του Ηλία Φραγκούλη

Το σινεμά τού σήμερα έχει ανάγκη από ταινίες που γαμάνε. Που σου γαμάνε το μυαλό, σου γαμάνε την ψυχολογία, σου γαμάνε κάθε κοσμοθεωρία, σου γαμάνε τη… «Μητέρα»! Αυτή είναι μια τέτοια ταινία. Το κείμενο που ακολουθεί περιλαμβάνει spoilers. Θεωρώ πως είναι πιο τίμιο να διαβάσεις τι ακριβώς πρέπει να περιμένεις από ένα έργο, τι πρόκειται να αντιμετωπίσεις, με την κριτική να σε προσανατολίζει σωστά, από το να μπεις στην αίθουσα (όπως εγώ) με την επιρροή ενός χυδαία παραπλανητικού (πρώτου) trailer το οποίο «πουλούσε» το φιλμ σαν ένα νέο «Μωρό της Ρόζμαρι» και τοποθετούσε τη ματιά σου σε τέτοιους δρόμους συγκρίσεων ή ψυχολογικού mood. Δεν θα σχολιάσω περαιτέρω την εξοργισμένη χάβρα των Αμερικανών θεατών, που παρασύρθηκαν από το marketing του studio, προετοιμασμένοι να δουν… mainstream θρίλερ με λαμπερό καστ πρωταγωνιστών! Όταν προσπαθείς να εκμεταλλευτείς τις μάζες με λάθος «προϊόν» (πόσω μάλλον όταν αυτό είναι πρωτίστως ένα καλλιτεχνικό όραμα), για να κάνεις την «αρπαχτή» του opening weekend, αυτά πληρώνεις. Τη «ρετσινιά». Αληθινό μάθημα το παράδειγμα της συγκεκριμένης ταινίας.

Η «Μητέρα!» δεν είναι ένα θρίλερ. Είναι μια αλληγορία χτισμένη πάνω σε βιβλικά γραπτά, στερεότυπα συμβόλων που μια κάποια θρησκεία μετεξέλιξε σε Πίστη και μέσω αυτής εξουσιάζει (ακόμη και σήμερα) εκατομμύρια ανθρώπων, σχεδόν… «τυφλά». Μια θρησκεία που ο σύγχρονος πολιτισμός και οι θετικές επιστήμες εύκολα μπορούν να θέσουν υπό αμφισβήτηση. Αλλά δεν χρειάζεται να πηγαίνουμε τόσο μακριά. Η ίδια η Φύση μπορεί να την αμφισβητήσει. Διότι εκείνη είναι η ουσιαστική «Μητέρα» (μας). Υπό αυτή την οπτική, ο Ντάρεν Αρονόφσκι έχει γυρίσει το πιο βλάσφημο έργο που έχουμε δει στο σινεμά εδώ και πολλά έτη. Γιατί είχε την εξυπνάδα να «παντρέψει» σε αυτό την ίδια τη Φύση και Εκείνον! Και να κρίνει και τους δύο. Και τους πιστούς τους. Έως και ολόκληρη την πορεία (αν όχι και τη μοίρα) του σύμπαντος.

Και στο παρελθόν ο Αρονόφσκι είχε επιχειρήσει να θέσει παρόμοια ζητήματα υπό σκέψη και αμφισβήτηση, αλλά… δεν τα είχε τελειώσει. Στην «Πηγή της Ζωής» (2006) δεν ήταν ακόμη έτοιμος να ρισκάρει μια τόσο τολμηρή αποδόμηση της προέλευσης και της ύπαρξης, δίνοντας τελικά στον θεατή τη σκυτάλη της ολοκλήρωσης, ανάλογα με τα ψυχικά αποθέματα, τη γνώση και τις εμπειρίες τού καθενός από εμάς. Σήμερα, έδειξε (και ήταν) έτοιμος. Το παράγγελμά του δεν ζητά από εμάς να καλύψουμε απλώς τα κενά ή να εικάσουμε ένα «τέλος». Ζητά να καταλάβουμε τη θέση μας, τον ρόλο μας σε έναν αέναο παραλογισμό που… δεν χρειάζεται να τελειώσει ποτέ. Γιατί αναγεννάται.

