του Νίκου Καραγιάννη

Είναι πολύ πιθανόν σε κάποια φάση, η σκέψη όλων μας να έχει οδηγηθεί στο να παρομοιάσει τις εικόνες και τους ήχους που «κυλούν» στην οθόνη με μια συνεχή ροή νερού. Είναι βέβαιο, δε, πως αναγνωρισμένοι σκηνοθέτες πραγματεύονται την παραπάνω σχέση (κινηματογράφου και ύδατος) κυρίως μ’ αυτούς τους όρους (χρονικότητα, κίνηση, κλπ.). Για παράδειγμα, ο Αντρέι Ταρκόφσκι θεωρούσε ότι από όλα τα στοιχεία, το νερό (όπως κι από όλες τις Τέχνες ο κινηματογράφος) είναι εκείνο που συμβολίζει πιστότερα την ιδέα του περάσματος του χρόνου (δήλωση στην Βέλια Ιακοβίνο, το 1983).

Αναμφίβολα, πέραν των πολύ εύστοχων προαναφερθέντων παραλληλισμών που αποτόλμησαν οι δημιουργοί, συνέλαβαν εξαρχής και τις πάμπολλες εκφραστικές δυνατότητες του νερού, εξού και επιχειρούσαν να το φιλμάρουν ξανά και ξανά με αμείωτη ζέση όλα αυτά τα χρόνια, παρά τις όποιες δυσκολίες ενείχε αυτό το εγχείρημα (αρκεί, εν προκειμένω, να θυμηθεί κανείς την προειδοποίηση «Do not shoot on water!» που απηύθυνε ο Στίβεν Σπίλμπεργκ προς τους Κέβιν Κόστνερ και Κέβιν Ρέινολντς, πριν ξεκινήσουν τα γυρίσματα του «Υδάτινου Κόσμου», εξαιτίας της τραυματικής εμπειρίας που είχε ο ίδιος στα «Σαγόνια του Καρχαρία»). Υπήρξαν σημαντικές περίοδοι στην ιστορία του μέσου, των οποίων βασικό χαρακτηριστικό ήταν η κεντρική θέση που κατείχε το υδάτινο στοιχείο λόγω της αίσθησης ρευστότητας (οπτικής αλλά και νοηματικής) που προκαλούσε (όπως, παραδείγματος χάριν, κατά Ζιλ Ντελέζ, η περίοδος του γαλλικού μεσοπολεμικού σινεμά των Ζαν Ρενουάρ, Ζαν Βιγκό, Ζαν Γκρεμιγιόν και Ζαν Επστάιν).

Ορισμένες φράσεις του Ταρκόφσκι είναι (για ακόμη μια φορά) ιδιαιτέρως βοηθητικές όσον αφορά την ανάδειξη του πλούτου των διαθέσιμων τρόπων κινηματογραφικής αξιοποίησης του νερού: «Μερικά πράγματα είναι περισσότερο κινηματογραφικά, περισσότερο φωτογενή. Κατ’ αυτόν τον τρόπο, το νερό είναι υψίστης σημασίας για εμένα. Το νερό είναι ζωντανό, έχει βάθος, κινείται, μεταβάλλεται, μπορεί να είναι εξίσου ανακλαστικό όπως ένας καθρέφτης» (δήλωση στον Σαρλ Ντε Μπραντ, το 1986).

Πράγματι, η ιδιότητα του νερού να ενεργεί ως «φυσικό» κάτοπτρο (δίχως την ανάγκη ανθρώπινης παρέμβασης, δηλαδή, η οποία επεξεργάζεται υλικά όπως τον χαλκό, τον μπρούτζο, το γυαλί και άλλα, για να κατασκευάσει κάποιο αντίστοιχης λειτουργίας τεχνούργημα), έχει κεντρίσει το ενδιαφέρον των καλλιτεχνών ουκ ολίγες φορές. Ειρήσθω εν παρόδω, παρόμοια καθρεφτίσματα εκ Φύσεως (με εξίσου έντονη παρουσία στον κινηματογράφο) μόνο οι οφθαλμοί ανθρώπων και ζώων (αποτελούμενοι ως επί το πλείστον από νερό, άλλωστε) μπορούν να επιτύχουν (ίσως δεν είναι τυχαίο που ο Γκαστόν Μπασλάρ έλεγε πως το πραγματικό μάτι της γης είναι το νερό – «L’Eau et les Rêves», 1942).

Αυτό το θεαματικό και πολυποίκιλο φαινόμενο παραγωγής ειδώλων στο νερό, λοιπόν, έχει συχνά αιχμαλωτιστεί από την κάμερα και μας παραδίδεται άλλοτε μέσω μεμονωμένων πλάνων (τα καρέ που εκτίθενται παρακάτω συνιστούν ενδεικτικές περιπτώσεις), άλλοτε μέσω σκηνών (αξίζει να μνημονεύσει κανείς το φινάλε από το «Ο 20^ος μου Αιώνας» της Ίλντικο Ένιεντι), άλλοτε μέσω σεκάνς (όπως τα εναρκτήρια λεπτά του «Ιβάν» του Αλεξάντρ Ντοβζένκο) και ούτω καθεξής.

Κρίνεται μάταιο, ωστόσο, να ομιλούμε για το πόσο αισθητικά άρτιο είναι το αποτέλεσμα που προκύπτει από τη συνάντηση του νερού με τον κινηματογραφικό φακό ή για τις τέλειες συμμετρίες που σχηματίζονται από τους υδάτινους αντικατοπτρισμούς, χωρίς να έχουμε συγκεντρώσει μερικά από τα πιο χαρακτηριστικά φιλμικά κάδρα που αναδεικνύουν εμπράκτως τα ανωτέρω. Το FREE CINEMA, επομένως, στο δεύτερο κατά σειρά αφιέρωμα του The Pause Project, παρουσιάζει τα κάτωθι water reflection film stills. Σε περίπτωση που κάποιος δεν αναγνωρίζει ή πραγματικά δεν ξέρει από ποια ταινία προέρχονται τα καρέ, οι τίτλοι και τα ονόματα των σκηνοθετών αποκαλύπτονται πατώντας επάνω στην (κάθε) εικόνα.