του Δημήτρη Δημητρακόπουλου

Όταν τον περασμένο Φεβρουάριο η ταινία κατέκτησε τη Χρυσή Άρκτο στο Φεστιβάλ Βερολίνου, μεγάλη μερίδα των κριτικών υποδέχθηκε κάπως ειρωνικά την είδηση, κυρίως επειδή κανείς δεν περίμενε από τον Πρόεδρο της κριτικής επιτροπής Γουόνγκ Καρ Γουάι, γνωστό για την ποιητική και αρκετά συναισθηματική και οπτικά πλούσια δουλειά του, να βραβεύσει ένα ακόμη φιλμ κοινωνικού ρεαλισμού από τη Ρουμανία, στην κληρονομιά των ήδη δαφνοστεφανωμένων (στις Κάννες) «4 Μήνες, 3 Εβδομάδες και 2 Μέρες» και «Πίσω από τους Λόφους» του Κριστιάν Μουντζίου. Βέβαια, η βράβευση ήταν χρονικά καίρια, καθώς συνέπιπτε με την αναγγελία της μείωσης των χρημάτων που θα διέθετε η ρουμάνικη Κυβέρνηση για τον κινηματογράφο, αλλά και λόγω του κύριου θέματος του φεστιβάλ, που ήταν η τοποθέτηση της γυναικείας φιγούρας σε πρώτο πλάνο. Με άλλα λόγια, η «Οικογενειακή Υπόθεση» κινιόταν στους πολιτικούς και κοινωνικούς άξονες που θα ήθελε το φεστιβάλ, οπότε η βράβευσή της δε θα έπρεπε να αποτελεί έκπληξη, τελικά.

Τα καλά νέα, όμως, είναι ότι, ανεξάρτητα από τα παραπάνω, η «Οικογενειακή Υπόθεση» είναι όντως μια καλή ταινία. Ο Κάλιν Πέτερ Νέτζερ στο τρίτο του μόλις φιλμ καταφέρνει να δημιουργήσει ένα δυνατό δράμα που επιμένει κυρίως στην παρατήρηση των ηρώων του, ακολουθώντας τους από – ασφυκτικά – κοντά και δίνοντάς τους τη δυνατότητα σταδιακά να αποκαλυφθούν, να αναπτυχθούν και, τελικά, να παρουσιάσουν όλα τα ελαττώματά τους. Στην προσέγγισή του δε χωράνε περιττά φτιασιδώματα, σκηνοθετικά τρικ ή η συνοδεία μιας υποστηρικτικής ηχητικής μπάντας παρά αρκούν οι φυσικοί ήχοι, οι βαριές αναπνοές και οι άβολες σιωπές όταν τα πράγματα αποκτούν τραγικές διαστάσεις. Τα κοντινά πλάνα στα πρόσωπα των χαρακτήρων του λένε όλα όσα χρειάζονται να ειπωθούν και αυτό είναι που έχει σημασία για τον νεαρό σκηνοθέτη.

Για το θεατή που έχει συνηθίσει τις πρόσφατες ρουμάνικες παραγωγές, οι οποίες βάζουν στο μικροσκόπιο κυρίως τα οικονομικά χτυπημένα στρώματα, αποτελεί μια ευχάριστη αλλαγή η μετατόπιση της εστίασης: στα ανώτερα κοινωνικά στρώματα, τα απαλλαγμένα από τις οικονομικές δυσκολίες, που, όμως, αποδεικνύουν ότι είναι το ίδιο χαμένα μέσα στη φαινομενική τους ασφάλεια. Η Κορνηλία (της Λουμινίτα Γκεοργκίου) ζει στο ευρύχωρο σπίτι της με τον άνδρα της, οργανώνει δεξιώσεις για να γιορτάσει τα γενέθλιά της και παρακολουθεί όπερες χωρίς να έχει το βιοποριστικό άγχος που χαρακτηρίζει το μεγαλύτερο μέρος των συμπολιτών της. Εξάλλου, πάντα υπάρχει η δυνατότητα της δωροδοκίας, μία τακτική που εφαρμόζει συχνά, χωρίς να θεωρεί ότι διαπράττει κάτι το κατακριτέο. Η Κορνηλία είναι η άλλη πλευρά τού καθρέφτη, η άλλη όψη τού νομίσματος της ίδιας κοινωνίας που έχουμε γνωρίσει κινηματογραφικά και η αιτία πολλών από τις δυσκολίες που είδαμε να συναντούν, φερʼειπείν, οι ήρωες του Μουντζίου. Το συμπλήρωμα του puzzle είναι πραγματικά αποκαλυπτικό.

