του Δημήτρη Κολιοδήμου

Η Μαρί, μία πάναγνη σύγχρονη νεαρή κοπέλα, εργάζεται στο πρατήριο βενζίνης του πατέρα της και συμμετέχει σε μία ομάδα basket. Ένας περίεργος, ατημέλητος τύπος, πελάτης του βενζινάδικου, προσγειώνεται μ’ ένα jet (είναι ο Άγγελος του Κυρίου!) για να μεταφέρει τα «ευχάριστα» νέα: η Μαρί θα γίνει μητέρα, φέρνοντας στον κόσμο ένα παιδί. Αλλά για τον Ζοζέφ, έναν οδηγό TAXI, τον αγαπημένο της Μαρί, το νέο δεν είναι διόλου ευχάριστο. Το ακριβώς αντίθετο: είναι ένα ισχυρό σοκ, καθόσον όλα αυτά τα χρόνια την φλέρταρε χωρίς στην πραγματικότητα να την έχει (με βιβλικούς όρους) «γνωρίσει».

Η κοπέλα αρνείται ότι του «στάθηκε άπιστη» και ισχυρίζεται ότι δεν έχει κοιμηθεί με κανέναν. Ο θυμωμένος Ζοζέφ δεν πιστεύει τίποτα από τα περί «ασπίλου συλλήψεως» και αντιδρά μ’ έναν πολύ πιο ρεαλιστικό τρόπο από εκείνον του συνονόματού του (βιβλικού) Ιωσήφ. Ο γυναικολόγος της οικογένειας, όμως, επιβεβαιώνει τα λεγόμενα της Μαρί: ναι, πρόκειται για θαύμα! Ο Ζοζέφ αναγκάζεται να παραδεχτεί το «θείο» της σύλληψης και συνεχίζει ν’ αγαπά τη Μαρί. Το ζευγάρι, μετά τη γέννηση του παιδιού, διάγει μια καθαρά οικογενειακή ζωή και ο νεαρός βλαστός μεγαλώνει κανονικά, παίζοντας με συνομήλικά του παιδιά, μέχρι τη στιγμή που αρχίζει ν’ αποκτά την αίσθηση της αποστολής που πρέπει να εκπληρώσει.

Το φιλμ του ιερού τέρατος του γαλλικού κινηματογράφου ομιλεί για τη Σάρκα και τον Λόγο μέσα από τη σύζευξη της επιστημονικής γνώσης με τη μεταφυσική, μ’ έναν (όπως ακριβώς το συνήθιζε) καθαρά φορμαλιστικό τρόπο. Αυτό, ωστόσο, δεν εμπόδισε τους ανά τον κόσμο θρησκευόμενους να κάνουν λόγο για «επιδρομή στη χριστιανική θεολογία» και να κατακεραυνώσουν τον δημιουργό του.

Ο Πάπας Ιωάννης Παύλος ο Β΄ είχε καταδικάσει την ταινία γιατί «προσβάλλει την Παναγία» και είχε προσευχηθεί υπέρ της σωτηρίας της ψυχής του αμαρτωλού. Το αυτί του οποίου δεν είχε ιδρώσει καθόλου στα χρόνια που ακολούθησαν, μέχρι που αποφάσισε να φύγει περήφανος από τη ζωή, για να συναντήσει (ίσως) τον Κύριό του, παραμένοντας (κατά την Εκκλησία) «αμαρτωλός»! Η Ένωση εναντίον του Ρατσισμού και υπέρ της Γαλλικής και Χριστιανικής Ταυτότητας, μαζί με την Εθνική Ομοσπονδία των Καθολικών Οικογενειακών Ενώσεων, δύο ρωμαιοκαθολικές οργανώσεις, είχαν σύρει τον σκηνοθέτη (και την ταινία) στις αίθουσες των δικαστηρίων, όπου είχαν «αθωωθεί» πανηγυρικά. Η δική μας διαρκής Ιερά Σύνοδος της Ελλάδος είχε επίσης επιλέξει τον δρόμο της καταδίκης, επειδή το φιλμ (όπως είχαν αποφανθεί) έθιγε «κατά τρόπον επαίσχυντο τα ιερά πρόσωπα της χριστιανικής πίστεως», οι εκπρόσωποι της Αρχιεπισκοπής Αθηνών είχαν εκφράσει στον Εισαγγελέα την έντονη «δυσαρέσκειά» τους για τη διανομή του και η Ένωση Παλαιοημερολογιτών Ελλάδος, αφού είχε προσπαθήσει να διακόψει μία προβολή του σε αθηναϊκό κινηματογράφο, είχε υποβάλλει μήνυση κατά του αιθουσάρχη!

