του Στέφανου Κ. Αρταβάνη

Πριν από δύο εβδομάδες κυκλοφόρησε σε επανέκδοση μία από τις χαρακτηριστικότερες ταινίες των αδελφών Κοέν, το «The Big Lebowski», ένα εντελώς αντισυμβατικό retelling του φιλμ νουάρ, μ’ έναν πρωταγωνιστή που δεν περιμένεις να δεις σε τέτοια ταινία και, φυσικά, την κοενική σφραγίδα, ξεκάθαρη και χαρακτηριστική, από την αρχική διανομή του φιλμ, το 1998. Τούτη την εβδομάδα θα μπορέσουμε ν’ απολαύσουμε το φιλμικό τους ντεμπούτο, το «Μόνο Αίμα», μια άλλη εκδοχή του νεο-νουάρ, με διαφορετικής προσέγγισης ανατροπές για το είδος. Ένα πρώτο δείγμα γραφής που όσο και να μην έδειχνε το στιλιστικό εύρος των αδελφών, σίγουρα (στην εποχή του) σ’ έκανε να θέλεις να συγκρατήσεις τα ονόματα του Τζόελ και του Ίθαν.

Η έκφραση «blood simple» μεταφράζεται περιφραστικά σε «ηλιθιότητα μπροστά στον θάνατο». Ο απλός, καθημερινός άνθρωπος, σε περίπτωση που μπλεχτεί σε κάποιο έγκλημα, μπορεί από σύγχυση, αναταραχή ή έλλειψη διαύγειας, να οδηγηθεί σε παρορμητικές ή παράλογες ενέργειες, ακολουθώντας όλους τους λάθος χειρισμούς. Οι Κοέν, σε όλη την υπόλοιπη φιλμογραφία τους, θα κάνουν σημαία το ζήτημα της ανθρώπινης ηλιθιότητας και θ’ αναπτύξουν τη δική τους ιδιαίτερη μορφή χιούμορ γύρω απ’ αυτό. Εδώ έχουμε μία από τις μεγαλύτερες επιδείξεις ασυνεννοησίας, παρεξήγησης και ηλιθιότητας που έχουν επιδείξει, με το χιούμορ, παρόλο που είναι κατάμαυρο, να «κρύβεται» από κάτω.

Στον κατασκευαστικό τομέα, βρίσκουν διάφορες πινελιές για να ξεχωρίσουν και να δηλώσουν ότι είναι δημιουργοί, ήδη. Χρησιμοποιούν εξπρεσιονιστικές σκιές, ακόμη και στα πλάνα ημέρας (με τις κατάλληλες γρίλιες). Εκμεταλλεύονται λήψεις όπως το απότομο πλησίασμα με κάμερα στο χέρι (όπως δίδαξε ο κολλητός τους Σαμ Ρέιμι) ή μια tracking shot σε χαρακτήρες που κάθονται σε μπάρα μαγαζιού, υπερπηδώντας τα ποτά πάνω της. Όλα αυτά μαζί με τον dp Μπάρι Σόνενφελντ, που θα τους συνοδεύσει σε άλλες δύο, υπέροχα γυρισμένες ταινίες. Βρίσκουν σχεδόν για κάθε σκηνή μια μονταζιακή μετάβαση που ξεχωρίζει, όπως το fade στο ίδιο σημείο από το βράδυ στο πρωί ή ένα match cut από ένα δάχτυλο σ’ ένα άλλο δάχτυλο. Η λεπίδα ενός ανεμιστήρας να «κόβει» το πλάνο ή ένας υαλοκαθαριστήρας να σβήνει τα credits των συντελεστών. Στο σύνολο της, η ταινία αποτελεί ένα γόνιμο πεδίο πειραματισμών, ώστε οι δύο νέοι και «πεινασμένοι» για έκφραση σκηνοθέτες να δείξουν πόση μαεστρία κατέχουν… με την πρώτη! Εδώ, επίσης, πρωτοσυναντάμε και την μετέπειτα συνήθη τάση τους να χρησιμοποιούν κόντρα μουσική απέναντι στη φρίκη της βίας, αλλά κι ένα πρώτο χαρακτηριστικό θέμα που συνοδεύει όλο το φιλμ από τον (σχεδόν μόνιμο συνεργάτη τους) Κάρτερ Μπέργουελ.

Όλα αυτά, τα στοιχεία που υπογράμμισα μέχρι στιγμής ως υπογραφές (η φωτογραφία, το μοντάζ, η μουσική, αλλά κυρίως το ανατρεπτικό σενάριο), συναντιούνται με τον καλύτερο τρόπο στη σεκάνς κορύφωσης. Είναι μεγάλη υπόθεση, να κλείνεις με σκηνή ανθολογίας, πόσω μάλλον στο ντεμπούτο σου. Η συγκεκριμένη θα μπορούσε να έχει βγει από slasher, όπου ο παντοδύναμος ανταγωνιστής δεν δηλώνεται ποτέ ξεκάθαρα στα θύματα του, με μέγιστη ένταση που μ’ έκανε να σκεφτώ πόσο θα άρεσε στον Άλφρεντ Χίτσκοκ! Ατμόσφαιρα και βία χτυπάνε κόκκινο, κάθε στιγμή οτιδήποτε θα μπορούσε να εξελιχθεί διαφορετικά, τονίζοντας την θεματική της τυχαιότητας στο έργο. Η χρήση της κόντρα μουσικής εδώ τονίζει το πόσο γουστάρουν οι Κοέν να σπάνε πλάκα με τον ανθρώπινο πόνο.

Κάτι που σίγουρα δεν έχουν αναπτύξει ακόμα στο «Μόνο Αίμα», είναι η μαγεία του κοενικού διαλόγου. Στις ατάκες και το ερμηνευτικό τους delivery, βρίσκω την ταινία λιγότερο ραφιναρισμένη, παρά το σωστό casting. Δεν χρειαζόταν, βέβαια, να περιμένουμε θαύματα από σκηνοθετικό ντεμπούτο, ακόμα κι αν αυτό φέρει τη σφραγίδα δουλειάς των αδελφών Κοέν. Μέσα από τις ανατροπές, τον παραλογισμό του καθημερινού και την λεπτομερειακή κατασκευή, όμως, φτάνουμε όσο πιο κοντά στο επιδιωκόμενο. Ένα ντεμπούτο που αποτέλεσε ανάσα για το φιλμικό είδος του και… ακόμα δεν λέει να γεράσει.