Το φιλμ του Αρονόφσκι μας εισάγει σε έναν κόσμο που έχει ήδη δημιουργηθεί. Μια ειδυλλιακή Εδέμ, στην οποία επίκειται ο καρπός της Μητέρας και Εκείνου, παρά την εμφανή δυσαρμονία του ζευγαριού. Εκείνος έχει χάσει την έμπνευσή Του, ενώ η Μητέρα αισθάνεται να ασφυκτιά εντός του οίκου Του. Ένας Άνδρας και μια Γυναίκα (κανένας από τους ήρωες δεν έχει ονόματα) θα είναι οι… πρωτόπλαστοι επισκέπτες που θα εισβάλουν στον οίκο Εκείνου, διαταράσσοντας με τα μικρά τους αμαρτήματα τον κόσμο όλο. Θα τους ακολουθήσουν τα σε σύγκρουση τέκνα τους, με τα σχεδόν δολοφονικά τους ένστικτα, η τροπή των πραγμάτων θα είναι τραγική, ακόμη περισσότεροι άνθρωποι θα φέρουν μαζί τους ένα σχεδόν βγαλμένο από εφιάλτη χάος, το οποίο θα ταρακουνήσει τα θεμέλια της ζωής σε τούτο το σύμπαν.

Εάν η πρώτη ώρα είναι ένα είδος «προλόγου» που προσφέρεται προς αποκωδικοποίηση με βάση κάποια βιβλικά πρότυπα, η συνέχεια της «Μητέρας!» είναι μια ιστορία που δεν έχει πάρει ακριβώς αυτή την τροπή στις Γραφές. Και εκεί ξεκινά, ουσιαστικά, το έργο. Μέσα σε ένα εσωτερικό σκηνικό, στο οποίο ο Αρονόφσκι και ο Μάθιου Λίμπατικ (ο σταθερός συνεργάτης του στη διεύθυνση φωτογραφίας) κινούνται με τόσο ντελιριακό τρόπο που ξεπερνούν και την αίσθηση του πυρετού, η ανθρωπότητα ολόκληρη παρελαύνει σαν ένα κοπάδι πιστών έτοιμο να λατρέψει τα είδωλά του, να πολεμήσει γι’ αυτά, να επαναστατήσει, να τα κακοποιήσει, να μεταλάβει τη σάρκα τους, να εξολοθρεύσει το ίδιο του το «αίμα» για να λυτρωθεί.

Ανάλογα με τα πιστεύω τού κάθε θεατή, θρησκείες γερασμένες, new age ιδέες και τρόπους ζωής, το περιεχόμενο της «Μητέρας!» αποκτά διαστάσεις ακραίες που ή θα σε βρουν σύμφωνο ή θα σε εξοργίσουν, σε βαθμό να θέλεις να σηκωθείς από το κάθισμά σου και να εγκαταλείψεις την αίθουσα, στολίζοντας τον σκηνοθέτη (μαζί με το σόι του, ενδεχομένως) με… «down to Earth» βωμολοχίες. Η όποια έκφραση του θυμού, όμως, λειτουργεί αλληλένδετα με όλα αυτά που συμβαίνουν επί της οθόνης. Και με έναν παράδοξο τρόπο, υπεύθυνος, κρινόμενος και… καταδικασμένος για τα όσα θα ακολουθήσουν στη «Μητέρα!» είσαι εσύ. Οι πρόγονοί σου, η γενιά σου, το μέλλον που θα συνεχίσει να αυτοκαταστρέφεται μέσα από λάθος επιλογές, βαρύτερες κι από το όποιο (κατά συρροήν) αμάρτημα.

Χωρίς αμφιβολία, η «Μητέρα!» είναι η σημαντικότερη ταινία που έχει σκηνοθετήσει μέχρι στιγμής ο Ντάρεν Αρονόφσκι. Δεν είναι «μασημένη τροφή». Δεν θα την κάνεις απαραίτητα «δική σου». Μερικοί θεατές (που θα είναι διατεθειμένοι να την παρακολουθήσουν μέχρι τέλους) ίσως σοκαριστούν ή αισθανθούν ότι το φιλμ είναι υπερβολικά προσβλητικό απέναντι στην Πίστη τους. Ίσως είναι και ανίκανοι να παραδεχτούν τις αμαρτίες τους, ένα επερχόμενο τέλος (αυτού) του πολιτισμού. Ο Αρονόφσκι, άλλωστε, τούτη τη φορά… «τον τελειώνει». Και για τα end credits σοφά έχει επιλέξει το «The End of the World», την επιτυχία της Σκίτερ Ντέιβις από το 1962. «How life goes on the way it does», διερωτάται σε μια νέα διασκευή του τραγουδιού η Πάτι Σμιθ, αφήνοντάς σε στο κενό για να διαλογιστείς στον χρόνο που (μας) μένει…