του Στέφανου Κ. Αρταβάνη

Θυμάμαι ακόμα την πρώτη φορά που είδα το «The Big Lebowski» στην εφηβεία μου. Ήταν οι εποχές που ψάχναμε οποιαδήποτε μεγάλη ταινία, καταβροχθίζαμε b-movies, διεθνή κινηματογράφο, σκηνοθέτες όπως ο Τζάρμους, ο Ταραντίνο και φυσικά οι αδελφοί Κοέν. Είχα δει αρκετά από τα φιλμ τους, ούτως ή άλλως μιλάμε για την περίοδο στην οποία υπήρξαν υπερ-παραγωγικοί και κέρδισαν και τα Όσκαρ τους. Ομολογώ πως τότε δεν μπορούσα να κατανοήσω πλήρως τη σπουδαιότητα της ταινίας. Παρ’ όλα αυτά, μπορούσα να την απολαύσω. Όλα ήταν τόσο cool. Οι αξέχαστες ατάκες, το soundtrack που σου κόλλαγε για μέρες μετά, το επαυξημένο σύμπαν του Λος Άντζελες των Κοέν, με τα λεπτομερειακά κοστούμια και σκηνικά, αλλά κυρίως οι πολύχρωμοι και ιδιοσυγκρασιακοί χαρακτήρες που όμοιούς τους δεν είχα ξαναδεί. Ίσως να μην μπορούσα να βάλω ακριβώς σε λόγια γιατί ήταν μια σπουδαία ταινία, αλλά σίγουρα αυτό ένιωθα. Ήρθε το πλήρωμα του χρόνου, λοιπόν, ώστε να μπορώ να «δω» πιο καθαρά και βαθιά μέσα στο μοναδικό μυαλό του The Dude.

Το πρώτο πράγμα που ακούμε στην ταινία είναι η υπέροχη, πατρική φωνή του αφηγητή μας (με τη χαρακτηριστική χροιά του Σαμ Έλιοτ). Μας ενημερώνει ότι βρισκόμαστε στο Λος Άντζελες, τον καιρό του πρώτου πολέμου της Αμερικής στο Ιράκ, κι ύστερα μας περιγράφει τον κεντρικό ήρωά μας. Έναν φιλήδονο τεμπέλη, χαρούμενο τόσο όσο, ώστε να μην ξεφεύγει σε εξάρσεις όπως ο υπόλοιπος κόσμος γύρω του, πόσω μάλλον κατά κόρον όπως συμβαίνει με τον κολλητό του, Γουόλτερ. Μας λέει ότι είναι ένας άνδρας για την εποχή του, αλλά αναρωτιόμαστε τι τον κάνει έναν τέτοιο άνδρα. Γιατί είναι πιο σημαντικός από όλους τους άλλους χαρακτήρες που παίρνουν ενεργές δράσεις απέναντι στην… αδράνειά του, που φωνάζουν και γελάνε βροντερά απέναντι στις αργές κινήσεις του, και όλοι φαίνονται να σχεδιάζουν κάτι απέναντι στο δικό του «έλα μωρέ, καλά να ‘μαστε»; Το απλό ξεδίπλωμα της κουβαριασμένης πλοκής θα το αποκαλύψει, θα το πιστοποιήσει πέραν από κάθε αμφιβολία.

Όταν βλέπεις μια ταινία των αδελφών Κοέν, είναι ξεκάθαρη η μέγιστη σημασία που δίνουν σε κάθε χαρακτήρα τον οποίο θα σκαρώσουν, ακόμα κι αν έχει μία και μοναδική ατάκα (ή και καμία!). Ακόμα κι αν εμφανίζεται σε λίγες ή για μια μονάχα σκηνή, θα του δώσουν να κάνει κάτι αξιομνημόνευτο, άσχετα από το πόσο μεγάλος ηθοποιός είναι. Όσο εξωφρενικοί και να γίνονται οι χαρακτήρες (χωρίς ποτέ να ξεπερνούν το όριο προς την καρικατούρα), το γεγονός ότι ο καθένας κάνει κάτι απόλυτα δικό του, τον καθιστά σε ολότελα ανθρώπινη μορφή. Με συνδετική γραμμή μεταξύ τους τον εγωισμό.

Βρισκόμαστε σ’ ένα νεο-φιλελεύθερο peak για την Αμερική. Αμέσως μετά τον Ρέιγκαν, με τον γηραιότερο Μπους – κι αυτό βγαίνει και στους πολίτες της. Όλοι κυνηγάνε τα λεφτά, το σεξ, την επιβολή με τον έναν ή τον άλλον τρόπο. Κι εκεί είναι που λάμπει η αδράνεια του The Dude. Ο υγιής ατομικισμός απέναντι σ’ έναν τοξικό εγωισμό. Επειδή ο κινηματογράφος είναι οπτικοακουστικό μέσο, όμως, ο καταλύτης για να περαστεί αυτό στη συνείδησή μας είναι η συγκέντρωση, η εστίαση του φακού των Κοέν στον The Dude, καθώς ολόκληρη η ιστορία της ταινίας ξεδιπλώνεται μέσα από την οπτική του. Το βλέπουμε στις επιλογές των κοστουμιών, στο ότι πηγαίνει στο supermarket με μια ρόμπα και σαγιονάρες. Στο σπίτι του, όπου έχει μόνο τα απαραίτητα, αλλά κι από «πινελιές» ομορφιάς όπως μια αφίσα του Νίξον που παίζει bowling, τα απαραίτητα υλικά για το αγαπημένο του cocktail και, φυσικά, το χαλί που «δένει» με τον χώρο.

