του Νίκου Παλάτου

Έπειτα από την πρώτη (και όχι ακριβώς πετυχημένη) διεθνή ταινία του, «Το Ξέρουν Όλοι» (2018), ο Ασγκάρ Φαραντί επιστρέφει στα ασφαλή πάτρια εδάφη για να κάνει αυτό που ξέρει καλά. Το «Ένας Ήρωας» αποτελεί ακόμη έναν κρίκο στην μακρά αλυσίδα του νεορεαλιστικού δράματος στο οποίο ο Ιρανός auteur ειδικεύεται, με έμφαση στα ηθικά διλήμματα που τίθενται από την (ενίοτε ακατανόητη για τον δυτικό κόσμο) ιρανική κοινωνία. Κινούμενος σε ασφαλή πια ύδατα, ο δις κάτοχος του βραβείου Όσκαρ για ξενόγλωσσο φιλμ (για τα «Ένας Χωρισμός» και «Ο Εμποράκος») βρίσκει ένα μέρος της χαμένης του έμπνευσης, οφείλοντας αρκετά γι’ αυτό στο… ελαφρώς ξεχασμένο στις μέρες μας «Ήρωας Κατά Λάθος» (1992). Η ταινία του Στίβεν Φρίαρς δεν είχε τύχει θερμής υποδοχής στην εποχή της, καθώς είχε θεωρηθεί (όχι άδικα) μετριότατο αντίγραφο κλασικών φιλμ του Φρανκ Κάπρα και του Πρέστον Στέρτζες. Το ίδιο (κατά τη γνώμη μου) ισχύει και για τούτο το αντίγραφο του… αντιγράφου, αν και οι περσινές Κάννες μάλλον είχαν διαφορετική άποψη, απονέμοντάς του το Μέγα Βραβείο της Επιτροπής (εξ ημισείας με το «Βαγόνι Αριθμός 6»).

Ο Ραχίμ έχει μπει στη φυλακή εξαιτίας σημαντικού χρηματικού χρέους σε πρώην συνέταιρό του, πασχίζοντας όλον αυτόν τον καιρό να βρει τα χρήματα της αποπληρωμής του. Όταν η μέλλουσα γυναίκα του βρίσκει τσάντα με δεκαεπτά χρυσές λίρες εντός της, θεωρεί πως επιτέλους η τύχη του χαμογέλασε. Επειδή, όμως, η τιμή του χρυσού έχει πάρει την κάτω βόλτα και τα χρήματα που ο Ραχίμ θα πάρει από την πώλησή τους δεν επαρκούν για την εξόφληση του πιστωτή του, προχωρά σε μία εντελώς αυθόρμητη πράξη, την οποία θεωρεί πως θα έπρεπε να είχε κάνει εξαρχής. Αναζητά την κάτοχο της τσάντας για να της την επιστρέψει, δίχως (φαινομενικά, τουλάχιστον) να προσδοκά κάτι από την κίνησή του αυτή. Εκείνοι που εν τούτοις φαίνονται να προσδοκούν οφέλη από την ανιδιοτελή χειρονομία του Ραχίμ είναι οι υπάλληλοι του σωφρονιστικού ιδρύματος όπου εκτίει την ποινή του, διαβλέποντας χρυσή ευκαιρία αλλαγής ατζέντας από την πρόσφατη αυτοκτονία κρατουμένου. Τον πείθουν να δώσει συνέντευξη στην τηλεόραση, ώστε όλος ο κόσμος να μάθει για τη σπάνια κι ευγενική του πράξη, αυτός το κάνει αποκρύπτοντας τον ρόλο της μνηστής του για λόγους προστασίας της, πλην όμως, η δημοσιότητα που θα πάρει το όλο θέμα (με τον ίδιο να έχει γίνει πια πρότυπο ηθικής), θα οδηγήσει σε ξεψάχνισμα όλων του των κινήσεων μέχρι… τελικής πτώσης, από τη στιγμή της εύρεσης, μέχρι εκείνη της επιστροφής της «καταραμένης» τσάντας.

