της Βαρβάρας Κοντονή

Έκτη μεγάλου μήκους ταινία για τον πολυπράγμονα Ισραηλινό δημιουργό Χουμάν Σεγιέντι, ο οποίος (γενικά) εκτελεί χρέη κινηματογραφικού και θεατρικού σκηνοθέτη, σεναριογράφου, μοντέρ, αλλά και ηθοποιού. Ειδικά εδώ, όμως, κρατά τις βασικές ιδιότητες του σκηνοθέτη και του σεναριογράφου με μια εξωφρενική «μαύρη κωμωδία» που σταδιακά μεταπηδά σε διαφορετικό genre, καταλήγοντας σε βαρύτατο δράμα με ηχηρό κοινωνικοπολιτικό σχολιασμό για έναν κόσμο που δεν αλλάζει πραγματικά ποτέ, απλά, κάπως, κάπου, κάποτε τείνει να επαναλαμβάνεται.

Βραβευμένος στο τμήμα Orizzonti του Φεστιβάλ Βενετίας (ως καλύτερη ταινία και πρώτος ανδρικός ρόλος για τον πραγματικά εξαιρετικό Μοχσέν Ταναμπαντέχ), ο «Τρίτος Παγκόσμιος Πόλεμος» δεν είναι το μέσο φεστιβαλικό σου «εργάκι», παρά το γεγονός πως η (μέχρι στιγμής) πορεία του σε παγκόσμιες κινηματογραφικές διοργανώσεις μαρτυρά πως μονάχα ξώφαλτσα ανήκει στην πολύπαθη κατηγορία των «φεστιβαλικών» φιλμ, αφού καταφέρνει να διαφοροποιηθεί απόλυτα ως προς τα είδη τα οποία υπηρετεί, μ’ ένα σενάριο – αίνιγμα που θα ζήλευε ακόμη και… η Σφίγγα.

Ο Σακίμπ (Ταναμπαντέχ) είναι ένας φτωχός, άστεγος εργάτης, ένας φτωχοδιάβολος δίχως μέλλον που περιμένει κάθε μέρα καρτερικά στην άκρη του δρόμου, μαζί με άλλους κατατρεγμένους της ζωής, προκειμένου να τους μαζέψει κάποιο αγροτικό για κανένα μεροκάματο. Μια μέρα, ο Σακίμπ θα καταλήξει σ’ ένα καταλασπωμένο, κρύο χωράφι, εκεί όπου πραγματοποιούνται τα γυρίσματα μιας ταινίας για τον… Χίτλερ! Ο ίδιος θα αναλάβει την κατασκευή και τη συντήρηση των σκηνικών, σύντομα όμως ένα απρόσμενο συμβάν θα τον φέρει στον πρωταγωνιστικό ρόλο, αυτόν του ιδίου του Αδόλφου! Σε μια προσπάθεια να εξισορροπήσει τις απαιτήσεις του ρόλου του, αλλά και να προστατέψει την Λαντάν (Μαχσά Χετζάζι), μια κωφάλαλη γυναίκα που αγαπά, ο Σακίμπ θα συνειδητοποιήσει (όντως;) πόσο δυσδιάκριτα μπορούν να γίνουν τα όρια της κινηματογραφικής ζωής και της βιωμένης, σκληρής πραγματικότητας, σ’ ένα φινάλε που θα κουβαλάτε μέσα σας για καιρό.

