του Ηλία Φραγκούλη

Μεγάλωσα σε εποχές στις οποίες το σινεμά αντιμετωπιζόταν σαν κάτι το συναρπαστικό. Μια εμπειρία, έως και απόλυτης φυγής ενίοτε. Σήμερα διαπιστώνω όλο και περισσότερες φορές την ανάγκη της… φυγής από αυτό. Την ευθύνη δεν φέρει πρωτίστως το «art-house» σινεμά. Και παλιότερα είχαμε καλλιτεχνικές ταινίες, οι οποίες όμως είχαν αισθητική βαρύτητα, δημιουργικότητα, επίπεδο επαγγελματισμού από συντελεστές που έφτιαξαν θρυλικές καριέρες. Δεν ήμουν ποτέ εχθρός αυτού του σινεμά. Σταδιακά, όμως, έγινα εχθρός της φεστιβαλικής «φάμπρικας», με τα δραματικά στερεότυπα και το περιεχόμενο που δεν έχει να πει τίποτε, ειδικά στις περιπτώσεις που «ντύνεται» με ρεαλισμό για να αναπαραγάγει (υποτίθεται) την ίδια τη ζωή. Με το μπαρδόν, αλλά αν είχα διάθεση να δω κάτι τέτοιο, έμενα και εκτός αιθούσης, πήγαινα σε μια από τις τυπικά μίζερες περιοχές της Αθήνας και άραζα «απολαμβάνοντας» εικόνες του καθημερινού αγώνα διαβίωσης άλλων ανθρώπων, ενίοτε ρισκάροντας και τη σωματική μου ακεραιότητα. Τζάμπα «θέαμα».

Το «Ένας Ελέφαντας Στέκεται Ακίνητος» αποτελεί το σκηνοθετικό ντεμπούτο του Κινέζου Χου Μπο και το (γνωστοποιημένο) γεγονός πως ο ίδιος αυτοκτόνησε τον Οκτώβριο του 2017 σε ηλικία 29 ετών, κάλλιστα βγάζει νόημα αν (αντέξει να) δει κανείς ολόκληρο το φιλμ (το οποίο έκανε την πρεμιέρα του στο περσινό Φεστιβάλ Βερολίνου, δίχως την παρουσία του σκηνοθέτη, προφανώς). Ο (επίσης σεναριογράφος εδώ) αντιλαμβανόταν την ανθρώπινη ύπαρξη ως κάτι το καταθλιπτικό. Θα συμφωνήσω μαζί του, αλλά αυτό δεν σημαίνει ότι προτίθεμαι να ακολουθήσω το παράδειγμά του (σίγουρα όχι από τώρα…), ούτε και σκοπεύω να αφήσω πίσω μου αντί «διαθήκης» ένα (σχεδόν) τετράωρο έργο το οποίο θα μπορούσε να αποκαλέσει κανείς και «manual» για μελλοντικά επίδοξους αυτόχειρες! Από τους ελαφρώς generic διαλόγους της ταινίας, δε, ο θεατής εύκολα μπορεί να εντοπίσει ατάκες που (μάλλον) αντιπροσώπευαν τον σκεπτικισμό του δημιουργού, όπως το «η ζωή είναι ένας σκουπιδότοπος», το «η ζωή είναι ενοχλητική», το «η ζωή δεν θα γίνει καλύτερη» και το «ο κόσμος είναι απλά αηδιαστικός». Αυτή είναι η μοναδική τοποθέτηση που είχε να κάνει ο Μπο. Και, ειλικρινά, δεν χρειάζεται να περάσουν όλες αυτές οι ώρες για να πάρεις το «μήνυμα». Από το πρώτο τέταρτο είναι εμφανής η ουσία του πράγματος. Και ο ρυθμός αφήγησης. Και το ότι πρέπει να είχε πάρει «διαζύγιο» από τον μοντέρ του. Ουπς! Ο ίδιος έκανε το μοντάζ! Ναι, βγάζει νόημα.