Όταν, όμως, τα πράγματα παίρνουν τραγική τροπή και η Κορνηλία μπλέκει στον ίδιο κρατικό μηχανισμό που άλλοτε εξυπηρετούσε, αρχίζει να γίνεται εμφανές το γεγονός ότι και η «Οικογενειακή Υπόθεση» κινείται στον ίδιο παρονομαστή. Σε μία χώρα πηγμένη στη διαφθορά (ίσως σου θυμίζει κάτι…), όπου οι νόμοι κάμπτονται κατά το δοκούν, αρκεί να βρεθεί το κατάλληλο πρόσωπο για να ασκήσει την ικανή δύναμη.

Όλα αυτά τα βλέπουμε μέσα από τα μάτια της Κορνηλία και η εντυπωσιακή ερμηνεία της Γκεοργκίου μας κάνει συμμέτοχους (και συνένοχους) στην κατάσταση. Η ταινία δε θα ήταν η ίδια δίχως την ερμηνεία της, που δίνει στο χαρακτήρα της μεγαλύτερες διαστάσεις από την ίδια, για να της προσδώσει μια οικουμενική χροιά που την ξεπερνά, ως τη χώρα και την πολιτικοοικονομική της κατάσταση. Δεν είναι τυχαίο το ότι τη δυνατότερη στιγμή του φιλμ αποτελεί η συνάντηση της Κορνηλία με την οικογένεια του σκοτωμένου παιδιού, σε μια σκηνή όπου καταρρίπτονται τα ήθη, η τιμή και η υπόληψη, αποκαλύπτοντας την πραγματική ουσία των πραγμάτων κάτω από το δράμα. Το οποίο δράμα ποτέ δε φαντάζει υποκινούμενο, καθώς ο Νέτζερ ακολουθεί περισσότερο προσέγγιση ντοκιμαντέρ στην αποτύπωσή του, κάνοντας την παρακολούθησή μας ακόμα πιο άβολη, σα να κρυφοκοιτάμε κατευθείαν τα μυστικά μιας άλλης οικογένειας ή μιας άλλης κοινωνίας, που ίσως να μη διαφέρει όσο θα θέλαμε από τη δική μας.

Ακριβώς αυτή η ντοκιμαντερίστικη προσέγγιση, όμως, είναι που ίσως κουράσει μερικούς, καθώς ο Νέτζερ αφήνει την κάμερα να καταγράφει τους επίπονους και καλογραμμένους μεν διαλόγους, όμως, αρνείται τις περισσότερες φορές να διατάξει το «cut», με αποτέλεσμα μερικές σκηνές να διαρκούν περισσότερο από όσο θα έπρεπε. Τεχνική που δεν μπορείς αμιγώς να την κατηγορήσεις γιατί σε άλλες περιπτώσεις (κυρίως προς το φινάλε) αποδίδει, ακριβώς γιατί αποδεικνύεται περισσότερο ενδοσκοπική από όσο θα περίμενες. Είναι ένα δίκοπο μαχαίρι που αφαιρεί αλλά και προσδίδει αξία στην ταινία, καθώς είναι υπαίτια τόσο για την αργή εκκίνηση όσο και για τη συσσωρευμένη ένταση του τέλους. Στην τελική, κανείς δεν υποσχέθηκε ότι αυτή η υπόθεση, εκτός από «Οικογενειακή», θα είναι και εύκολη.