«Η ιστορία δεν επαναλαμβάνεται, κάνει όμως ομοιοκαταληξίες». Τούτο εδώ είναι ένα γνωμικό που αποδίδεται στον Μαρκ Τουέιν και με το οποίο ανοίγει η ταινία. Μια φράση που μοιάζει να «κρέμεται» πάνω από τα κεφάλια όλων των χαρακτήρων, καθ’ όλη τη διάρκεια του φιλμ, σαν μια διαρκής υπενθύμιση πως όλοι μας θα προσπαθήσουμε να ξεφύγουμε από την (θανατερή) ανθρώπινη μοίρα μας. Δύσκολο να τα καταφέρουμε, φυσικά…

Έτσι κι εδώ, ο Σεγιέντι υπογράφει ένα σενάριο (μαζί με τους Αριάν Βαζιρνταφτάρι και Αζάντ Τζαφαριάν) που μοιάζει τόσο αλλοπρόσαλλο, όσο και η ίδια η ζωή μας. Ο Σακίμπ είναι ένας ήρως που δεν έχει πλέον τίποτα να χάσει, αφού όπως ενημερώνει τον σκηνοθέτη της ταινίας (της ταινίας μέσα στην ταινία, δηλαδή), έχει χάσει τη γυναίκα του και το παιδί του σ’ ένα σεισμό (καταραμένη επικαιρότητα) και έκτοτε δεν έχει στον ήλιο μοίρα. Ο Σεγιέντι πλασάρει ύπουλα το προφίλ μιας χαμένης ψυχής, και εξίσου ύπουλα το υπονομεύει στην ίδια του τη βάση, με μια σουρεαλιστική πλοκή «λεπτοβελονιά» που θα χαιρετούσε ο Μπουνιουέλ και θα χειροκροτούσε ο Χοντορόφσκι, όχι γιατί είναι τόσο απροκάλυπτα βουτηγμένη σ’ έναν ατόφιο, τοπικιστικό σουρεαλισμό, αλλά ακριβώς γιατί ξεφεύγει από τα χωρικά πλαίσια του Ιράν (συγκεκριμένα), με όχημα την αναπαραστατική φύση του ίδιου του σινεμά, για μια από τις πιο μελανές σελίδες της παγκόσμιας Ιστορίας εν προκειμένω.

Το φιλμ του Σεγιέντι αποτελεί μια πολύ ιδιαίτερη περίπτωση έργου, ακριβώς επειδή αναγκάζει το κοινό να επαναπροσδιορίζει διαρκώς τις προσδοκίες του, σε βαθμό που ο θεατής παύει να έχει οποιαδήποτε προσδοκία (!), επειδή (πολύ απλά) δεν έχει απολύτως καμία ιδέα για την πορεία που θα τραβήξει το σενάριο. Δεν θα ήταν υπερβολή αν λέγαμε πως κάτι τέτοιο σπανίζει ολοένα και περισσότερο στο σινεμά, όχι όμως υπό την έννοια του plot twist για το shock value, αλλά ως ζωτικό, αναπόσπαστο κομμάτι της πλοκής, όπως συμβαίνει εδώ. Σοφά ο Σεγιέντι δεν βολεύεται (σε επίπεδο υπόθεσης) αποκλειστικά και μόνο σ’ ένα εύκολο δίπολο θύτη – θύματος, αφού καθιστά ξεκάθαρο πως οι συγκεκριμένοι ρόλοι αντιστρέφονται διαρκώς, αν και η χρήση των φτωχών εργατών ως βοηθητικών ηθοποιών (χωρίς καμία ενημέρωση πως πρόκειται να παίξουν στην ταινία) μέσα στους θαλάμους αερίων και ο συνακόλουθος πανικός τους όταν το συνεργείο τους κλειδώνει μέσα για να τους «δολοφονήσει», ίσως και να σε «τσιγκλήσει» περισσότερο απ’ όσο θα περιμένεις. Ο λόγος είναι απλός. Με τον ίδιο τρόπο που οι προσδοκίες των ανδρών της ταινίας ανατρέπονται ξαφνικά, όταν το crew τους «αναγκάζει» να υποδυθούν τους Εβραίους, έτσι κι εμείς, ως θεατές, μένουμε βουβοί μπροστά στον φτωχό και ταλαίπωρο πρωταγωνιστή, που από Σακίμπ μεταμορφώνεται εντελώς αναπάντεχα (και καθόλα φρικτά) σε Αδόλφο Χίτλερ.