του Νίκου Παλάτου

Ο Τζακ Λόντον αποτελεί πέραν πάσης αμφιβολίας έναν από τους πιο σημαντικούς Αμερικανούς συγγραφείς όλων των εποχών. Παρά το θάνατό του σε νεαρή ηλικία, άφησε πίσω του ένα πολύ πλούσιο έργο, το οποίο αντανακλούσε τόσο το πάθος του για την περιπέτεια, όσο και τις σοσιαλιστικές πολιτικές του πεποιθήσεις. Το αυτοβιογραφικό (κατά κύριο λόγο) μυθιστόρημά του «Μάρτιν Ίντεν», που πρωτοεκδόθηκε το 1909, στέκει πιθανότατα ως η επιτομή των δύο βασικών συγγραφικών του χαρακτηριστικών. Έχει ήδη μεταφερθεί δύο φορές στον κινηματογράφο (το μακρινό 1942 και το ακόμη πιο μακρινό 1914), ενώ συντόμως επίκειται και τέταρτη διασκευή του. Τούτη η ιταλική εκδοχή επιχειρεί να τοποθετήσει τον «Μάρτιν Ίντεν» πέρα από τα «στεγανά» στα οποία ο Τζακ Λόντον οριοθέτησε τη δράση στις σελίδες του βιβλίου του. Και αποτυγχάνει.

Πιάνοντας στα χέρια του δύο ποιητικές συλλογές του Μποντλέρ, που η bourgeois καταγωγής Έλενα του δανείζει, ο από τα παιδικά του χρόνια ναυτικός Μάρτιν Έντεν (σύμφωνα με την ιταλική προφορά του ονόματος) ανακαλύπτει έναν κόσμο που μέχρι τότε μάλλον δεν είχε φανταστεί πως θα γνώριζε ποτέ του. Με έναν σχεδόν εμμονικό τρόπο, ξεκινά να καλύψει τον χαμένο στα ταξίδια του στις θάλασσες κόσμο της γνώσης και της μόρφωσης, δηλώνοντας με περίσσια τόλμη ότι το μόνο που τον ενδιαφέρει πλέον είναι να γίνει συγγραφέας, διαβλέποντας ίσως πως μόνο μέσω της απόκτησης ενός intellectuel status (αφού για πλούτο ούτε κουβέντα…) θα μπορέσει να γίνει αποδεκτός από την εύπορη οικογένεια της αγαπημένης του Έλενα. Όταν έπειτα από συνεχόμενες απορρίψεις και αποτυχίες φαίνεται πια να πετυχαίνει επιτέλους το σκοπό του, τότε αρχίζει να βυθίζεται σταδιακά στη ματαιοδοξία μιας δύσκολα διαχειρίσιμης από αυτόν επιτυχίας. Το μέτρο και η ισορροπία δείχνουν να είναι άγνωστες λέξεις για εκείνον, αφού οι πολιτικές του απόψεις εξοργίζουν τόσο τη μπουρζουαζία όσο και το προλεταριάτο, τα δε αισθηματικά του θέματα καθόλου δεν βοηθιούνται από την αναγνωρισιμότητά του.

Ο Πιέτρο Μαρτσέλο, στη δεύτερη σκηνοθετική του απόπειρα, δεν μεταφέρει απλώς τη δράση του βιβλίου του Λόντον από την Καλιφόρνια στην ευρύτερη περιοχή της Νάπολι, αλλά καταφεύγει σε ένα «trick» που εξαρχής σχεδόν βυθίζεται υπό το μεγαλεπήβολο βάρος του. Η Αμερική των αρχών του 20^ου αιώνα έχει αντικατασταθεί από μια σκόπιμα άχρονη Ιταλία, το ασαφές χρονικό πλαίσιο της οποίας υποτίθεται ότι υποδηλώνει τη διαχρονικότητα της σύγκρουσης μεταξύ πλούτου και πενίας. Στο ίδιο μήκος κύματος πλανάται και η σχετική αντίληψη περί της αέναης πολιτιστικής (και πολιτικής) καθοδήγησης από τους ανθρώπους του πνεύματος, πλην όμως, όχι μόνο όλα αυτά τα σπουδαία καταθέτονται με έναν εξαιρετικά απλοϊκό τρόπο σκέψης, αλλά (ακόμη χειρότερα) η «αλληγορία» τους ακυρώνεται από μόνη της κάθε φορά που ο Μαρτσέλο ενθέτει clips από επίκαιρα που παραπέμπουν κατευθείαν σε συγκεκριμένη εποχή του μεσοπολέμου (και αυτό δεν γίνεται μονάχα μια και δυο φορές…). Οι συνεχείς αναχρονισμοί (από μουσικές επιλογές μέχρι σκηνικά και κοστούμια), εκτός από το να δημιουργούν μια κάργα επιτηδευμένη «καλλιτεχνικότητα», εκμηδενίζουν το ισχυρό πολιτικό υπόβαθρο του φιλμ. Η σφοδρή σύγκρουση των τάξεων των αρχών του εικοστού αιώνα, καταλήγει να περιγράφεται μ’ έναν εντελώς σχηματικό τρόπο που παραπέμπει σε έκθεση μαθητή γυμνασίου, καθώς πασχίζει να σταθεί στο ύψος της επιδιωκόμενης διαχρονικότητας. Οι πλούσιοι είναι κάτι ψωνισμένοι που τρέμουν στην ιδέα να «ξεπέσει» η κόρη τους, οι δε πτωχοί, μιας και δεν έχουν πολλά να κάνουν, βγάζουν οργισμένους λόγους στηλιτεύοντας το κεφάλαιο.

Πηγαίνει στράφι έτσι η προσεγμένη ποιότητα παραγωγής, αλλά και η ερμηνεία του Λούκα Μαρινέλι, ο οποίος δείχνει πως όχι μόνο διαθέτει ταλέντο, αλλά και πρωταγωνιστική στόφα. Η εύθραυστη πυγμή, που για τις ανάγκες του ρόλου επιδεικνύει, μοιάζει να έχει τη δύναμη να μπορεί να σηκώσει ολόκληρη την ταινία, πόσω μάλλον όταν ο ίδιος εμφανίζεται σχεδόν σε κάθε πλάνο του φιλμ. Καθώς, όμως, η αποφασιστικότητά του αρχίζει να μπερδεύεται με την παραφροσύνη, ο «Μάρτιν Ίντεν» βουτάει στα νερά της πλήξης, της εύκολης σημειολογίας (εκείνο το πλοίο που βυθίζεται…) και μιας ενίοτε αφόρητης ενδοσκόπησης.