του Ηλία Φραγκούλη

Το «Ferris Bueller’s Day Off» βγήκε στους αμερικανικούς κινηματογράφους στις 11 Ιουνίου του 1986. Κόστισε 6.000.000 δολάρια. Τα είχε βγάλει μέσα σε τρεις μέρες… Παιζόταν στις αίθουσες μέχρι το Νοέμβριο (!), φτάνοντας τα 70.000.000 δολάρια σε εισπράξεις. Αυτά τα νούμερα δεν τα ξέραμε τότε. Τα βρίσκουμε στο internet σήμερα και νοσταλγούμε τα χρόνια κατά τα οποία μια ταινία ήταν μονάχα… η ταινία.

Εκείνη την εποχή, λοιπόν, δε γνώριζα πραγματικά πόσο μεγάλη ήταν η επιτυχία του φιλμ στις ΗΠΑ. Μάλιστα, ανήκε στο είδος που, περιστασιακά, σνόμπαρα, χώνοντας τα μούτρα μου όλο και πιο βαθιά στην ευρωπαϊκή κουλτούρα, με τις εβδομάδες σκηνοθετών στα κεντρικά θερινά σινεμά και ό,τι μπορούσα να προλάβω από τις φιλμογραφίες του Φελίνι, του Αντονιόνι, του Γκοντάρ, του Ρενέ και κάθε άλλου πρωτοκλασάτου, καταλαβαίνεις…

Πρέπει να ήταν μια νύχτα χωρίς τίποτε άλλο σε εναλλακτική πρόταση, με το πλησιέστερο θερινό να παίζει την… «Πιο Κουφή Μέρα του Φέρι Μπούλερ» (έτσι ακριβώς!). Τι άλλο μπορούσα να κάνω; Σινέ Φιλίπ, Ελευθερίου Βενιζέλου 40, Νέα Σμύρνη. Κάπου έχω και το πρόγραμμα, με ημερομηνία επάνω, αλλά μη με βάζεις να κάνω ανασκαφές σ’ εκείνα τα κουτιά τώρα. Ήταν καλοκαίρι του 1987. Πρώτη παράσταση, όχι πολλοί θεατές, καθημερινή, πιστεύω. Στο Σικάγο, πάλι, είχε την καλύτερη μέρα της δεκαετίας σε θερμοκρασίες, αλλά ο Φέρις δεν αισθανόταν καθόλου καλά. Και οι γονείς του… «το έχαβαν»!

Ο Φέρις Μπιούλερ ήταν το «ιδεολογικό» τέκνο του MTV, το πρότυπο ενός χαρούμενου καταναλωτικού μοντέλου ζωής, προϊόν της κάθε οικογένειας του «αμερικανικού ονείρου» που διαιώνιζε τα στερεότυπα των γονιών του, όμως, με μια δόση νεανικής «επαναστατικότητας». Όχι μιας γενιάς που θα κατέβαινε να διαδηλώσει, να διαμαρτυρηθεί και να συγκρουστεί με τις αρχές, αλλά το κακομαθημένο τέκνο με το μυαλό σε εγρήγορση, μονάχα όταν ο στόχος ήταν η καλοπέραση και η απόκτηση περισσότερων ή καλύτερων αγαθών. Για εκείνη τη συγκεκριμένη μέρα, ο σκοπός της ζωής του Φέρις Μπιούλερ ήταν… η κοπάνα από το σχολείο!

Ο ήρωας του φιλμ απευθύνεται σε πρώτο πρόσωπο στο θεατή, καθώς εξηγεί κάθε βήμα… παραμυθιάσματος των γονιών σχετικά με τους ψεύτικους πυρετούς και τις μούφα γρίπες. Ποια είναι τα καλύτερα κόλπα, ποιες ακριβώς είναι οι αντενδείξεις, για να μην καταλήξεις σε έναν… πραγματικό γιατρό! Σου λέει πως όλα αυτά είναι λίγο παιδιάστικα και χαζά, αλλά αυτό ακριβώς είναι και το γυμνάσιο! Ο λόγος του είναι ευθύς, θρασύς, ειλικρινής. Αρχίζεις, ήδη, να αγαπάς τον Φέρις Μπιούλερ, γιατί έχεις περάσει κι εσύ από αυτή τη θέση. Ήσουν ή είσαι ακόμη ο Φέρις Μπιούλερ.

