του Νίκου Παλάτου

Το κτηριακό συγκρότημα Γκαγκάριν ήταν ένα σύμπλεγμα δεκάδων διαμερισμάτων (τύπου εργατικών κατοικιών) που οικοδομήθηκε στις αρχές του δεκαετίας του ’60 στα νοτιοανατολικά προάστια του Παρισιού. Υπεύθυνο για την ανέγερσή του ήταν το γαλλικό Κομμουνιστικό Κόμμα, το οποίο επιθυμούσε να παρέχει στέγη στο ντόπιο εργατικό δυναμικό, αλλά και να εδραιώσει με έναν χαρακτηριστικά συμβολικό τρόπο την παρουσία του στην γαλλική πολιτική σκηνή. Για την τελετή των εγκαινίων (που πραγματοποιήθηκαν το 1963), επίτιμος καλεσμένος ήταν ο Ρώσος κοσμοναύτης Γιούρι Γκαγκάριν, από το όνομα του οποίου (όπως είναι προφανές) βαφτίστηκε η εν λόγω cité. Με τα χρόνια, το κτήριο άρχισε να χάνει το «εργατικό» προφίλ του, μετατρεπόμενο σταδιακά σε μεταναστευτικό ghetto, μέχρι που η γαλλική Κυβέρνηση πήρε την απόφαση να το κατεδαφίσει. Οι σχετικές εργασίες ξεκίνησαν το 2019, όταν δηλαδή το σκηνοθετικό δίδυμο των Φανί Λιατάρ και Ζερεμί Τρουίλ σκέφτηκε να μετατρέψει το φερώνυμο μικρομικάδικο φιλμάκι του (από το 2016) σε έργο μεγάλου μήκους, έχοντας πια το πλεονέκτημα της αληθινής εγκατάλειψης και εν συνεχεία κατεδάφισης του Γκαγκάριν. Η ταινία τους, παρά το συνδυασμό υποβαθμισμένων παριζιάνικων γειτονιών και μετανάστευσης, ελάχιστα κοινά έχει με τους πρόσφατους «Άθλιους» (2019), αφού πρόκειται για περίπτωση «coming of age» φιλμ με στοιχεία μαγικού ρεαλισμού και αύρα… σπιλμπεργκικών καταβολών!

Ο έφηβος Γιούρι (όπως λέμε Γκαγκάριν…) είναι ένας εγκαταλελειμμένος από μητέρα κι ορφανός από πατέρα ονειροπόλος έφηβος, που αφενός δεν μπορεί ν’ αποδεχτεί την κατεδάφιση του σπιτιού του, αφετέρου έχει όνειρο τρελό να γίνει αστροναύτης. Αφού προσπαθεί (εντελώς αφελώς) να συντηρήσει το διαλυμένο κτήριο με την βοήθεια δύο φίλων του, επανασυνδέοντας καλώδια και προβαίνοντας σε διάφορες μικροεπισκευές, οδηγείται στην παραδοχή πως το Γκαγκάριν οδεύει προς οριστική και αμετάκλητη καταστροφή. Παρ’ όλα αυτά, κι ενώ άπαντες το έχουν εγκαταλείψει, αυτός μένει πίσω, επιχειρώντας κατά κάποιον τρόπο να «επαναλάβει» το κατόρθωμα που ο Ρώσος συνονόματός του πέτυχε για πρώτη φορά για το ανθρώπινο είδος, κάμποσα χρόνια πριν. Ασφαλώς και είναι άπιαστο το όνειρο, με λίγη φαντασία, όμως, όλα γίνονται. Ground control to Major… Yuri?

Το ουτοπικό όνειρο της δεκαετίας του ’60 που «γέννησε» την περίφημη Cité Gagarine, δένει με την ουτοπική σκέψη του Γιούρι, ο οποίος θεωρεί πως μπορεί να σταματήσει από μόνος του ένα προδιαγεγραμμένο γεγονός. Ο ρεαλισμός των κοινωνικών προβλημάτων που τα παιδιά των μεταναστών αντιμετωπίζουν στη σημερινή Γαλλία, εξαρχής βρίσκεται σε πρώτο πλάνο (ο διωγμός της Ρομά φίλης του Γιούρι από την οικία της), καθώς το στόρι προχωρά, όμως, δέχεται έντονες «παρεμβολές» από τα τρελά όνειρα του καλόκαρδου έφηβου. Τα ταξίδια στο διάστημα και η προσπάθειά του να διαμορφώσει έναν ολόκληρο όροφο του κτηρίου σε… διαστημόπλοιο ώστε να «φύγει» μακριά, επιχειρώντας παράλληλα να διασώσει από μόνος του κάτι (ένα ολόκληρο οικοδόμημα!) που οι ενήλικες γύρω του δεν μπορούν να αντιληφθούν ως αξία, εμπλουτίζει το κοινωνικό δράμα του «Γκαγκάριν» με έντονα στοιχεία φαντασίας, τα οποία παραπέμπουν κατευθείαν στον παλιό καλό Σπίλμπεργκ. Η επιρροή από τις «Στενές Επαφές Τρίτου Τύπου» (1977) στη σκηνή του πλήθους που κοιτάζει με δέος και απορία τα φώτα στον ουρανό, είναι κάτι παραπάνω από εμφανής, με το αυτό (κατά τη γνώμη μου) να ισχύει και για τη Cité Gagarine, που στο μυαλό του Γιούρι άνετα δύναται να εκληφθεί ως… «E.T.» (1982).

Ενώ, όμως, ο Σπίλμπεργκ διέθετε το απόλυτο χάρισμα της αφήγησης, καταφέρνοντας παράλληλα να κάνει τα τρελά παιδικά όνειρα να μοιάζουν τόσο αληθινά, το δίδυμο των Λιατάρ και Τρουίλ στερείται τέτοιας ικανότητας, αν και καταβάλλει φιλότιμες προσπάθειες. Το αισθηματικό δέσιμο του Γιούρι με την Ντιανά είναι ένα θαυμάσιο δείγμα εφηβικού ειδυλλίου, η καταγραφή της ζωής στα φτωχά προάστια είναι πειστική αν και καθόλου πρωτότυπη, όμως ο «μαγικός ρεαλισμός» που προτάσσεται δεν δημιουργεί αίσθημα φυγής προς έναν τόπο φανταστικό. Μοιάζει σαν το tricolore σκηνοθετικό δίδυμο να έχει εναποθέσει όλη του την ψυχή στους σάπιους τοίχους και τους έρημους διαδρόμους του Γκαγκάριν, παρά στους ανθρώπους που έμεναν σ’ αυτό, με αποτέλεσμα ο αγαθός Γιούρι να προσγειώνεται ελαφρώς άτσαλα στο έδαφος. Κρίμα από μία άποψη, διότι η φαντασία του αγοριού οργιάζει. Χώρια που το ταλέντο του στην κηπευτική στέλνει τα θερμοκήπια της «Περιπέτειας στο Διάστημα» (1972) και της «Διάσωσης» (2015) μαζί… για βρούβες!