του Δημήτρη Δημητρακόπουλου

Έχουμε μπει πια σε μια εποχή, στην οποία οι κινηματογραφικές μεταφορές comics μπορούν να θεωρηθούν ξεχωριστό είδος. Τα αντίστοιχα δείγματα καλύπτουν πλέον ένα θεαματικό εύρος και διαφέρουν σημαντικά ως προς το βαθμό επιτυχίας, όμως, οι συγκρίσεις μεταξύ τους είναι αναπόφευκτες και ο «αγώνας» να διαφοροποιηθούν από τη μάζα είναι μεγαλύτερος από ποτέ. Καταλαβαίνω, λοιπόν, την αγωνία του Ζακ Σνάιντερ να κάνει τον «Άνθρωπο από Ατσάλι» να ξεχωρίσει. Δεν είναι και μικρό το καθήκον, να πρέπει να σηματοδοτήσεις την απαρχή του καινούργιου κινηματογραφικού σύμπαντος της DC, ειδικά όταν η πίεση από την επιτυχία της ανταγωνίστριας Marvel (η οποία χρυσώθηκε με τους «Εκδικητές») είναι τόσο έντονη. Η εκκίνηση έπρεπε να γίνει με μία έκρηξη, όμως, τελικά αυτό συμβαίνει μόνο… κυριολεκτικά. Γιατί ο Σνάιντερ μάλλον δεν καταλαβαίνει κάποια πράγματα τόσο καλά.

Αναμφίβολα, ο «Άνθρωπος από Ατσάλι» είναι ένα πολύ φιλικό στο μάτι φιλμ. Αν ο Σνάιντερ έχει αποδείξει κάτι στην (κριτικά αμφιλεγόμενη) καριέρα του είναι ότι ξέρει να δημιουργεί ωραίες εικόνες. Μπορεί να βασίζονται υπερβολικά στη χρήση ψηφιακών εφέ (και στην αρχή της «αργής κίνησης»), αλλά δεν παύουν να είναι πανέμορφες. Το πρόβλημα είναι ότι ο Σνάιντερ έχει επίσης αποδείξει ότι δε φαίνεται να γνωρίζει τι είναι αυτό που χρειάζεται ώστε αυτές οι εικόνες να αποκτήσουν και δραματουργική υπόσταση. Φαίνεται να μην αντιλαμβάνεται (με πιθανή εξαίρεση τους «300») ποιος είναι ο τρόπος, με τον οποίο μια σειρά εντυπωσιακών πλάνων μπορούν να δημιουργήσουν κάτι που να πλησιάζει τον όρο «ταινία». Γιατί ένα video clip διάρκειας δυόμισι ωρών μπορεί να καταντήσει ανυπόφορο, όσο κι αν εντυπωσιάσει στην αρχή.

Έτσι και στον «Άνθρωπο από Ατσάλι», η αρχική σεκάνς της καταστροφής του Κρύπτον θεωρητικά έχει όλα τα προσόντα για να δώσει την εντυπωσιακή εκκίνηση που χρειάζεται ολόκληρο το franchise. Υπάρχει η θεαματική καταστροφή, υπάρχουν υπέρμετρες φιλοδοξίες, μια σχέση πατέρα – γιου που μπορεί να δώσει το ψυχολογικό υπόβαθρο το οποίο απαιτείται για τη συναισθηματική ανάπτυξη του ήρωα και ένας κακός, που θα μπορούσε να στηρίξει τους τιτάνιους κινδύνους της υπόθεσης. Για κάποια λεπτά, ενδεχομένως να φαίνεται ότι τα πράγματα λειτουργούν σωστά. Όταν, όμως, η σκόνη πέφτει και η ταινία αποκαλύπτει το πραγματικό της πρόσωπο, έρχεται και η συνειδητοποίηση: ότι όλα αυτά είναι άψυχα, «κενά», χωρίς συναισθηματικό βάθος ή αντίκτυπο.

