της Κατερίνας Ανδρεάκου

Το 1988, ο 70χρονος και μέχρι τότε μάλλον «διεκπεραιωτικός» Δανός σκηνοθέτης Γκάμπριελ Άξελ πήρε το Όσκαρ καλύτερης ξενόγλωσσης ταινίας για αυτή τη μικρή, μετριόφρονα ιστορία μιας εξαίρετης Παριζιάνας chef που έγινε πρόσφυγας σε μια απόμακρη περιοχή της Δανίας, δραπετεύοντας από τον γαλλοπρωσικό πόλεμο. Βασισμένη στο διήγημα του Ίσαακ Ντίνεσεν (ψευδώνυμο της Κάρεν Μπλίξεν, συγγραφέως του «Πέρα από την Αφρική»), αυτή η δανο-γαλλική συμπαραγωγή θα κυριαρχεί πάντα στις λίστες με τις καλύτερες ταινίες με θέμα το φαγητό, όμως τούτη η ταμπέλα την αδικεί, καθώς έχει να προσφέρει πολλά παραπάνω από την πλέον θρυλική κλιμακτήρια σεκάνς του λουκούλειου δείπνου.

Η ασκητική, σχεδόν σπαρτιάτικη ζωή της προτεσταντικής κοινότητας στην οποία η Γαλλίδα Μπαμπέτ ζητά καταφύγιο αντανακλάται στη μινιμαλιστικά εξαίσια φωτογραφία του Χένινγκ Κρίστιανσεν, ο οποίος χρησιμοποιεί το φυσικό φως τού σχεδόν απόκοσμου τοπίου σε συνδυασμό με τα γήινα χρώματά του, ώστε να δημιουργήσει το σκηνικό ενός εκκεντρικού μικρόκοσμου που κυριαρχείται από τις δυο αδελφές, κόρες ενός αυστηρού ιερέα, ο οποίος στα νιάτα τους τις αποκόβει από κάθε ελπίδα καριέρας και παντρειάς, απορρίπτοντας τα ταλέντα τους αλλά και τους άνδρες που θα μπορούσαν να τις έχουν οδηγήσει στην ευτυχία. Χρόνια μετά, και με τον πατέρα τους πλέον νεκρό, οι δυο γεροντοκόρες έχουν πάρει τη θέση του, επιβάλλοντας τον αυστηρό, απαθή τρόπο ζωής τους στη μικρή τους – σε συντριπτική πλειοψηφία ηλικιωμένη, πια – κοινωνία, όπου η συναισθηματική πειθαρχία και η άψυχη καθημερινή γκρίνια σκοτώνουν κάθε μορφής γήινη απόλαυση.

Τόσο το απόξενο σκανδιναβικό τοπίο όσο και οι αφηγηματικοί ρυθμοί και το ύφος (ειδικά του πρώτου μέρους) της ταινίας φέρνουν αναπόφευκτα στον νου τον όρο «bergmanesque», τη μελαγχολική, υπαρξιακή αποξένωση των ηρώων κυρίως της τελευταίας κινηματογραφικής περιόδου του Ίνγκμαρ Μπέργκμαν, όμως η παρουσία τού «ξένου σώματος», της Γαλλίδας Μπαμπέτ, κάνει τη μεγάλη ανατροπή. Στον ομώνυμο ρόλο η Στεφάν Οντράν, πρώην σύζυγος και μούσα του Κλοντ Σαμπρόλ, κουβαλά και προσφέρει υπέροχα το μυστήριο της «εξωγήινης», της αινιγματικής αλλοδαπής με το ανεξομολόγητο παρελθόν και τη μεγάλη καρδιά που σφύζει από ευγνωμοσύνη προς τις δύο ηλικιωμένες αδελφές, οι οποίες την αποδέχτηκαν στο σπίτι τους έστω και ως εργαζόμενη υπηρέτρια και μαγείρισσα.

Όταν η Μπαμπέτ κερδίζει μια μικρή περιουσία στο λαχείο, η απάντηση στο τι θα κάνει με τα κέρδη είναι μόνο μία: το μεγαλύτερο και πιο πολυτελές γεύμα που μπορεί να σκεφτεί, το μεγάλο «ευχαριστώ» για τη γενναιοδωρία τους. Και αυτό το δεύτερο και τελευταίο μέρος της ιστορίας είναι που θα μείνει αλησμόνητο: η προετοιμασία τού σχεδόν ονειρικού γεύματος, με τα καλύτερα και πιο εξωτικά προϊόντα, οι γευστικοί συνδυασμοί και η τέλεια εκτέλεση των συνταγών, καθώς η ταυτότητα της Μπαμπέτ, αναδύεται μέσα από το ντελικάτο, πάντα καλοπροαίρετο χαμόγελο και το σεβάσμια κρυμμένο (από σεβασμό προς τη νέα της κοινότητα) joie de vivre του παρελθόντος. Η σεκάνς του ίδιου του δείπνου καταλαμβάνει σχεδόν ολόκληρο το τελευταίο μέρος της ταινίας, με το ηδονιστικό γεύμα να μεταμορφώνει σιγά-σιγά τους συναισθηματικά καταπιεσμένους καλεσμένους. Κάθε κουταλιά και μια προσωπική αποκάλυψη, κάθε μπουκιά και μια αναλαμπή, η ακατανίκητη αίσθηση της ειλικρινούς χαράς και απόλαυσης σε εναλλαγή με την ξαφνική συνειδητοποίηση της μελαγχολίας για όλα αυτά τα χαμένα χρόνια, τις χαμένες ευκαιρίες για ευτυχία, για ζωή. Και η ίδια η Μπαμπέτ, στην καλύτερη στιγμή της καριέρας της, προσφέρει απλόχερα, γενναιόδωρα, την ίδια την ψυχή της σε κάθε πιάτο, η προσωπική της «θυσία» (θα έλεγε κανείς μεταφορική αλλά και κυριολεκτική) για τη μικρή, αυστηρή, εκκεντρική κοινωνία που την δέχτηκε όταν βρέθηκε στη χειρότερη περίοδο της ζωής της.

Πέρα από τη σκηνή του γεύματος και την ευαίσθητη, καλοσυνάτη και γοητευτική παρουσία της Οντράν, ο μεγάλος θρίαμβος του Άξελ είναι ο ιδανικά ισορροπημένος συνδυασμός μελαγχολίας και ανθρώπινου δράματος με ένα εκκεντρικά απολαυστικό και συχνά «άτακτο» χιούμορ που διαπερνά εξαιρετικά την αφήγηση, κυρίως μέσα από τους ηλικιωμένους κατοίκους του χωριού (οι σκηνές όπου τσακώνονται γύρω από το τραπέζι για τα οικογενειακά τους και για διαφωνίες που κρατούν επί δεκαετίες είναι αναπάντεχα αστείες), ενώ το γλυκόπικρο φινάλε θα αφήσει ελάχιστους «άκαρδους» ασυγκίνητους. Ναι, «Η Γιορτή της Μπαμπέτ» είναι πολύ περισσότερο από μια σπουδαία ταινία με θέμα το φαγητό. Είναι μια σπουδαία ταινία.