Όλα αυτά, βέβαια, είχαν αυξήσει την «εμπορικότητα» της ταινίας και είχαν συσπειρώσει τους υποστηρικτές του «βαθύτερου φιλοσοφικού» νοήματός της. Επιπλέον, σε πείσμα των επικρίσεων και του αιτήματος της απαγόρευσης (και κάπως ειρωνικά, είναι η αλήθεια), το φιλμ είχε τιμηθεί στο Φεστιβάλ του Βερολίνου του 1985 (όπου διαγωνιζόταν για τη Χρυσή Άρκτο) με το Ότο Ντιμπέλιους, το βραβείο της Ευαγγελικής Εκκλησίας! Και ο ίδιος ο Γκοντάρ είχε πει: «Με την ταινία μου ‘Όνομα: Κάρμεν’ είχα προσπαθήσει να διερευνήσω τη Γυναίκα Πάθος, Αμαρτία, Ακολασία, που έχει για σύνθημά της το ‘όποιος μ’ αγαπήσει, πεθαίνει’. Στο ‘Χαίρε Μαρία’ βλέπω την άλλη όψη του νομίσματος, τη Γυναίκα Αγνότητα, Καθαρότητα, Αυταπάρνηση, Αγάπη, που δημιουργεί ζωή κι έχει για σύνθημά της το ‘έχε μου εμπιστοσύνη’».

Ωστόσο, νομίζω ότι το πρόβλημα με τον Πάπα της γαλλικής nouvelle vague είναι ότι έπαιρνε τον εαυτό του πολύ στα σοβαρά – εκτός κι αν μας περνούσε, εν γνώσει του, «ψιλό γαζί» κι εμείς το ανεχόμαστε, επειδή ήταν… ο Γκοντάρ! Το αποτέλεσμα, ακόμη κι αν καταπιούμε αμάσητη την ιδέα ότι μία ελκυστική, σαν τα κρύα νερά, σύγχρονη γυναίκα, στην ηλικία της Μαρί, παραμένει παρθένα, είναι (στιγμές-στιγμές) τελείως αλλόκοτο. Οι εικόνες της ταινίας, αποσπασματικές, κοντινές και απόμακρες, καταγραμμένες σ’ ένα α-χρονικό παρόν και παραπέμπουσες σ’ ένα ορατό «τω καιρώ εκείνω», συμβολικές, κοσμικές και πλήρεις «φιλοσοφικών» αναζητήσεων, γεννούν και γεννιούνται από μια υπέρμετρη απροσδιοριστία.

Αν και η ταινία στηρίζεται φαινομενικά σ’ έναν δυαδικό κώδικα (κωμικό / δραματικό, σοβαρό / επιπόλαιο, σεξ / μητρότητα, επιστημονικό / μεταφυσικό, κ.ο.κ.), πολύ φοβάμαι ότι τα σημεία στα οποία εδραιώνονται οι αναφορές μας και στηρίζεται η κρίση μας έχουν ως βάση τους τον εκσυγχρονισμό του θρησκευτικού μύθου της άμωμου συλλήψεως και τον προσεγγίζουν αναλογικά, με ευρηματικότητα και ιδιοτυπία σίγουρα, αλλά χωρίς να υπονομεύουν (ή, έστω, να απαρνιούνται) την καταγωγή του.

Ο Γκοντάρ, σε πείσμα των απανταχού της Γης θρησκευόμενων, που τον θεώρησαν… άπιστο και αμαρτωλό, έκανε ένα φιλμ κατά βάση «ιερό» (σε πείσμα του ότι δεν χάνει την ευκαιρία να περιπλανά την κάμερά του πάνω στο λυγερόκορμο γυμνό σώμα της Μαρίας), ένα φιλμ πλήρες θρησκευτικής ευαισθησίας. «Η ζωή ήταν ηθελημένη, επιθυμητή, είχε προβλεφθεί, προγραμματιστεί από μία αποφασισμένη νόηση» – «Στην καρδιά μου γεννιόταν ένα φως ζεστό και γλυκό σαν μια λαμπρή φωτιά… Τι αξίζει όσο το να θέλουμε ν’ αρέσουμε σ’ αυτόν που αγαπάμε και που είναι Κύριός μας;»: ιδού δύο φράσεις αρκετά δηλωτικές, που όσο κι αν ο σκηνοθέτης επιχείρησε με τα λεγόμενά του να τις «ανατρέψει» και να τις αποδυναμώσει, μας συμφιλιώνουν με το Θείο Ον.