του Νίκου Παλάτου

Δεν έχει σχέση με το λογοτεχνικό έπος «Οι Άθλιοι» το σκηνοθετικό ντεμπούτο του Λατζ Λι. Ο καταγόμενος από το Μάλι, γεννημένος στη Γαλλία σκηνοθέτης δανείζεται τον τίτλο του κλασικού μυθιστορήματος του Βικτόρ Ουγκό, χρησιμοποιώντας ως φυσικό σκηνικό της ταινίας του το παρισινό προάστιο του Μονφερμέιγ, εκεί όπου διαδραματιζόταν μέρος της οδύσσειας του Γιάννη Αγιάννη (σε αυτή τη γειτονιά βρισκόταν, σύμφωνα με το βιβλίο, το πανδοχείο των Τεναρντιέ). Με τον ίδιο να έχει γεννηθεί και μεγαλώσει στην περιοχή, παραλληλίζει προφανώς τους χαλεπούς καιρούς του 19^ου αιώνα με την ανέχεια των χιλιάδων (μαύρων, κυρίως) μεταναστών οι οποίοι ζουν σήμερα στο υποβαθμισμένο αυτό διαμέρισμα της γαλλικής πρωτεύουσας, μέσω μιας σύγχρονης ιστορίας ρατσισμού, εγκλήματος και αστυνομικής αυθαιρεσίας. Αντλεί έμπνευση από το σπουδαίο «Μίσος» (1995) του Ματιέ Κασοβίτς, αλλά και το ανάλογου ύφους «Κάνε το Σωστό» (1989) του Σπάικ Λι, ρίχνει στο μείγμα μια ισχυρή δόση από την «Ημέρα Εκπαίδευσης» (2001) του Αντουάν Φουκουά, και πετυχαίνει ένα τουλάχιστον αξιοσημείωτο ντεμπούτο, το οποίο έχει μαζέψει πλήθος βραβείων στα ανά τον κόσμο φεστιβάλ.

Ο Στεφάν είναι ένας ήρεμος και χαμηλότονος λευκός αστυνομικός που μόλις έχει μετατεθεί στο αυξημένης επικινδυνότητας τμήμα του Μονφερμέιγ. Τίθεται υπό τις διαταγές του επίσης λευκού, πλην όμως επιθετικού και ελαφρώς ψυχωτικού συναδέλφου του Κρις, που μαζί με τον πράο μαύρο συνεργάτη του Γκουαντά έχουν φάει την περιοχή με το κουτάλι, γνωρίζοντας τους πάντες και τα πάντα από την καλή κι από την ανάποδη. Η πρώτη του μέρα στα νέα του καθήκοντα μοιάζει να περιορίζεται στο να κάθεται στο πίσω κάθισμα του περιπολικού και να παρακολουθεί τους δύο μπαρουτοκαπνισμένους πάλιουρες να κόβουν βόλτες στους δρόμους της περιοχής, ξεναγώντας τον με τον δικό τους τρόπο στις «ομορφιές» του Μονφερμέιγ. Το tour μεταξύ άλλων περιλαμβάνει σωματικό έλεγχο σε νεαρά κορίτσια εν είδει επίδειξης δύναμης, «πατρικές» νουθεσίες προς μαθητές του σχολείου, αλισβερίσι με τον τοπικό μαφιόζο της περιοχής (ο οποίος αυτοαποκαλείται… «Δήμαρχος», αφού λύνει και δένει στην πιάτσα) και οχλήσεις προς τη δραστήρια Αδελφότητα των Μουσουλμάνων.