Η θεματική είναι μόνο μίζερη και ζοφερή. Κατεστραμμένοι γονείς. Κατεστραμμένα τέκνα. Κατεστραμμένοι γάμοι. Σχέσεις απιστίας. Παιδιά που θέλουν να στείλουν τον γονιό τους στο γηροκομείο. Σχολικό bullying. Μια τάση προς τον εγωισμό που διαβρώνει τη συνύπαρξη με άλλους συνανθρώπους μας, μια βίαιη «αναισθησία» στα πράγματα, ένα μίσος που διαιωνίζεται από γενιά σε γενιά δίχως κατανόηση. Σε όλες τις παράλληλες ιστορίες του, που ενίοτε τέμνονται για να επιτείνουν το δράμα με τις αλληλεπιδράσεις τους, ο Μπο φορτίζει με επικά εξωφρενική τραγικότητα το καταστασιακό ολίγων ωρών από τη ζωή αυτών των ανθρώπων, δίχως ν’ αφήνει ίχνος ηλιαχτίδας να μπει στον φιλμικό του κόσμο. Το σινεμά του, τουλάχιστον, δεν είναι φαντεζί ούτε και βιρτουόζικο, δεν επιχειρεί να σου πουλήσει τον «φεστιβαλικό» ζόφο του melo ενός Ινιάριτου (βλέπε το παραδειγματικά αισχρό «Biutiful» του 2010) ή μιας Λαμπακί (του περσινού «Καπερναούμ»), είναι πιο μινιμαλιστής (ή δεν είχε τις ικανότητες και τα μέσα να το πάει ακόμη παραπέρα, όπως οι προαναφερθέντες, κάτι που σε υποψιάζει σε κάμποσες σκηνές στις οποίες το δραματικό στοιχείο κάποιας πράξης δεν καταγράφεται on camera, αλλά μένει εκτός κάδρου, δηλώνοντας μια αμηχανία και ουχί τη σαφή πρόθεση, αφήνοντας μαζί και τον θεατή να αναρωτιέται, μέχρι να βεβαιωθεί για το τι συνέβη από τα περαιτέρω – χαρακτηριστικά θα αναφέρω το αρχικό πήδημα από το παράθυρο, την επίθεση στο σκυλάκι του ηλικιωμένου ήρωα ή το οπτικό υλικό από το κινητό τηλέφωνο της έφηβης ηρωίδας).

Ο Μπο φαίνεται πως αισθάνθηκε ότι υπογράφει το «κύκνειο άσμα» του από νωρίς και θέλησε να πει τόσα πολλά πράγματα σε μία μόλις ταινία, χωρίς να αντιλαμβάνεται την επανάληψη στα ίδια δραματικά μοτίβα και τις πεποιθήσεις για το μάταιο της ζωής, που παραδόξως χάνεται άδικα στη… ματαιότητα της (σχεδόν) τετράωρης διάρκειας, λες και (αυτο)τρολάρεται! Αν παρακολουθούσαμε ένα διαφορετικών ρυθμών έργο (με λιγότερες πλάτες που περπατάνε…), με σφυγμό στο μοντάζ του, ίσως ήμουν πιο φιλικός απέναντι σε τούτον τον «Ελέφαντα». Τότε, όμως, η ταινία του Μπο δεν θα ήταν παρά ένα ακόμη «φεστιβαλικό» εργάκι, το οποίο θα χανόταν μέσα στην πληθώρα των αντίστοιχων παραγωγών της κάθε χρονιάς. Πόσο παράδοξο κι αυτό. Να ξέρεις από… marketing, να ξέρεις πως θα δημιουργήσεις έναν κάποιο «κρότο» με την πρώτη σου σκηνοθετική δουλειά και… να αποχαιρετάς τα εγκόσμια την ίδια στιγμή!