θέλαμε να δώσουμε σε αυτά τα σατανικά υποκείμενα ένα ανθρώπινο πρόσωπο και είχαμε τον χρόνο να βρούμε τον τρόπο να το κάνουμε, να δούμε πως θα τα υποκριθούμε ή, καλύτερα όχι, πως θα τα ενσαρκώσουμε για την ακρίβεια, πως θα γίνουμε αυτά. Και αυτό ήταν πραγματικά ενδιαφέρον, συζητήσαμε πολύ γι’ αυτό. Για τον χρόνο. Ναι.

Ποια σκηνή της ταινίας σε έκανε να αισθανθείς αληθινά άβολα στο γύρισμά της ή ακόμη και όταν παρακολούθησες το φιλμ; Για μένα, για παράδειγμα, θα έλεγα πως ήταν η σκηνή του διαλόγου του ζευγαριού στο ποτάμι, αφού της έχει ανακοινώσει το ενδεχόμενο μετακόμισής τους. Είναι μία πάρα πολύ ενοχλητική σκηνή.

Απόλυτα. Οι διάλογοι, κάποιες ατάκες, είναι πολύ τρομακτικοί και ενοχλητικοί. Προσωπικά, για μένα, ήταν το σύστημα που σε φέρνει αντιμέτωπο με τον ίδιο σου τον εαυτό. Για μένα ήταν πιο τρομακτική η τελευταία σκηνή, που ο Ρούντολφ κάνει εμετό. Για μένα ήταν δύσκολο, για προσωπικούς λόγους. Φοβόμουν. Γιατί ψάχναμε για την αλήθεια. Και Τζόναθαν άλλαζε κάποια πράγματα στο σενάριο σε συνάρτηση με αυτό. Για παράδειγμα, υπήρχε μια σκηνή όπου ο Ρούντολφ ήταν μεθυσμένος και έπαιρνε το παιδί του για να το βάλει στο κρεβάτι να κοιμηθεί. Αλλά ήταν μεθυσμένος και εγώ δεν έχω μεθύσει ποτέ στη ζωή μου, αφού δεν πίνω ποτέ αλκοόλ! (Γελάμε.) Και την άλλαξε τη σκηνή, γιατί μου είπε πως δεν ήθελε να υποκριθώ πως είμαι μεθυσμένος, δεν θα ήταν πιστευτό. Έτσι, η σκηνή που ο Ρούντολφ κάνει εμετό και το σώμα του αντιδρά, είναι μια πολύ σημαντική σκηνή, όχι μόνο με κάποια μεταφορική έννοια. Σκεφτόμουν «Ω, Θεέ μου, την τελευταία φορά που έκανα εμετό ήταν 25 χρόνια πριν και πως θα το κάνω τώρα αυτό, ώστε ο Τζόναθαν να το πιστέψει;». Έπρεπε να το κάνω στ’ αλήθεια. Γιατί είναι τόσο ακριβής στο στήσιμο των σκηνών και μου είπε «Αυτή είναι μια καλή γωνία για τη σκηνή του εμετού, αλλά όταν το σώμα σου αντιδρά δεν μπορείς να το ελέγξεις». Και μετά αποφασίσαμε να δημιουργήσουμε μια διαμάχη του σώματος με το μυαλό του Ρούντολφ, και αυτό ήταν τόσο έντονο. Ήταν υπέροχο όπως το κάναμε, ήταν καταπληκτικό να έρθω αντιμέτωπος με τον εαυτό μου, με τους προσωπικούς μου φόβους κατά κάποιο τρόπο και… Ναι, αυτή ήταν η σκηνή που προσωπικά με τρόμαξε περισσότερο. Σε άλλες σκηνές, συχνά, προσπαθούσα να μην σκέφτομαι πολύ, γιατί όταν έλεγα μια ατάκα, σκεφτόμουν πως μπορώ να σκοτώσω όλους τους ανθρώπους μέσα σ’ ένα δωμάτιο, δεν σκεφτόμουν την πραγματικότητα. Ήταν μια πρόκληση, να το κάνω να φαίνεται σαν κάτι το φυσιολογικό, γιατί (στο φιλμ) μιλάνε πολύ απλά, φυσιολογικά, αλλά για απίστευτα, απαίσια, τρομακτικά πράγματα, με έναν τόσο απλό τρόπο όπως ακριβώς μιλάμε εμείς τώρα! Για να το δημιουργήσω, να το κάνω αυτό, κυρίως έπρεπε να ακούω, όχι να γνωρίζω το πως θα το κάνουμε. Να μην το προετοιμάσω, απλά να βγει από μέσα μου. Ήταν στ’ αλήθεια μια πολύ ενδιαφέρουσα διαδικασία και, κατά κάποιον τρόπο, είναι πιο άβολο να το βλέπω πια, γιατί ακόμα κι εγώ σε κάποιες στιγμές αντιλαμβανόμουν και διερωτώμουν: «Θεέ μου, θα μπορούσα να είμαι κι εγώ, τον καταλαβαίνω, Θεέ μου, τον καταλαβαίνω, αλλά δεν θέλω να τον καταλαβαίνω, θέλω να τον κρατήσω σε απόσταση από εμένα»! Αυτή ήταν η πρόκληση, το κοινό να μην μπορεί να πει ότι αυτός είναι ένας κακός άνθρωπος, αν και θα μπορούσε να είναι ο ίδιος τους ο εαυτός. Αυτό ακριβώς ήταν που θέλαμε!

