του Νίκου Παλάτου

Είχαμε επισημάνει από το προηγούμενο του φιλμ, το «6.5 Εκτός Ελέγχου» (2019), πως ο νεαρός Ιρανός auteur Σαΐντ Ρουσταΐ ξεφεύγει από το τυπικό σκηνοθετικό μοντέλο της χώρας του. Αν με την προαναφερθείσα ταινία φανέρωνε τις επιρροές του (καθαρόαιμες αστυνομικές περιπέτειες!), με τούτο το εγχείρημα δείχνει να εντάσσει στην οπτική του τον ιταλικό (νεο)ρεαλισμό (όπως υποδηλώνει πονηρά και ο τίτλος, άλλωστε). Μένει πιστός στην καταγραφή κοινωνικών προβληματισμών, τους οποίους αναμιγνύει με έντονα ηθογραφικά στοιχεία, παρουσιάζοντάς τους μέσω πυκνής αφήγησης και μιας «δυτικού» τύπου ματιάς στο σύνολο της παραγωγής. Παρόμοια επιμονή, εν τούτοις, επιδεικνύει και με τη… διάρκεια των ταινιών του, καθώς τα εκατόν τριάντα λεπτά του προηγούμενου, πλησιάζουν πλέον τα εκατόν ογδόντα! Αδικεί έτσι κατάφορα την προσπάθειά του ν’ απευθυνθεί σε κοινό ευρύτερο του «φεστιβαλικού», αφού είτε λόγω νεανικής απειρίας, είτε επειδή οτιδήποτε κάτω του δίωρου λογίζεται στις μέρες μας ως… υποτιμητικό, τραβάει το πράγμα (δίχως να υπάρχει και κάποια σοβαρή αιτία).

Το θέμα με το οποίο καταπιάνεται ο Ρουσταΐ είναι η οικονομική κατάρρευση του Ιράν, θέτοντας σε πρώτο πλάνο μια τυπική πολυμελή οικογένεια από τη μεσαία τάξη της χώρας. Η ανεργία που μαστίζει τα τέσσερα αρσενικά τέκνα της φαμίλιας τούς έχει κάνει να μη σκέφτονται και τόσο καθαρά, σε αντίθεση με την Λεϊλά, η οποία, διατηρώντας παροιμιώδη ψυχραιμία, αναλαμβάνει τον ρόλο του άτυπου καθοδηγητή τους. Η ανάγκη τους για χρήματα είναι άμεση, προκειμένου να προλάβουν τη «χρυσή» ευκαιρία αγοράς καταστήματος σε πολυσύχναστο mall της Τεχεράνης. Η επιθυμία τους, όμως, έρχεται σε σύγκρουση με το ισχυρό πείσμα του πατέρα τους. Ο τελευταίος σκοπεύει να χρησιμοποιήσει τις πολύτιμες σαράντα χρυσές του λίρες (που στα κρυφά είχε μαζέψει όλα αυτά τα χρόνια), ώστε να ικανοποιήσει μια ακατανόητη για τα πέντε τέκνα του ματαιοδοξία και να γίνει ο «πατριάρχης» της οικογένειας (τίτλος τιμής της ιρανικής παράδοσης, που παραπέμπει σε κάτι σαν τον μαφιόζικο Νονό, δίχως ασφαλώς τις εγκληματικές παραμέτρους της «θέσης»).

Σταδιακά, ο σεναριακός πυρήνας της οικονομικής εξαθλίωσης των μέσων Ιρανών ανοίγεται και προς άλλες συνθήκες, φέρνοντας στο προσκήνιο θέματα πατριαρχίας, χάσματος γενεών και παιδείας, οδηγώντας την πλοκή σε μια δίνη απογοητεύσεων, ψεμάτων και προδοσιών, που διαρκώς ανατρέπουν τις εύθραυστες σχέσεις των μελών της οικογένειας. Ο Ρουσταΐ αντιμετωπίζει με διαύγεια και ψυχραιμία τις σχεδόν «σαπουνοπερικές» καταστάσεις στις οποίες μπλέκουν τα πέντε αδέλφια (τόσο εξαιτιας των δικών τους άστοχων αποφάσεων, όσο και της ξεροκεφαλιάς του πατέρα τους), δημιουργώντας μία άκρως πειστική πινακοθήκη χαρακτήρων (ο συνετός αδελφός, ο «αργός», ο αφελής, ο οικογενειάρχης, η αμέτοχη μάνα). Οι αναμεταξύ τους διάλογοι βγαίνουν αβίαστα, αντηχώντας σκέψεις και πράξεις απλών, καθημερινών ανθρώπων, οι οποίοι βασανίζονται προ της λήψης μιας σειράς κρίσιμων αποφάσεων, με τον χρόνο να μη στέκει σύμμαχός τους. Από τη σκοπιά αυτή, και για λόγους σαφώς ολοφάνερους, «Η Λεϊλά και τα Αδέρφια της» αποτελεί περίπτωση ταινίας που δύναται να αφορά το ελληνικό κοινό, καθώς πανεύκολα μπορεί ο εκτός Ιράν θεατής να ταυτιστεί με οποιοδήποτε από τα πέντε τέκνα της οικογένειας των Τζουραμπλού. Πόσω μάλλον όταν η οικονομική ασφυξία ένεκα (βασικά) ανεργίας και αποτυχημένων (εν τη γενέσει τους) εμπορικών συμφωνιών, έχουν άμεσο αντίκτυπο στις οικογενειακές σχέσεις. Η φτώχεια φέρνει γκρίνια, ξέρετε…

Εκεί που ο Ρουσταΐ φάινεται να το παρατραβάει, είναι έπειτα από την αποκαλυπτική σκηνή του γάμου (όπου αποδεικνύει ξανά πως στις σεκάνς με μεγάλα πλήθη έχει ιδιαίτερο ταλέντο), όταν θέτει τους ήρωές του προ μιας επαναλαμβανόμενης κατάστασης, σπέρνοντας στον δρόμο τους συνεχόμενα εμπόδια οικονομικής (πάντα) φύσεως. Θυμίζει λίγο την αντίστοιχη κλιμάκωση από το «Ένας Ήρωας» (2021) του Ασγκάρ Φαραντί, με την Λεϊλά και τα τέσσερα αδέλφια της να κυνηγούν τις ουρές τους, επιχειρώντας να περάσουν την δυσκολία της κάθε… πίστας που σκάει στα πόδια τους. Τα ρητορικά ερωτήματα περί πεπρωμένου, τα οποία ξεπροβάλουν στο τελευταίο μέρος του φιλμ, συνδυάζονται με δόσεις αρχαιοελληνικής τραγικής ειρωνείας, μετατρέποντας τη μοίρα σε κάτι το αναπόφευκτα… χλευαστικό. Όπου φτωχός κι η μοίρα του, λέμε εμείς εδώ, ρίχνοντας, όμως, στο καπάκι κι ένα «δεν βαριέσαι, πάμε παρακάτω». Ακριβώς το ίδιο φάινεται πως κάνουν και στην Τεχεράνη.