Τα προβλήματα για όλους ξεκινούν όταν μικρό λιοντάρι αρπάζεται από περιοδεύον τσίρκο που σταθμεύει στην περιοχή, με τους οργισμένους από την κλοπή τσιγγάνους τού θιάσου να κατηγορούν ένα από τα παιδιά του «Δημάρχου» για την κλοπή. Η ατμόσφαιρα αρχίζει να μυρίζει μπαρούτι καθώς οι τσιρκολάνοι δεν δείχνουν να αστειεύονται, με τους τρεις αστυνομικούς να αναλαμβάνουν να σβήσουν τη φωτιά εν τη γενέσει της, ξεκινώντας αφενός να βρουν τον ληστή, αφετέρου να επιστρέψουν εντός 24ωρου τελεσιγράφου το λιονταράκι στον ιδιοκτήτη του. Επιστρατεύοντας τις συχνά αδόκιμες μεθόδους τού Κρις φαίνεται να τα καταφέρνουν, μία και μόνη στιγμή απώλειας ελέγχου όμως αρκεί ώστε το φιτίλι που για χρόνια σιγοκαίει στο Μονφερμέιγ να οδηγήσει σε ένα κύμα οργής και συγκρούσεων.

Ο Λι διανθίζει με δικές του παιδικές μνήμες το σενάριο, ενώ είναι φανερό πως ξέρει απέξω κι ανακατωτά τη γειτονιά όπου μεγάλωσε, επιδεικνύοντας μεγάλη άνεση στο να την κινηματογραφήσει δίχως περιττές υπερβολές και φτιασίδια. Οι γκετοποιημένες πολυκατοικίες, οι υπαίθριες αγορές, οι αλάνες στις οποίες βρίσκουν διέξοδο διασκέδασης οι πιτσιρικάδες και οι δρόμοι που ελέγχουν νυχθημερόν τα περιπολικά, αποτελούν το μοναδικό σκηνικό δράσης τούτων των μοντέρνων «Αθλίων». Σκιαγραφεί εύστοχα τις σχέσεις ανάμεσα στους τρεις αστυνομικούς πρωταγωνιστές του, δημιουργώντας εξαρχής τις βάσεις σύγκρουσης ανάμεσά τους, καθώς είναι ηλίου φαεινότερο πως τα χνώτα του Κρις και του Στεφάν δεν ταιριάζουν, όμως η μάλλον παράξενη επιλογή του να αφηγηθεί το στόρι του από την οπτική των υπηρετών του Νόμου αποτελεί σημαντικότατο μείον της ταινίας του. Δεν σημαίνει αυτό πως περιβάλλει με συμπάθεια την αστυνομική εξουσία ο Γάλλος σκηνοθέτης, αφού πατώντας πάνω στην ανεξέλεγκτη δύναμή της δημιουργεί μία γενικότερη ατμόσφαιρα καζανιού που σιγοβράζει. Οριοθετώντας, μάλιστα, την αφήγησή του σε ένα σκάρτο 48ωρο, επαυξάνει τη δυναμική αυτή, δεν καταφέρνει όμως σε κανένα σχεδόν σημείο να μπει με πειθώ στο ζουμί της ρατσιστικής αστυνομικής βίας και των διαφυλετικών εντάσεων της περιοχής (ειδικά αυτές που αφορούν τους μουσουλμάνους στέκουν εντελώς επιδερμικά).

Η τελική έκρηξη βίας έρχεται με έναν ελαφρώς ξεκάρφωτο τρόπο, όταν πια θαρρεί κανείς πως η ταινία έχει ολοκληρωθεί, για να… συνεχιστεί όμως για λίγο ακόμη, με μια οργισμένη σεκάνς αιματοχυσίας που δεν λειτουργεί απαραίτητα ως επιτυχημένο επιστέγασμα της υπόγειας έντασης που είχε δημιουργηθεί προηγουμένως. Περισσότερο αφήνεται η εντύπωση πως το μεγάλο ξέσπασμα του φινάλε υπάρχει για να τονιστεί με έναν ειρωνικό τρόπο η αντίθεση των εναρκτήριων πανηγυρικών πλάνων της κατάκτησης του Παγκοσμίου Κυπέλλου από την εθνική ομάδα ποδοσφαίρου της Γαλλίας το καλοκαίρι του 2018, παρά ως ενός τύπου κοινωνικής μελέτης σχόλιο για το μίσος σαν επακόλουθο της χρόνιας καταπίεσης των απανταχού «Αθλίων» (όπως του Μονφερμέιγ), ούτε φυσικά ως μία αναπαράσταση της εξέγερσής τους στο Παρίσι του 2005.