Το κυριότερο πρόβλημα που εντοπίζεται στην ταινία είναι ότι οι χαρακτήρες δε φαίνονται αληθινοί. Υπάρχει τρομακτικό μέγεθος περιγραφικών διαλόγων (ή, αγγλιστί, exposition αν προτιμάτε) στην ταινία, όπως θα συναντούσε κανείς σε ένα κακό comic. Όλοι περιγράφουν τι νιώθουν, τι επιθυμούν και τι χρειάζονται, ακόμα και όταν ρίχνουν μπουνιές ο ένας στον άλλον! Και ο θεατής, απλά, πρέπει να το αποδεχτεί «γιατί το είπαν οι χαρακτήρες». Η Λόις Λέιν είναι μια καταπληκτική ρεπόρτερ γιατί απλά έτσι λέει η ίδια και οι άνθρωποι γύρω της. Ο Ζοντ είναι ο μεγαλύτερος στρατιωτικός ηγέτης του πλανήτη του γιατί έτσι λέει ο ίδιος. Ο Τζορ-Ελ είναι ο μεγαλύτερος επιστήμονας του Κρύπτον γιατί… έτσι λέει ο Ζοντ. Όλα τα χαρακτηριστικά των πρωταγωνιστικών ρόλων ορίζονται μόνο από ατάκες. Δεν υπάρχει κάτι στην αποτύπωσή τους που θα υποστηρίξει τους χαρακτηρισμούς, όπως θα όφειλε.

Αναμενόμενα, το πρόβλημα αυτό είναι εμφανέστερο από όλους στην περίπτωση του ίδιου του Superman. Ο Σνάιντερ επιχειρεί έναν επαναπροσδιορισμό στην ίδια τη φύση του χαρακτήρα, παίζοντας με τα αρχετυπικά χαρακτηριστικά του και προσπαθώντας να δημιουργήσει έναν ήρωα πιο κοντά στη σύγχρονη εποχή, κάτι που μεταφράζεται απλά ως «πιο σκοτεινό». Αυτό δε θα ήταν απαραίτητα κακό, αν μπορούσε να το στοιχειοθετήσει επαρκώς. Γενικότερα, δεν έχω αντίρρηση στην εξέλιξη ή την αλλαγή χαρακτήρων, αν αυτό βγάζει νόημα ή έχει ουσιαστικό αντίκτυπο σε αυτό που έχει να πει η ιστορία. Στα comics, ο Superman είναι η επιτομή του American Boy και η προσωποποίηση της ηθικής, του αδύνατου κι όμως αληθινού, που πλησιάζει τον ορισμό του θαύματος. Στην εκδοχή του Σνάιντερ, ο Κλαρκ Κεντ φαίνεται να μην μπορεί να αντέξει από νωρίς το βάρος του ρόλου και των δυνάμεών του. Ο Σνάιντερ μεγεθύνει το ρόλο του Κλαρκ ως Θεού μεταξύ ανθρώπων και ταυτόχρονα υπογραμμίζει τη δυσκολία προσαρμογής του σε αυτόν το ρόλο και τις ευθύνες του μεγαλώνοντας. Η οπτική ενός μοναχικού, υπερδύναμου αλλά σχεδόν τρομαγμένου, και σχεδόν αυτιστικού, ανθρώπου μπορεί να μην είναι ο Superman που γνωρίζουμε ήδη αλλά θα μπορούσε να δημιουργήσει μια έντονη ιστορία αν υπήρχε ο κατάλληλος χειρισμός. Η αίσθηση του απόκληρου σε συνδυασμό με τη βαριά ευθύνη της κληρονομιάς είναι ιδέες, οι οποίες στη βάση τους μπορούν να υποστηρίξουν ικανά το ηθικό βάρος μιας πολύ ενδιαφέρουσας ταινίας. Επιπρόσθετα, η εξέλιξη του φινάλε (και η πράξη του Superman που καταδικάζει σχεδόν σύσσωμο το κοινό των comics) θα μπορούσε να δικαιώσει την τόλμη της, αν δεν είχαν προηγηθεί πάνω από δύο ώρες ανούσιων εικόνων χαώδους δράσης, με μηδενικό συναισθηματικό αντίκτυπο. Με άλλα λόγια, οι προθέσεις δείχνουν διάθεση για κάτι τολμηρό και διαφορετικό, όμως, αυτό δεν καταλήγει να γίνεται εμφανές στο τελικό αποτέλεσμα. Κάτι που μας φέρνει αναπόφευκτα στο κομμάτι που αποτελεί το κυριότερο σημείο πώλησης της ταινίας και το μεγαλύτερο ελάττωμά της ταυτόχρονα.

