του Δημήτρη Δημητρακόπουλου

Δεν χρειάζεται να περάσουν πολλά λεπτά για να διαπιστώσει κανείς πόσες ομοιότητες κρύβει το «Μικρό Νησί» με το φαινόμενο «True Detective». Ένα ζευγάρι αστυνομικών με περισσότερες διαφορές να τους χωρίζουν παρά κοινά στοιχεία, ένα έγκλημα που φαίνεται να διαπερνά ολόκληρη την τοπική κοινωνία, η οποία μοιάζει αφημένη στην ενδιάμεση κατάσταση μεταξύ του παρελθόντος και της νέας τάξης, σκοτεινά μυστικά που δύσκολα προθυμοποιούνται να τα μοιραστούν όσοι φαίνεται να τα κατέχουν κι ένα τοπίο που δείχνει να έχει τη δική του ζωή, σαν ένας ξεχωριστός, αυτόνομος χαρακτήρας παρά ως, απλά, το φόντο της ανάπτυξης της αφήγησης.

Παρά τις ομοιότητες, όμως, η ταινία διατηρεί μια αυτόνομη ισπανική ταυτότητα, δίνοντας έμφαση κυρίως στα στοιχεία που τονίζουν την τοπική κοινωνική διαστρωμάτωση και όχι στους τυπικούς κανόνες του φιλμικού genre που υπηρετεί, το οποίο έχει μια σαφώς αμερικανόφερτη μορφή και θα μπορούσε να οριστεί ως «το νουάρ συναντά τον ηλιόλουστο τρόμο». Όπως κάθε ισπανική ταινία που σέβεται τον εαυτό της, τα τραύματα του ιστορικού παρελθόντος είναι πολύ πιο σημαντικά από τους εμφανείς μηχανισμούς και τις ανατροπές τού σεναρίου και η πολιτική κληρονομιά βαραίνει τους ήρωες περισσότερο από το σε αναζήτηση κίνητρο του δολοφόνου. Ίσως και για αυτό τα φετινά βραβεία Γκόγια (της ισπανικής κινηματογραφικής βιομηχανίας) υποκλίθηκαν ολοκληρωτικά στο φιλμ, χαρίζοντάς του δέκα διόλου αμελητέα αγαλματάκια, συμπεριλαμβανομένου και αυτό της καλύτερης ταινίας (άνευ πρότασης προς τα Όσκαρ ξενόγλωσσης ταινίας, όμως).

Η σύγκρουση της παλιάς και της νέας γενιάς είναι ιδιαίτερα εμφανής στο πρωταγωνιστικό δίδυμο των αστυνομικών και στον τρόπο που ο καθένας επιλέγει να πλησιάσει την υπόθεση. Ο ένας είναι ένα κατάλοιπο του καθεστώτος του Φράνκο, ο άλλος ένας αστυνομικός αντίθετων πολιτικών αντιλήψεων, ο οποίος ψάχνει να βρει το πάτημά του στον νέο κόσμο. Ταυτόχρονα, όμως, ο πρώτος είναι πιο ικανός στη χρήση του εκβιασμού και των υπόγειων μεθόδων, ενώ ο δεύτερος παραμένει φοβισμένος, σαν συνήθειο από την καταπίεση ενός καθεστώτος που ανήγαγε τον φόβο σε απλή καθημερινότητα. Αυτή η κοινωνική διάσταση είναι που διακατέχει και ολόκληρη την κοινωνία στο «Μικρό Νησί» και ο παράγοντας που δημιουργεί ουσιαστικά τη μεγαλύτερη ένταση στον έτοιμο να εκραγεί κόσμο της ταινίας.

Γιατί αν κάποιος περιοριστεί στην ίδια την ιστορία, δεν πρόκειται να βρει εκπλήξεις (ειδικά όταν έχει συνηθίσει τα πλέον τελειοποιημένα σκανδιναβικά θρίλερ, για παράδειγμα). Φυσικά και υπάρχουν αναμενόμενες ή και όχι και τόσο ανατροπές και εννοείται πως οι εν λόγω ντετέκτιβ βρίσκουν και χάνουν συνεχώς τον δρόμο τους ανάμεσα στο σωστό μονοπάτι και τις επιβεβλημένες λοξοδρομήσεις, όμως, ευτυχώς, όλα αυτά συμβαίνουν με έναν σταθερό, βέβαιο ρυθμό, που δεν αφήνει την αφήγηση να πλατειάσει. Επιπλέον, οι υδροβιότοποι γύρω από τον Γουαδαλκιβίρ προσφέρουν μια εικόνα της Ανδαλουσίας που δεν έχουμε συνηθίσει να βλέπουμε στο σινεμά, γεγονός που το φιλμ αξιοποιεί στο έπακρο στη δημιουργία ατμόσφαιρας, ακόμα και ονειρικής διάθεσης, από τα αρχικά, εναέρια πλάνα και τα πανοραμικά (σχεδόν παραπέμποντας σε γουέστερν) κάδρα μέχρι τα λασπώδη χωράφια και τα σκοτεινά, γεμάτα από φαντάσματα (του παρελθόντος) σπίτια.

Όταν στο τέλος το μυστήριο βρει κάποια λύση, η ιστορία δε θα έχει πλήρως και αμετάκλητα τελειώσει (ενδεχομένως, κάποιοι να παραπονεθούν και για αφηγηματικά κενά) γιατί, ουσιαστικά, αυτός δεν ήταν ο αυτοσκοπός. Το κυριότερο μέλημα της αφήγησης είναι να βοηθήσει τους ήρωές της να προχωρήσουν στο επόμενο πολιτικό και κοινωνικό στάδιο της καθημερινότητάς τους, να επιλέξουν τι θα χρησιμοποιήσουν από το παρελθόν για να προχωρήσουν στο μέλλον και σε αυτό δεν μπορεί να υπάρξει απάντηση παρά μόνο η ένδειξη μιας κατεύθυνσης. Απλά, η ταινία επέλεξε να το κάνει αυτό μέσα από ένα περιτύλιγμα νουάρ παραλλαγής. Και αυτό, ίσως, είναι η μεγαλύτερη ανατροπή της.