Εκεί που το πράγμα ξεφεύγει, είναι όταν μπαίνουμε στο ασυνείδητο του The Dude, πρωτίστως με δύο ονειρικές σεκάνς. Ο ήρωας ίπταται πάνω από το Λος Άντζελες και μόλις λίγες στιγμές μετά βρίσκεται μέσα σε μια μπάλα του bowling (το υποκειμενικό πλάνο το κάνει σαφές). Παίρνει τα παπούτσια του bowling από τον Σαντάμ, σαν να τον ωθεί η εποχή στην αγαπημένη του συνήθεια, περνάει κάτω από τις φούστες που φορούν όμορφες κοπέλες χορογραφίας στυλ Μπάσμπι Μπέρκλεϊ, λες και το τυράκι της επιθυμίας του σεξ μάχεται με το πηγαίο zen του. Αμέσως μετά, τον κυνηγούν οι μηδενιστές – «απαγωγείς» με τεράστια ψαλίδια που στρέφονται ενάντια στο μόριό του! Αυτά τα στοιχεία μαρτυρούν τα σημάδια ενός εγκληματικού κυκεώνα στον οποίο βρέθηκε και τον έχει εξαντλήσει, τον έχει τρομάξει πραγματικά. Η ίδια λογική, όμως, εφαρμόζεται και στους υπόλοιπους χαρακτήρες. Έχουν τα μουσικά «θέματά» τους, έχουν τις μοναδικές φορεσιές τους, έχουν τα slow-mo τους για να τονιστεί η εισαγωγή τους στο φιλμ, κι ο καθένας τους είναι υπεύθυνος ενός έργου, κουβαλάει στην πλάτη του μια ζωή πέραν από εκείνη της πλοκής. Είναι ένας αληθινός κόσμος που η κάμερα και το σενάριο των Κοέν τον φέρνει στα όρια του φανταστικού, με τον The Dude να στέκει ως ένα ξεχωριστό σύμβολο στη μέση του.

Το σύμβολο του zen. Βλέπετε, ο The Dude ακολουθεί τον δρόμο της λιγότερης αντίστασης. Θέλει να νιώθει καλά και θα κάνει πράγματα όταν είναι απαραίτητο, για να επανέλθει κατόπιν σε αυτή την κατάσταση. Η υπόθεση θα μαίνεται γύρω του, αλλά εκείνος δεν θα χάνει παιχνίδι από το tournoi του bowling και θα προσπαθεί να επιστρέψει στο σπίτι του για να ξαπλώσει στο χαλί του και ν’ ακούει ηχογραφημένες κορύνες που πέφτουν, διαμορφώνοντας ένα ιδιότυπο στάδιο διαλογισμού. Κάπως έτσι θα οδηγηθεί και στην επίλυση της μυστηριώδους υπόθεσης του… κατουρημένου χαλιού! Αφού θα έχει φάει πολύ ξύλο για μια υπόθεση στην οποία δεν ζήτησε ποτέ να μπλεχτεί, η ενσυναίσθησή του θα τον κάνει τον μόνο ικανό άνθρωπο για τη δουλειά. Αυτή είναι η πνευματικότητα, η ανύψωση του The Dude πάνω από τους υπόλοιπους, που χοροπηδάνε σαν δαιμόνια στη δίνη των επιθυμιών. Δεν είναι τυχαίο που η ταινία ξεκίνησε μια ολόκληρη πιστοποιημένη θρησκεία! Ο The Dude έδειξε τον δρόμο για έναν δυτικού τύπου βουδισμό. Κι όπως λέει και ο καουμπόι – αφηγητής μας, «δεν ξέρω για εσάς, αλλά εγώ καθησυχάζομαι απ’ αυτό».

Μου λείπει κάτι από την ταινία; Ίσως να μπορούσα να γελάσω λίγο πιο δυνατά με τα αστεία της, αλλά δεν πειράζει γιατί έχω δει άλλους να το κάνουν, οπότε κι αυτό το κομμάτι έχει το δικό του κοινό. Εμένα μου αρκεί που τόσα χρόνια αργότερα με κάνει να χαμογελάω, να ζεσταίνομαι, να συναρπάζομαι και να ξέρω πως λίγες ταινίες ξεχώρισαν τόσο στη δεκαετία του ‘90. Και μια μικρή υπενθύμιση: ενώ όλα αυτά φαίνονται σαν μακρινός «τόπος» και χρόνος, ο ανθρώπινος «πολιτισμός» μας έχει πέσει ακόμα πιο βαθιά στο πηγάδι του θανάτου και του τοξικού εγωισμού. Δεν είναι, λοιπόν, σημαντικό να μην ξεχνάμε τα διδάγματα του The Dude;