του Δημήτρη Κολιοδήμου

Ήταν ένα από τα τρία Κάπα. Το τρίτο, κατά σειρά εμφάνισης: Κακογιάννης, Κούνδουρος, Κανελλόπουλος. Και οι τίτλοι των πρώτων μεγάλου μήκους ταινιών του ήταν μονολεκτικοί: «Ουρανός» (1962), «Εκδρομή» (1966), «Παρένθεση» (1968). Όπως ήταν και οι τίτλοι ενός από τους σπουδαίους μετα-επαναστατικούς σκηνοθέτες της Ρωσίας: του Αλεξάντρ Ντοβζένκο. Με τον οποίο έχει ένα ακόμη κοινό σημείο: την ποίηση και τον λυρισμό των εικόνων. Ο Τάκης Κανελλόπουλος, ένας σκηνοθέτης Θεσσαλονικιός, ήταν νεωτεριστής. Έδωσε άλλη πνοή στο λυρικό σινεμά.

Σ’ ένα φυλάκιο στα ελληνοαλβανικά σύνορα και το κοντινό χωριό, η κήρυξη του Δευτέρου Παγκοσμίου κάνει αυτό που κάνει κάθε πόλεμος όταν ξεσπά. Φέρνει τα πάνω-κάτω στη ζωή των ανθρώπων, αλλάζει τις σχέσεις τους, τους χωρίζει. Η Ανθούλα (Νίκη Τριανταφυλλίδη) αγαπά τον Γιάγκο (Τάκης Εμμανουήλ) κι ο Στράτος (Φαίδων Γεωργίτσης) είναι ερωτευμένος με τη Σοφία (Αιμιλία Πίττα). Κάνουν όνειρα για το μέλλον, όμως, η μοίρα έχει άλλα σχέδια γι’ αυτούς. Οι οπλίτες φεύγουν για το μέτωπο, ν’ αντιμετωπίσουν τους εισβολείς Ιταλούς, και οι κοπέλες μένουν πίσω μόνες. Η πρώτη γραμμή, το πεδίο της μάχης, δεν είναι ένας τόπος χαράς. Είναι τόπος φρίκης και οδύνης. Βασίλειο του ολέθρου, με τον θάνατο να κυριαρχεί. Και η ήττα δεν θα φέρει πίσω τους αγαπημένους. Θα φέρει τους Γερμανούς, οι στρατιώτες των οποίων προελαύνουν τραγουδώντας.

Ο «Ουρανός» πλημυρίζει από ευαισθησία, ρομαντισμό, αντιθέσεις και δράμα, καθώς ο Κανελλόπουλος τοποθετεί τους σημαντικούς χαρακτήρες του – μία ομάδα πέντε ανδρών (και δύο ζευγαριών) – στη γαλήνη της Φύσης, την ξεγνοιασιά της ζωής, την καθημερινότητα των απλών ανθρώπων, δύο ημέρες πριν το ξέσπασμα του πολέμου. Και στη συνέχεια, όταν ο ουρανός σκοτεινιάζει, ο καπνός και οι στάχτες κρύβουν τον ορίζοντα, οι θαυμαστές του έργου του θα δουν να ξετυλίγεται η περιβόητη αισθητική του, το αφηγηματικό του ύφος και οι θεματικές εμμονές του. Η ανάγνωση επιστολών, οι εσωτερικοί μονόλογοι, οι μνήμες μιας άλλης ζωής, η επίμονη αναζήτηση της ποίησης μέσα στις εικόνες. Και χρησιμοποιεί τις σκηνές των εφορμήσεων και τ’ αποσπάσματα από πολεμικά επίκαιρα για να υπογραμμίσει τον ήρεμο και ειρηνικό κόσμο των χαρακτήρων του.

O Κανελλόπουλος βλέπει τον πόλεμο στην Αλβανία μέσα από τραγικά επεισόδια ανθρώπων που χάθηκαν, σε αντίστιξη με την προηγούμενη ειρηνική ζωή. Είναι κινηματογραφιστής ακραία λυρικός. Οι χαρακτήρες του κυριαρχούνται από ένα απόλυτο, μυστηριακό και ρομαντικό ερωτικό πάθος, που τους καταβάλλει θαρρείς τόσο πολύ, ώστε να ενεργούν σαν υπνωτισμένοι, ακολουθώντας την καμπύλη της μοίρας. Ο «Ουρανός» του είναι μία σπουδαία ποιητική ταινία, ένα αντιπολεμικό φιλμ που ξεχειλίζει από αγνότητα, συναίσθημα και ευαισθησία.