Η κοσμοθεωρία του Φέρις είναι απλή: «Η ζωή κινείται τόσο γρήγορα. Αν δε σταματάς πού και πού για να κοιτάξεις γύρω σου, μπορεί να τη χάσεις…»! Ποιος τολμά να αμφισβητήσει αυτά τα λόγια; Και ποιος χέζει και τον ευρωπαϊκό σοσιαλισμό; Αυτό ήταν το διαγώνισμα που είχε εκείνη τη μέρα στο σχολείο. Ο Φέρις, όμως, ούτε είναι Ευρωπαίος, ούτε σκοπεύει να γίνει, άρα… ποιος τους γαμεί, ακόμη κι αν είναι σοσιαλιστές; Πάντα on camera αυτά, φάτσα φόρα και απευθυνόμενος σε εσένα, το θεατή! Ακόμη κι αν η Ευρώπη ζούσε μέσα στην αναρχία ή το φασισμό, αυτό δε θα άλλαζε το γεγονός ότι ο Φέρις δεν έχει αμάξι. Όπως και να ‘χει, οτιδήποτε έχει το -ισμός ως κατάληξη, δεν είναι καλό για τον άνθρωπο. Και κάπου εκεί, μέσα στα πέντε πρώτα λεπτά της ταινίας, ο Τζον Χιούζ έχει καταθέσει ό,τι πιο αναρχικό και επαναστατικό έχει καταναλώσει στην ιστορία του κινηματογράφου νεολαίος θεατής, κάνοντας ακόμη και έργα όπως το «Κουρδιστό Πορτοκάλι» του Στάνλεϊ Κιούμπρικ να μοιάζουν με φαντασιακές τσικλόφουσκες. Γιατί ο Φέρις είναι μια απόλυτα ρεαλιστική φιγούρα, ένα γνώριμο και βατό στην ταύτιση πρόσωπο, ένα κομμάτι από τον εαυτό τού κάθε θεατή, που μέσα σε λίγες αποστομωτικά σύντομες και αιχμηρότατες ατάκες έχει αποσυνθέσει και απομυθοποιήσει το σύνολο σχεδόν των δυτικών αξιών! Σε περίπτωση που δεν το έχεις καταλάβει, το «Ferris Bueller’s Day Off» είναι μια… αριστερή ταινία. Ή, ακόμη πιο σωστά, είναι μια ταινία με αριστερίζουσα ιδεολογία που διαλαλεί με τον πιο ηχηρό τρόπο την… απολιτική της στάση απέναντι σε κάθε ιδεολογία. Απλά, άλλαξε τη λέξη «κοπάνα» με οτιδήποτε ανατρεπτικό μπορείς να φανταστείς και… κρατάς μια μολότοφ στο χέρι!

Ο Φέρις είναι ο ήρωας που τα θέλει όλα, είναι ο καταφερτζής που όλοι ονειρευόμασταν πως θα μπορέσουμε να γίνουμε. Είναι εκείνος ο τύπος που δε δουλεύει μόνο για την πάρτη του, αλλά φροντίζει και παίρνει μαζί του, στην πιο τέλεια κοπάνα της ζωής του, τους καλύτερούς του φίλους, για να τους ανεβάσει στο ψηλότερο κτίριο της πόλης τους και να δουν τον κόσμο από ψηλά. Είναι ένας κατακτητής. Αλλά είναι έφηβος. Κι αυτό που η ζωή θα τον καλέσει να αντιμετωπίσει είναι ο ίδιος του ο εαυτός, σε μια ενήλικη εκδοχή, σε μερικά μόλις χρόνια, με το τέλος της σχολικής του «καριέρας» (κατά τη διάρκεια της οποίας είναι δημοφιλής στους αθλητικούς τύπους, τους μηχανόβιους, τους geeks, τα τσουλάκια, κάθε ξηγημένο ή μη). Ο «righteous dude» θα μεγαλώσει κάποια στιγμή, θέλει δε θέλει. Το πιθανότερο είναι να γίνει και γονιός. Ήττα, δηλαδή. Και το χειρότερο απ’ όλα; Το παιχνίδι δε θα το χάσει (παρά το happy end του φιλμ) επειδή ήταν ανίκανος, αλλά επειδή η ίδια η ανθρώπινη φύση το ορίζει έτσι. Η ενηλικίωση δεν παρακάμπτεται, ούτε μπορείς να κάνεις… κοπάνα από αυτήν. Και ο Τζον Χιούζ το είχε βιώσει αυτό, ήδη. Γι’ αυτό και το τελευταίο μέρος του «Ferris Bueller’s Day Off» εμπεριέχει μια υπόγεια δόση πικρίας και σεβαστά ερωτήματα για τους ήρωες, που, όπως όλοι μας, δε θα ήθελαν να μεγαλώσουν ποτέ.

Στα θαυμαστά χρόνια της VHS, την είδα ξανά και ξανά αυτή την ταινία. Και ο χρόνος με έκανε να νιώσω ότι είναι η σημαντικότερη νεανική ταινία που γυρίστηκε ποτέ. Έχει τύχει να την πετύχω στην τηλεόραση πριν από κάμποσα χρόνια και, το ομολογώ, να βάλω τα κλάματα στη σκηνή του τεράστιου χορού στους δρόμους του Σικάγο, με το «Twist and Shout» των Beatles. Είναι μια χαρούμενη σκηνή. Εγώ, όμως, δεν ήμουν πια 20χρονος…

Έκλαψα ξανά με την είδηση του θανάτου του Τζον Χιούζ, χρόνια αργότερα, το 2009. Ήταν σα να μου έλεγαν πως έφυγε από τη ζωή ο δικός μου «πατέρας». Γιατί κάπου, βαθιά μέσα μου ή ακόμη παραέξω πολλές φορές, ήμουν κι εγώ ο Φέρις Μπιούλερ.