Η κυριότερη ένσταση που υπήρχε σχετικά με το (εγκληματικά υποτιμημένο) «Superman: Η Επιστροφή» ήταν ότι δεν είχε αρκετές σκηνές δράσης και ότι ακόμα και εκείνες που κατάφεραν να ξεγλιστρήσουν στο σενάριο ήταν υπερβολικά «προσγειωμένες». Ο Σνάιντερ φαίνεται να πήρε υπόψη του αυτή την (τότε) αντίληψη του κοινού και να κατηύθυνε την ταινία ακριβώς στην αντίθετη περίπτωση. Δεν μπορεί κανείς να καταλογίσει έλλειψη δράσης στον «Άνθρωπο από Ατσάλι». Μπορεί, όμως, άνετα να του καταλογίσει έλλειψη μέτρου. Από τη στιγμή που ο Ζοντ (ως ένας άλλον Μπέιν) απειλεί με τελεσίγραφο τη Γη για την καταστροφή της, αν δεν του παραδοθεί ο ήρωας, η ταινία κατευθύνεται σε ένα πανηγύρι άλογης δράσης, η οποία όχι μόνο καπελώνεται από τα υπερβολικά ειδικά εφέ αλλά δε βγάζει και νόημα. Ολόκληρες πόλεις ισοπεδώνονται (ενδιαφέρουσα η λεπτομέρεια να ενσωματωθούν οι ανθρώπινες απώλειες στην ιστορία, όμως, η απερίσκεπτη συμπεριφορά των ανθρώπων που βλέπουν κτήρια να καταρρέουν γύρω τους χωρίς να αποφασίζουν να εκκενώσουν το χώρο τους, πόσο μάλλον την πόλη τους, είναι εξοργιστική), ο ίδιος ο πλανήτης βρίσκεται σε κίνδυνο καταστροφής και, όμως, ο πραγματικός αντίκτυπος στο θεατή είναι μηδαμινός. Σκηνή καταστροφής διαδέχεται σκηνή καταστροφής και το μόνο που επικρατεί είναι μια παρατεταμένη αίσθηση πλήξης. Το μόνο που υπογραμμίζει την (θεωρητικά) επική διάσταση του πράγματος είναι η μονίμως ενθουσιώδης μουσική του Χανς Τσίμερ, γεγονός που σε κάνει να εκτιμάς ακόμα περισσότερο τα πολύτιμα διαστήματα σιωπής μιας ταινίας (τα οποία εδώ είναι ανύπαρκτα).

Για να μη μιλήσει κανείς για τη θεολογική διάσταση της ταινίας, η οποία καταλήγει τόσο πομπώδης και προφανής που γίνεται αστεία. Ποτέ δεν αμφισβητήθηκε η «θεϊκή διάσταση» του Superman κατά τη διάρκεια της ιστορίας του, όμως, αυτό αφηνόταν να εννοηθεί μέσα από την ίδια την πλοκή και το ρόλο του σε αυτήν και όχι από τις χριστιανικές πόζες του υπερ-ήρωα, όσο εκείνος ίπταται στα ουράνια με μακάριο ύφος. Επιπλέον, εντελώς τυχαία και διακριτικά, ο Κλαρκ Κεντ είναι 33 χρονών.

Ανάμεσα σε όλα αυτά, ο Χένρι Καβίλ δεν είναι κακός ως Superman. Έχω την εντύπωση ότι υπό άλλες σκηνοθετικές οδηγίες θα μπορούσε να εντυπωθεί πολύ καλύτερα ως Κλαρκ Κεντ στην συλλογική αντίληψη. Εδώ, αν και πρωταγωνιστικός, ο ρόλος του φαίνεται αποσπασματικός και η ιστορία του ελλιπής, ακόμα και στη μεγάλη διάρκεια της ταινίας. Δεδομένης της αμφιλεγόμενης πράξης του στο φινάλε, θα περίμενε κανείς πιο οργανική ανάπτυξη χαρακτήρα, όμως, από ότι φαίνεται, οι μπουνιές και οι «επικές» μάχες δεν άφησαν διαθέσιμο χρόνο σε αυτόν τον τομέα. Για «Άνθρωπος από Ατσάλι», η ταινία αποδείχτηκε αρκετά τρωτή, τελικά.