της Κατερίνας Ανδρεάκου

Πολυετής φιλοδοξία και μετέπειτα «έργο ζωής» για τον Μάικ Λι η μεταφορά τής αναπάντεχα πολυτάραχης ζωής του Τέρνερ στη μεγάλη οθόνη, και ο Βρετανός σκηνοθέτης σίγουρα αποδεικνύει το πάθος του με αυτή τη σχολαστικά λεπτομερή βιογραφία, ή καλύτερα κινηματογραφική «διατριβή», επάνω στον καλλιτέχνη με το οποίο ίσως αισθάνεται πως έχει περισσότερα του αναμενόμενου κοινά σημεία.

Ο Τ.Μ.Γ. Τέρνερ, εν ζωή δημοφιλής και αναγνωρισμένος καλλιτέχνης, αλλά σίγουρα δύσκολος ως άνθρωπος, με φάσμα προσωπικότητας που εκτείνεται από την αντικοινωνικότητα, την πλήρη έλλειψη savoir vivre και μια – φαινομενικά τουλάχιστον – συναισθηματική αποσύνδεση, στο απόλυτο πάθος για – την καλή – ζωή και για καλλιτεχνική έμπνευση. Παλιές ερωμένες και εξώγαμες κόρες τον αφήνουν παγερά αδιάφορο κι ενοχλημένο ίσως και για την ίδια την ύπαρξή τους, ο γηραιός πατέρας του μοιάζει περισσότερο να έχει τον ρόλο του butler στο λονδρέζικο σπίτι τους, η ασθενική οικονόμος που τον έχει θεοποιήσει χρησιμεύει και ως εύκαιρο sex doll για τις ανάγκες τού θερμόαιμου κύρη της, ενώ η τελευταία του σύντροφος, μια καπάτσα χήρα περιορισμένου IQ στο παραθαλάσσιο Μάργκεϊτ (τόπος έμπνευσης για τον ζωγράφο), μοιάζει να έχει την ίδια συναισθηματική «ρηχότητα» με εκείνον. Όχι πως ο Τέρνερ είναι αναίσθητος. Κάθε άλλο. Η σχέση με τον πατέρα του είναι κατά καιρούς τρυφερά συγκινητική και εκείνη με την «επαρχιώτισσα» χήρα, χωρίς να είναι το μεγαλύτερο love story, αποδεικνύεται δυνατή και ωφέλιμη και για τους δυο, ως το τέλος της ζωής εκείνου.

O ρομαντικός ζωγράφος μοιάζει να περιφέρεται ανάμεσα στους δικούς του ανθρώπους (οι περισσότεροι εκ των οποίων είναι κραυγαλέα «απλοϊκοί») και στους βικτωριανούς φαρισαϊκούς κύκλους της Βασιλικής Ακαδημίας Τεχνών, ανικανοποίητος από την αναγνώρισή του από την αριστοκρατία, από την αφοσίωση των δικών του και από την ίδια του την τέχνη. Είναι γκρινιάρης, τραχύς, ευέξαπτος, ιδιόρρυθμος κι εγωκεντρικός, συχνά χωρίς φίλτρο στα λόγια του, ανίκανος να δεχτεί ώριμα κριτική από κανέναν. Και, για όσους έχουν γνωρίσει τον Μάικ Λι από κοντά ή έχουν έστω παρακολουθήσει την προσωπικότητα που προβάλλει δημοσίως, κάποιες συγκρίσεις γίνονται αναπόφευκτες…