Η χιονοστιβάδα που σκάει στα μούτρα του Ραχίμ, άπαξ της τηλεοπτικής του εμφάνισης και εξαιτίας των αθώων του ψεμάτων, είναι από εκείνες που σε κάνουν εύκολα να πεις «χίλιες φορές καλύτερα για τον άνθρωπο να την κράταγε για πάρτη του την κωλοτσάντα»! Η αδελφή του τον αμφισβητεί, ο πρώην κουνιάδος και δανειστής του κηρύσσει ανένδοτο πόλεμο εναντίον του, η φιλανθρωπική οργάνωση που πρώτη τον αγκάλιασε αποκτά σκεπτική διάθεση απέναντί του, ο δε αδελφός της αγαπημένης του σχεδόν την ορκίζει να μην τολμήσει να τον ξαναδεί. Η φαεινή του ιδέα να κάνει το καλό, αλλά να μην το ρίξει στο γιαλό, καταλήγει να ταλαιπωρεί όχι μόνο τον ίδιο, αλλά ακόμη και τον μικρό γιο του, το σοβαρό πρόβλημα τραυλισμού του οποίου ουδόλως του επιτρέπει να βοηθήσει τον μπαμπά του στο βαθμό που θα επιθυμούσε.

Αν το δούμε κάπως αλλιώς, σχεδόν το σύνολο των ταινιών του Φαραντί κρύβουν κάτω από τον ιρανικού τύπου νεορεαλισμό τους μια υπερβολή, που συνήθως συναντάται στις… σαπουνόπερες. Με την εξαίρεση του «Το Ξέρουν Όλοι», ο Ιρανός τη σκαπούλαρε με άνεση από αυτή την παγίδα, τούτος ο «Ήρωας», όμως, κάπου μοιάζει να το παρατραβάει. Ενώ στις προηγούμενές του ταινίες ο Πέρσης auteur καταπιανόταν κατά κανόνα με τα προβλήματα των συζυγικών σχέσεων ωσάν άλλος Στρίντμπεργκ, εδώ επιχειρεί βουτιά στον κόσμο του Φραντς Κάφκα, πλάθοντας ένα σύμπαν που θυμίζει το έργο του Τσέχου συγγραφέα. Το μικρό ψέμα της αρχής (ή, πιο σωστά, η απόκρυψη της αλήθειας) φέρνει τον Ραχίμ στην άβολη θέση να πρέπει να πλάσει νέα ψέματα, ώστε να πείσει για των λόγων του το αληθές, τα οποία αν και δεν βλάπτουν κανέναν επί της ουσίας, τον κάνουν να μοιάζει με απατεώνα που σκαρφίστηκε το μεγάλο κόλπο για να γίνει αγαπητός στα πλήθη. Τούτο δεν λειτουργεί πάντα στο σενάριο του φιλμ, αφού το στόρι από ένα σημείο κι έπειτα φέρνει διαρκώς βόλτες γύρω από τον εαυτό του, αυξάνοντας κάθε φορά τον βαθμό δυσκολίας της κάθε… πίστας που ο αφελής Ραχίμ οφείλει να περάσει. Η φάση με το video που απειλείται ν’ ανέβει στα social media, ναι μεν κριτικάρει τη δύναμη των Μέσων, είναι όμως «τραβηγμένο» όσο δεν πάει. Η δε συνθήκη με το τραυλό παιδάκι του, είναι λες και ο Ντίκενς βγήκε βόλτα στη σύγχρονη Τεχεράνη, σε μια υποπλοκή που θα ήταν καλύτερο να έλειπε εντελώς.

Ο τρόπος με τον οποίο κλιμακώνεται η Οδύσσεια του Ραχίμ, αποκαλύπτει κάποιες από τις παραδοξότητες της ιρανικής κοινωνίας (ειδικά εκείνες του δικαστικού και σωφρονιστικού συστήματος, επίσης αγαπητή στον Φαραντί θεματολογία), θέτοντας παράλληλα προβληματισμούς τόσο περί δίκαιου κι άδικου, όσο και για τα λεπτά όρια που ενίοτε διαχωρίζουν τον θύτη από το θύμα. Η βαλλόμενη πανταχόθεν εντιμότητα του Ραχίμ δημιουργεί συνθήκες ιλαροτραγωδίας, όπου η περσική λαϊκή παράδοση αντιπαραβάλλεται με τη σύγχρονη (παραμορφωτική;) πραγματικότητα. Όλα αυτά, όμως, παρουσιάζονται με τρόπο ελαφρώς σχηματικό από τον Φαραντί, καθώς σε μεγάλα τμήματα της ταινίας του μοιάζει να τον ενδιαφέρει μονάχα ο τρόπος που θα θέσει νέα εμπόδια στον ήρωά του, βάζοντάς τον να κυνηγά συνεχώς την ουρά του. Κι αυτό υποβαθμίζει τον αντίκτυπο της ιστορίας του.