του Παναγιώτη Μήτσικα

Την Ίλντικο Ένιεντι την (ξανα)θυμηθήκαμε πέρσι, με το ιδιαίτερα αγαπητό (και στο ελληνικό κοινό) «Η Ψυχή και το Σώμα», το οποίο έφτασε μέχρι την πεντάδα του Όσκαρ καλύτερης ξενόγλωσσης ταινίας. Ήταν η θριαμβευτική επιστροφή της Ουγγαρέζας δημιουργού, έπειτα από 17 ολόκληρα χρόνια αποχής από τη – μεγάλου μήκους – μυθοπλασία. Απουσία που άφησε κενό στο ευρωπαϊκό και ιδιαίτερα στο ουγγρικό σινεμά, αφού η Ένιεντι είναι μια σκηνοθέτις η οποία διακρίνεται για την ιδιότυπη, σουρεαλιστική ματιά της, έχοντας αφήσει ήδη την παρακαταθήκη της με ένα φιλμ – σταθμό, που αποτέλεσε μάλιστα το ντεμπούτο της. Ο λόγος για το «Ο 20ος μου Αιώνας», νικητή της Χρυσής Κάμερας του Φεστιβάλ Καννών του 1989 και έργο με τέτοια επίδραση, που στην εν έτει 2000 λίστα την οποία κατάρτισαν από κοινού η Ένωση Καλλιτεχνών της Τηλεόρασης και του Κινηματογράφου και η Εθνική Ένωση Δημοσιογράφων της Ουγγαρίας, επιλέχθηκε ανάμεσα στις δώδεκα καλύτερες ουγγρικές παραγωγές όλων των εποχών.

Η ταινία ενώνει (φαινομενικά, διότι η αφήγηση… πάει περίπατο) την ιστορία των διδύμων Λιλί και Ντόρα, τις ρηξικέλευθες εφευρέσεις του Τόμας Έντισον, αλλά και τη συζήτηση μεταξύ των αστεριών, σε σκηνές που θυμίζουν αρκετά το «Ταξίδι στη Σελήνη» του Μελιές. Δύο πράγματα μας γίνονται ξεκάθαρα: η Ένιεντι αγαπά και γνωρίζει το σινεμά, και έχει πολλά, μα πάρα πολλά πράγματα να πει. Η εναρκτήρια σκηνή τοποθετεί στο ίδιο επακριβές σημείο τη γέννηση των κοριτσιών και την εφεύρεση του ηλεκτρικού λαμπτήρα από τον Έντισον. Στη συνέχεια, βλέπουμε τις Λίλι και Ντόρα ως άλλα «κοριτσάκια με τα σπίρτα», να προσπαθούν να εξασφαλίσουν ένα πενιχρό χαρτζιλίκι για τη μητέρα τους, μέχρι τη στιγμή που δύο άγνωστοι (σε αυτές και μεταξύ τους) τις υιοθετούν με το ζόρι. Το φιλμ θα πορευτεί κατά αυτόν τον τρόπο: για κάθε λαμπτήρα, τηλέγραφο και πηνίο Τέσλα, υπάρχει κοινωνική και διαφυλική ανισότητα, εξαθλίωση και αμοραλισμός. Όσο, δηλαδή, η τεχνολογία προοδεύει, η κοινωνία δείχνει να κάνει βήματα προς τα πίσω. Υπό αυτή την έννοια, «Ο 20ος μου Αιώνας» διαθέτει ένα διαχρονικό μήνυμα.

Βέβαια, παρά το καίριο (ακόμα) μήνυμα, πρόκειται για μια δύσκολη ταινία που δεν προτρέπει τον οποιονδήποτε στην παρακολούθησή της, πολλώ δε μάλλον σε θερινό κινηματογράφο. Τα πάμπολλα μηνύματα που προσπαθεί να χωρέσει η Ουγγαρέζα σε 104 λεπτά λυγίζουν συχνά κάτω από το ίδιο τους το βάρος, δίνοντας την αίσθηση μιας ασύνδετης δημιουργίας, ενός puzzle που έχει σπάσει σε τόσα κομμάτια που δυσκολεύεσαι να πιστέψεις πως θα το ολοκληρώσεις. Παρ’ όλα αυτά, πρόκειται για μια από τις σπάνιες φιλμικές περιπτώσεις όπου φαίνεται να συνδυάζεται δημιουργικά το φαίνεσθαι με το είναι. Αν θα έπρεπε κάποιος να επιλέξει έναν και μοναδικό λόγο να παρακολουθήσει το φιλμ, αυτός θα ήταν το old-school-cool masterclass της μαυρόασπρης φωτογραφίας του Τίμπορ Ματέ. Μαζί με το ρεσιτάλ ερμηνείας της Ντορότα Σέγκντα ως Λίλι / Ντόρα / Μητέρα, και τη στοχαστική, φιλοσοφική υπερφιλοδοξία της Ένιεντι συμπληρώνουν ένα τρίπτυχο must-see γι’ αυτό το φιλμ, το οποίο δεν είχε διανεμηθεί ποτέ στην Ελλάδα. Σε μια εποχή στην οποία η ένδεια του πραγματικού οράματος και του σεναρίου είναι κάτι παραπάνω από εμφανής στον κινηματογράφο, η ταινία της Ένιεντι προτείνει ένα αξιοπερίεργο time travelling πέρα από τα τετριμμένα της σημερινής παραγωγής.