Ο Λι έχει ήδη μια σπουδαία φιλμογραφία πίσω του αλλά εξακολουθεί να είναι… τσατισμένος φαινομενικά με όλους, κυρίως όσους τολμούν να επικρίνουν έστω και κάτι μικρό στη δουλειά του και, όπως έχει αποδείξει σε διάφορες κινηματογραφικές του απόπειρες, έχει περιορισμένη αίσθηση χιούμορ. Από την άλλη, όμως, όπως και ο Τέρνερ, το πάθος για την τέχνη του είναι πάντοτε εμφανές και το σκηνοθετικό ταλέντο του αδιαμφισβήτητο, ενώ η εμπιστοσύνη και η αφοσίωση που δείχνει στον στενό κύκλο συνεργατών που κρατά για χρόνια, μοιάζει να τον αποζημιώνει για άλλη μια φορά, εδώ ίσως καλύτερα από ποτέ. Ο μακροχρόνιος διευθυντής φωτογραφίας του, Ντικ Πόουπ, μεταμορφώνει την κάμερά του σε παλέτα και «ζωγραφίζει» κινηματογραφικά σε widescreen την εποχή, τα τοπία και τους χαρακτήρες, με καλλιτεχνική μαεστρία, δημιουργώντας την αίσθηση οπτικής εισχώρησης στους πίνακες του κεντρικού ήρωα. Ο ίδιος ο Λι σκηνοθετεί με έξοχη ροή τις σκηνικές και χρονικές αλλαγές, που προσομοιάζουν συχνά με μια σειρά από βινιέτες, ενώ η έξυπνη απόρριψη της κλασικής, για βιογραφικές ταινίες, «εκπαιδευτικής» χρήσης γραπτών επεξηγήσεων τόπου, χρόνου και χαρακτήρων κάνει το πέρασμα των 25 ετών να έχει μια αδιάλειπτη ομοιογένεια.

Κι ενώ κατηγορήσαμε τον κύριο Λι για έλλειψη χιούμορ, κατά μεγάλη ειρωνεία, ο ίδιος ο ήρωάς του ανατρέπει εδώ αυτή την πιθανή αδυναμία και προσθέτει αυτό το απαραίτητο επίπεδο στην ταινία. Πώς; Με την παρουσία τού σπουδαίου Τίμοθι Σπολ, ο οποίος μοιάζει να μην ερμηνεύει απλά, αλλά να διοχετεύει και το πνεύμα τού Τέρνερ σε αυτό το ερμηνευτικό tour de force. Από τη ζωώδη libido με τις διάφορες γυναίκες της ζωής του στις θρασείς, έως και αναρχικές (για την πουριτανική εποχή του), εκκεντρικότητες μέσα στη Βασιλική Ακαδημία Τεχνών και τις σπάνιες συγκινησιακές εξάρσεις του, ο Σπολ χρησιμοποιεί ιδανικά το παράδοξο της – επίσης πολυετούς – συνεργασίας του με τον Λι: από τη μια δυο χρόνια προετοιμασίας για τον ρόλο, από την άλλη σημαντική ανεξαρτησία στον on-camera αυτοσχεδιασμό. Κατ’ αυτό τον τρόπο, ο Σπολ έως και «υπερκαλύπτει» τον σκηνοθέτη του με την παθιασμένη του ερμηνεία, προσθέτοντας μόνος του στον χαρακτήρα του Τέρνερ περισσότερες πτυχές από όσες θα μπορούσε να του παρέχει ο Λι, αν ο αυτοσχεδιασμός δεν ήταν επιλογή.

Πολλά τα θετικά, όμως αρκετά και τα αρνητικά του «Mr. Turner». Παρά τις αυτοσχεδιαστικές ελευθερίες που αφήνει στο καστ του, ο Λι έχει κάνει εδώ ίσως την πιο προσωπική (με την έννοια της πολυετούς φιλοδοξίας να την πραγματοποιήσει) ταινία του και το συχνά «δυσκοίλιο», πατροναριστικό του στυλ είναι πανταχού παρόν, εκτοξεύοντας αδικαιολόγητα την αργόσυρτη και, σε σημεία, υποτονική του ταινία στις… δυόμισι ώρες, αφαιρώντας της εν μέρει την – απρόσμενη – σπιρτάδα του πνεύματος του κεντρικού του ήρωα αλλά και την ευκαιρία να την απολαύσει και ένα κοινό που δεν είναι συνηθισμένο σε ένα βιογραφικό «έπος» (στο οποίο, ομολογουμένως, δεν συμβαίνουν και πολλά…). Ασφαλώς, ο Λι είναι ελιτιστής σε τέτοια θέματα, ακόμα και όταν οι ταινίες του καταπιάνονται με «καθημερινούς» ανθρώπους, όμως μην τα βάλει με θεούς και δαίμονες αν κάποιος σαν τον ευέξαπτο ήρωά του μπουκάρει στη μονταζιέρα με ψαλίδι…