του Ηλία Φραγκούλη

Μερικοί σκηνοθέτες έχουν μία απόλυτα προσωπική ματιέρα, μέσα από την οποία ο δικός μας, ρεαλιστικός κόσμος μεταλλάσσεται σε ένα σύμπαν ολότελα δικό τους. Λίγοι το έχουν αυτό το χάρισμα και όσο κι αν το επαναλαμβάνουν σαν μανιέρα σε κάθε επόμενη ταινία τους, εμείς θεωρώ ότι θα έπρεπε να τους προφυλάσσουμε και να τους συντροφεύουμε πάντα με αγάπη. Δυστυχώς, μεγάλη μερίδα της κριτικής δεν τους αναγνωρίζει με τον καλύτερο τρόπο τους εικονοκλάστες. Τους βλέπει σαν ταχυδακτυλουργούς, σαν βεγγαλικά που φωτίζουν την οθόνη θεαματικά και προκαλούν εκκωφαντικούς κρότους, προτού σβήσουν και σε κάνουν να αισθανθείς πως περιεχόμενο δεν βρήκες ποτέ. Αδικία δεν είναι, ειδικά τη στιγμή που άλλοι βαπτισμένοι και πεφωτισμένοι «δημιουργοί» απολαμβάνουν μια ζωή βραβεία και δάφνες στο απυρόβλητο, ακόμη κι όταν η τέχνη τους σέρνεται πιο αργά κι από το χασμουρητό του ταλαίπωρου θεατή;

Τα λέω αυτά γιατί τον Ζαν-Πιερ Ζενέ, πέραν μιας ή δύο περιπτώσεων, αποτυχημένο jongleur των εικόνων τον αποκαλούν. Και ο άνθρωπος, από προσωπική πείρα και οπτική, μέγα αμάρτημα ουδέποτε έπραξε. Ψάξτε τη φιλμογραφία του, βάλτε το χέρι στην καρδιά και… ξεπεράστε, επιτέλους, την «Αμελί»! Το μυαλό σας θα πλημμυρίσει από απίστευτες εικόνες, κόσμους και φιγούρες που έχουν μία και μοναδική ταυτότητα, μαζί με μία μόνιμη διάθεση φυγής προς το φανταστικό. Ακόμη και στους «Ατέλειωτους Αρραβώνες» υπάρχουν όλα τα γνώριμα στοιχεία και συστατικά που σου λένε με την πρώτη ματιά πως βλέπεις φιλμ το οποίο έχει υπογράψει ο Ζενέ. Και τούτη τη φορά πάνω σε μία ιστορία με λογοτεχνική βάση, που άλλοι θα ζωντάνευαν με τον πιο άκαμπτο ακαδημαϊκό τρόπο αφήγησης και με υπερ-φορτισμένες δόσεις συγκίνησης.

Μην ανησυχείτε. Ο Ζενέ κάνει πάλι αυτό που ξέρει καλύτερα. Εντάσσει ένα σκηνικό περιόδου, τόσο δραματικό όσο ο Πρώτος Παγκόσμιος Πόλεμος, μέσα σε δικές του εικαστικές παλέτες, τον φορτώνει φάτσες που μοιάζουν σα να βγήκαν από comics και γεμίζει την ατμόσφαιρα με έρωτα, σημάδια πεπρωμένου, αλλά και την ωμότητα από το μέτωπο, χωρίς να υποχρεώνεται να σου πετάει διαμελισμένες σάρκες και αίμα για να εντυπωσιάσει. Οι «Αρραβώνες» δεν είναι μία πολεμική ταινία. Είναι μία ιδιαίτερη ιστορία αγάπης σε καιρό πολέμου. Και μέσα από τη ματιά του Ζενέ, γίνεται ακόμη ένα υπέροχο παραμύθι για συναισθήματα που αψηφούν το θάνατο και για το κουράγιο που μας λέει πως πρέπει να συνεχίζουμε, ότι κι αν συμβαίνει γύρω μας. Η Ματίλντ της ταινίας εξακολουθεί να αγαπά τον Μανέκ. Όλοι τον θέλουν νεκρό, ύστερα από εκτέλεση, με κατηγορία στρατοδικείου για εκούσιο ακρωτηριασμό. Για την Ματίλντ, το ένστικτο της αγάπης θυμίζει το αντίστοιχο μητρικό. Όσο υπάρχει το άλλο μισό, όσο οι κεραίες του εκπέμπουν ζωή, τόσο περισσότερο εκείνη πεισμώνει στην αναζήτηση, που σιγά-σιγά την καθιστά ηρωίδα ντετεκτιβίστικης ιστορίας μυστηρίου! Τι απέγιναν οι πέντε άνδρες που πήγαιναν για εκτέλεση στο λασπωμένο no man’s land των χαρακωμάτων, ανάμεσα στη μικροψυχία της πατρίδας και τα πυρά του εχθρού που δεν λογαριάζουν ανθρώπινες απώλειες; Θα πνίξει αυτή την εμμονή της στο κλάμα η Ματίλντ ή θα είμαστε εμείς εκείνοι που θα δακρύσουμε τελευταίοι με ανακούφιση;

Η μαγεία δεν κρύβεται στην απάντηση. Γιατί κι εσύ, ως θεατής, το happy end το περιμένεις ενστικτωδώς. Δεν δύναται να σε αφήσει μια τέτοια ταινία να φύγεις με την πίκρα στα χείλη. Στις ταινίες του Ζενέ, το ζητούμενο είναι η ευρηματικότητα στις εικόνες, η καθηλωτική σύνθεση της αφήγησης, η CinemaScope μεγαλοσύνη που μαγνητίζει το βλέμμα και σε διαπερνά, αφήνοντάς σου ένα ηλίθιο χαμόγελο ευχαρίστησης. Το σινεμά του Ζενέ είναι το τσίρκο που δεν πέρασε από τα μέρη μας όταν ήμασταν παιδιά. Είναι οι αναμνήσεις που μας έλειψαν και τα φαντεζί όνειρα που κάνουμε, αλλά ξεχνάμε με το που ξυπνάμε. Είναι οι εντυπώσεις που μπολιάζουν μέσα μας, για να καλύψουν τη φαντασία που λείπει από την ίδια τη ζωή. Είναι η δύναμη του κινηματογράφου. Για να την καταβρείς και να την απολαύσεις, δεν χρειάζεσαι κριτικές και τσιτάτα εγκωμιαστικά. Άνοιξε τα μάτια, μονάχα. Και θα βρεθείς εκεί. Σ’ έναν τόπο όπου όταν δεν θέλεις να κλαις, προσπαθείς να μιλάς. Για να το κρύψεις. Αλλά μερικές φορές, μέσα από τα πιο άσχετα λόγια, έρχονται και τα δάκρυα. Εκείνα φανερώνουν τις αληθινές λέξεις. Και παίρνουν μακριά το κατσούφιασμα από το πρόσωπο της Ματίλντ. Από το πρόσωπο του διπλανού σου. Κι από το δικό σου.