του Ηλία Φραγκούλη

Τι θα ήταν η άβυσσος του μυαλού δίχως τις λέξεις; Πως θα ήταν η ζωή σ’ έναν κόσμο δίχως φαντασία, δίχως την διεγερτική τέχνη της μυθοπλασίας, την δύναμη της δημιουργίας που πνέει μέσα μας συναισθήματα μεγάλης ευτυχίας ή μιας κατάρας που τίποτε δεν μπορεί να εξιλεώσει… Πριν προχωρήσω σε ένα πλήθος από ερωτήματα που ταυτίζονται ιδανικά με το φιλμ του Τζο Ράιτ, θα ήθελα να εξομολογηθώ κάτι, απλά και τίμια: υπάρχουν αμέτρητες λέξεις τις οποίες θα μπορούσε να χρησιμοποιήσει κανείς, σε μία απόπειρά του ν’ αποτολμήσει να περιγράψει τούτο το εξαίρετο λογοτεχνικό σύμπαν του Ίαν ΜακΓιούαν. Λέξεις που δύσκολα μπορούν να κοντραριστούν με την σεναριακή διασκευή – κέντημα του Κρίστοφερ Χάμπτον. Λέξεις που πέφτουν στο κενό μπροστά στο φιλμικό αποτέλεσμα. Ήδη φλυαρώ, αλλά, πρέπει να δείτε την «Εξιλέωση» με τα ίδια σας τα μάτια για να νοιώσετε την επίδραση που μπορεί να έχει μέσα μας η εμπειρία ενός κινηματογραφικού έργου. Χωρίς λόγια.

Με μια σιγουριά που σε αφήνει σύξυλο (ακόμη περισσότερο μετά την δεύτερη θέαση του φιλμ!), στα 35 του και με μόλις μία ακόμη μεγάλου μήκους ταινία στο βιογραφικό του, ο Ράιτ αναβιώνει και εκ-μοντερνίζει ταυτόχρονα την μεγάλη παράδοση του μεταπολεμικού βρετανικού σινεμά στο μελόδραμα, σαν να σου λέει πως μπορεί ν’ αγγίζει το επίπεδο μιας «Σύντομης Συνάντησης» (1945)! Παλαιομοδίτικη στη βάση της, σχεδόν σημερινή ή έστω διαχρονική στην ψυχολογία γραφής της, δραματουργημένη φιλμικά όσο πιο σύγχρονα γίνεται χωρίς να «κλωτσάει» εκτός τόπου και χρόνου, η «Εξιλέωση» δένει ένα ολόκληρο χάσμα κινηματογραφικών γενεών μέσα από στρώσεις αφηγηματικών ανατροπών και σκηνοθετικών ευρημάτων με φινέτσα που βροντοφωνάζει «instant classic», για να κορυφωθεί σε τραγωδία… λεκτική. Προτού συνειδητοποιήσουμε το αληθινό δράμα (και καλά κρυμμένο μυστικό) του φιλμ, η Μπράιονι μας εξηγεί τη φύση της ασθένειάς της, που την καταδικάζει να χάνει το νόημα των λέξεων, μαζί με τη μνήμη της και ότι άλλο σημαντικό κρατάει στη ζωή έναν συγγραφέα. Αλλά, τελικά, αξίζει να θρηνούμε περισσότερο για την απώλεια όλων αυτών των λέξεων, για το κακό που μπορεί να διέπραξαν μέσα από τη φαντασία της συγκεκριμένης αφηγήτριας του έργου, ή για την απώλεια των ψυχών που όλοι μας αναζητούμε ν’ ανακουφίσουμε τεχνηέντως, φραστικά, ιδεατά, μέσα από τρεμάμενες συλλαβές, με την ελπίδα της εξιλέωσης στον άλλο κόσμο; Μπορούν οι λέξεις να γιατρέψουν την αλήθεια και το κόστος των επιλογών της Μπράιονι; Και πάλι, με τα ίδια σας τα μάτια, σε έναν επίλογο που κόβει την ανάσα θα βρείτε την απάντηση, όχι στα λόγια της όποιας κριτικής…

Πολλοί οι συνοδοιπόροι στο σκηνοθετικό επίτευγμα του Ράιτ (το μονοπλάνο διαρκείας με τα στρατεύματα στο λιμάνι της Δουνκέρκης αρκεί για να θαυμάσει κανείς τον οραματιστή δημιουργό). Η Σίρσα Ρόναν που κλέβει την παράσταση στο ρόλο της 13χρονης Μπράιονι, για να δώσει τη σκυτάλη στο γερασμένο βλέμμα οδύνης της Βανέσα Ρέντγκρειβ. Το συγκλονιστικό score του Ντάριο Μαριανέλι, που αναδεικνύει και πάει την αποκαλούμενη source music σε μονοπάτια έμπνευσης που σου τεντώνουν τ’ αυτιά. Η φωτογραφία του Σίμους ΜακΓκάρβεϊ που φλουτάρει φετιχιστικά πάνω σε αντανακλάσεις της Κίρα Νάιτλι μέχρι την ολοφώτεινη εικόνα της βρετανικής επαρχίας του ‘30, πριν πνιγεί στο σκοτάδι που φέρνει το ψέμα και ο πόλεμος. Το μοντάζ του Πολ Τότχιλ που μοιάζει να βηματίζει πάνω στην παρτιτούρα του Μαριανέλι. Η γκαρνταρόμπα της Τζάκλιν Ντουράν που προσθέτει θηλυκότητα πάνω στην παγερή σιλουέτα της Νάιτλι. Και, πηγή όλων, πρωταρχική, η πένα του ΜακΓιούαν που έπλασε ένα φινάλε λυγμικά λυτρωτικό, το οποίο δεν πρόκειται ν’ αφήσει βλέμμα στεγνό στις αίθουσες.

Χωρίς να θέλω να παρασυρθώ από λέξεις απόλυτες όπως «αριστούργημα», πιστεύω πως η «Εξιλέωση» του Τζο Ράιτ είναι μία ταινία που πρέπει να δοκιμαστεί από το χρόνο, πρέπει να επουλωθεί μέσα μας σαν τραύμα της ψυχής, της λαβωμένης από λόγια εσφαλμένα. Ειλικρινά, κάθε επόμενη φορά που έβλεπα το φιλμ, η συναισθηματική φόρτιση δεν έχανε ίχνος από την έντασή της. Το αντίθετο, μάλιστα! Άσχετα από την όποια τύχη της στα Όσκαρ (επτά υποψηφιότητες), λοιπόν, θα στοιχημάτιζα με μεγαλύτερη σιγουριά για την άξια θέση της στο αύριο. Ίσως τότε ζητήσω κι εγώ τη δική μου εξιλέωση από ένα έργο που… έβλεπε πιο μπροστά από την αλήθεια την οποία μπόρεσα να αντιμετωπίσω σήμερα σαν θεατής.