της Βαρβάρας Κοντονή

Τέταρτη μεγάλου μήκους ταινία για τον Σέρβο δημιουργό Ντούσαν Μίλιτς, που μετρά σχεδόν είκοσι χρόνια στο χώρο από την περίοδο του ντεμπούτου του, πίσω στο 2003. Πάντως, δύσκολα κάποια από τις προηγούμενες δουλειές του καταφέρνει να συγκριθεί (έστω και στο ελάχιστο, τόσο σε τεχνικό επίπεδο, όσο και σε σεναριακό και σκηνοθετικό) με το καινούργιο του φιλμ.

Το «Στο Σκοτάδι» δεν εμπίπτει σε μία μονάχα κατηγορία, σε ένα συγκεκριμένο κινηματογραφικό είδος. Είναι στον πυρήνα του ένα οικογενειακό δράμα με έντονη την επιρροή του ψυχολογικού θρίλερ, καθώς και στοιχείων μεταφυσικού τρόμου, με τον Μίλιτς να κρατά «στο σκοτάδι» όχι μονάχα την πρωταγωνιστική τριάδα, αλλά και τους θεατές, μέχρι (τουλάχιστον) την οριστική λύση του υποθεσιακού αινίγματος σ’ ένα τέλος «γροθιά στο στομάχι», το οποίο κατέστησε (μαζί με άλλες αρετές που διαθέτει) τούτο το έργο σε ένα από τα καλύτερα που παρακολουθήσαμε στις φετινές Νύχτες Πρεμιέρας.

Ο Μιλούτιν (Στίματς), η κόρη του Βουκίτσα (Κούρσιτς) και η εγγονή του Μίλισα (Ιλόβ) ζουν σ’ ένα σπίτι που δεν είναι δικό τους, στους πρόποδες ενός πυκνού δάσους, κάπου στα ορεινά του Κοσόβου. Η οικογένειά τους αποτελεί μια από τις ελάχιστες που έχουν απομείνει στην περιοχή, μετά το τέλος του πολέμου του Κοσσυφοπεδίου, αφού οι περισσότεροι έχουν φύγει αναζητώντας καλύτερη τύχη και ζωή μακριά από την θύμηση του πολέμου. Η μοναδική, καθημερινή επαφή της οικογένειας με τον έξω κόσμο, είναι η παρουσία δύο Ιταλών στρατιωτών της KFOR (Kosovo Force), μιας ειρηνευτικής οργάνωσης του ΝΑΤΟ, οι οποίοι παράλληλα είναι επωμισμένοι με την μεταφορά των ελάχιστων εναπομεινάντων παιδιών από και προς ένα ορθόδοξο μοναστήρι που λειτουργεί σαν σχολείο. Όσο δύσκολη είναι η ζωή τη μέρα, τόσο δυσκολότερη και τρομακτικότερη είναι τη νύχτα, με τους τρεις τους ν’ αμπαρώνονται στο σπίτι προκειμένου να προστατευτούν από οτιδήποτε που μπορεί να τριγυρίζει στο δάσος και απειλεί τα τελευταία οικόσιτα ζώα που διατηρεί η οικογένεια για την επιβίωσή της. Ό,τι κι αν είναι αυτό που κυκλοφορεί εκεί έξω, δεν θα ηρεμήσει μέχρι να τους πάρει τα πάντα.

Αντλώντας έμπνευση από το γράμμα μιας Σέρβας μαθήτριας προς τον πατέρα της που είχε πάει στον πόλεμο (και ο οποίος δεν επέστρεψε ποτέ σπίτι) και διαβάστηκε στον ΟΗΕ, ο Μίλιτς κατασκευάζει εδώ ένα αντιπολεμικό δράμα με μεταφυσικούς τόνους, πατώντας πάνω σε μια θεματική που είχε μετατραπεί σε πικρή συνήθεια, ειδικά για όσους έζησαν την φρίκη ενός (ακόμα) πολέμου από κοντά. Έχοντας ως σεναριακή αφετηρία την παραμονή ολόκληρων οικογενειών σε περιοχές δίχως κανένα μέλλον, οι οποίες επέμεναν να περιμένουν καρτερικά την επιστροφή των ανδρών από έναν πόλεμο που είχε προ πολλού τελειώσει (όχι όμως και οι συνέπειές αυτού), ο Σέρβος δημιουργός φέρνει στο προσκήνιο μια τέτοια ιστορία, μπολιάζοντάς την με στοιχεία φιλμ τρόμου. Ενός τρόμου που στο μεγαλύτερο μέρος της ταινίας παραμένει υπαινικτικός και άγνωστος, παίζοντας ουσιαστικά με τις προσδοκίες των θεατών, οι οποίοι (θα) αμφιταλαντεύονται μεταξύ μεταφοράς και κυριολεξίας, αναφορικά με την ύπαρξη ή μη κάποιου τρομερού εχθρού. Οι ενδείξεις (όπως, για παράδειγμα, το άρπαγμα των ζώων της οικογένειας) αποκαλύπτουν πως πράγματι κάτι υπάρχει εκεί έξω, μέσα στο πυκνό, σκοτεινό δάσος, αλλά ο Μίλιτς επιλέγει ν’ αφηγηθεί την ιστορία του σαν μια άλλου τύπου αλληγορία, ένα «παραμύθι» εν εξελίξει, όπως μαρτυρά και η σκηνοθετική του επιλογή να καδράρει συχνά το σπίτι της οικογένειας μέσα από φυσικές τρύπες που δημιουργούν τα δέντρα του δάσους, λες και κάτι καταχθόνιο αντιγυρίζει το βλέμμα των μελών της οικογένειας κάθε φορά που κοιτούν προς τα εκεί.

Από άποψη σκηνοθεσίας, ο Μίλιτς κάνει εξαιρετική δουλειά, αποτυπώνοντας ιδανικά την κλειστοφοβική αίσθηση ενός ελλοχεύοντος κακού, με τον διευθυντή φωτογραφίας του, Κίριλ Προντάνοβ, να αποδίδει τα μέγιστα στην δημιουργία της κατάλληλης ατμόσφαιρας. Σύμφωνα με τον ίδιο τον Μίλιτς (ο οποίος παραβρέθηκε στην προβολή της ταινίας στις Νύχτες Πρεμιέρας και απαντώντας σε δική μου ερώτηση), η έμπνευση ήρθε από τους πίνακες του Καραβάτζιο και τον τρόπο που εκείνος χρησιμοποιούσε το φως και το σκοτάδι προκειμένου ν’ αποτυπώσει τα θέματά του. Πολύ καλή δουλειά έχει γίνει και στο επίπεδο του μοντάζ (από τον Έλληνα Γιάννη Χαλκιαδάκη), ενώ στα συν βρίσκονται και οι ερμηνείες των πρωταγωνιστών, μ’ εκείνη της Ντάνικα Κούρσιτς (την οποία ίσως και να έχει πάρει το μάτι σας στον «Καστανάνθρωπο» του Netflix) να ξεχωρίζει.