Βλέπεις έναν παραλληλισμό στοιχείων της ταινίας με τη ζωή στο σήμερα; Την απάθεια των μαζών, για παράδειγμα, απέναντι σε φρικτές πράξεις που σχετίζονται με πολέμους ανά τον κόσμο;

Εννοείς τώρα; Οπωσδήποτε! Και μια μένα αυτό είναι το πιο σημαντικό στην ταινία. Μιλήσαμε γι’ αυτό από την πρώτη στιγμή, γι’ αυτή τη «γέφυρα» με τον σημερινό, μοντέρνο κόσμο, γιατί δεν θέλαμε να κάνουμε μια ιστορική ή μια βιογραφική ταινία. Είναι μια ταινία για το Ολοκαύτωμα, ναι, αλλά και μια ταινία για τους εαυτούς μας και για ανθρώπους που κάνουν τρομερά πράγματα σε άλλους ανθρώπους. Και κοιτώντας τον κόσμο μας, ζούμε σε μια ιδιαίτερα δύσκολη περίοδο όσον αφορά στην πολιτική. Ο φασισμός εξαπλώνεται και ο αντισημιτισμός εξαπλώνεται πάλι, μετά από αυτό το φρικτό έγκλημα, και υπάρχουν άνθρωποι που αποφασίζουν να ζήσουν με αυτό, αντί να πολεμήσουν ενάντια στο σύστημα. Υπάρχουν άνθρωποι στο δημοκρατικό σύστημα και όλοι αυτοί οι άνθρωποι έχουν φωνή, αλλά δεν την χρησιμοποιούν. Τουλάχιστον όχι όλοι . Πιστεύω πως σε αυτή την ταινία βλέπουμε μοντέρνους ανθρώπους, βλέπουμε τους εαυτούς μας. Φυσικά, δεν είμαστε όλοι Ναζί! Θεέ μου, όχι! Αλλά υπάρχει σκοτάδι μέσα σε όλους μας και πρέπει να έχουμε επίγνωση αυτής της συνθήκης. Και νομίζω πως τούτη η ταινία μας υποδεικνύει ακριβώς αυτό το γεγονός.

Σ’ ευχαριστώ γι’ αυτή την κουβέντα, Κρίστιαν. Ειλικρινά, τα πιο θερμά μου συγχαρητήρια γι’ αυτό το φιλμ. Είναι ένα έργο Τέχνης, όχι απλά μια ταινία. Είναι ένα έργο μνήμης.

Ευχαριστώ πολύ.

Η ταινία «Ζώνη Ενδιαφέροντος» συνεχίζει την προβολή της στους ελληνικούς κινηματογράφους σε διανομή της εταιρείας ΣΠΕΝΤΖΟΣ.