του Νίκου Παλάτου

Με διάθεση θεματικής ανανέωσης (υποτίθεται) επιστρέφουν τα αδέλφια Νταρντέν, έπειτα από της παρόμοιας λογικής μεν, αποτυχίας δε, εκείνου του «Άγνωστου Κοριτσιού» (2016). Όλα, όμως, τριγύρω αλλάζουνε και… όλα τα ίδια μένουν για τους Βέλγους auteur, μιας και η ιστορία θρησκευτικής ριζοσπαστικοποίησης του «Ανάμεσά μας», καταλήγει να εξετάζει τη συνήθη περί ηθικής θεματολογία τους, μέσω του (πλέον) πασίγνωστου μανιερίστικου νατουραλιστικού ύφους τους. Το πρόβλημα στην προκειμένη μεγεθύνεται όχι μόνο από τη φανερή έλλειψη φόρμας των δύο αδελφών (περασμένα μεγαλεία σαν να λέμε, που παρά την κάθετη περί του αντιθέτου άποψη του Ηλία Φραγκούλη, εγώ θεωρώ πως υπήρξαν και τέτοια), αλλά από την εμφανή άγνοιά τους για το θέμα με το οποίο καταπιάνονται, γεγονός που κάνει το εγχείρημά τούτο να πάσχει σοβαρά κι ανεπανόρθωτα, από όποια πλευρά και να το εξετάσει κανείς.

Ακολουθώντας τυφλά το κήρυγμα τοπικού ιμάμη, ο Αμέντ έχει για τα καλά πια βουτήξει στα νερά του άκρατου ισλαμικού φανατισμού. Αρνείται να κάνει χειραψία με γυναίκες, μιλά προσβλητικά για το ντύσιμο της αδελφής του, ντροπιάζει τη μητέρα του κατηγορώντας την για αλκοολισμό, παρακολουθεί σχεδόν αποκλειστικά video μαρτύρων του Ισλάμ στο YouTube, μη νιώθοντας τίποτε άλλο από μίσος για οποιονδήποτε αλλόθρησκο. Πεπεισμένος πως η δασκάλα του ρυπαίνει την πίστη του, ενδεχομένως επιχειρώντας να τη μπολιάσει με μιαρά δυτικότροπα στοιχεία, αποφασίζει πως η μόνη θεραπεία στο «πρόβλημά» της είναι η δολοφονία της. Όταν η επίθεση εναντίον της αποτυγχάνει, ο Αμέντ στέλνεται σε σωφρονιστικό κέντρο ανηλίκων προκειμένου να κατανοήσει το λάθος του και να γίνει ικανός ένταξης στο κοινωνικό σύνολο. Ό,τι και να συμβαίνει γύρω του, όμως, ο Αμέντ μάλλον δεν έχει διάθεση ν’ αλλάξει.

Ο μινιμαλισμός μπορεί να αποτελεί εκ των βασικών χαρακτηριστικών του σινεμά των Νταρντέν (και πρόβλημα με αυτό δεν υπάρχει για τον γράφοντα κανένα), αλλά εδώ τα αδέλφια μάλλον μπερδεύουν τη συγκεκριμένη έννοια με την επιδερμικότητα. Η ελλειπτική δομή των ταινιών τους, που στο παρελθόν αντανακλούσε την κοινωνική, ηθική, οικονομική και κάθε άλλου είδους κατάπτωση των ηρώων τους, στο «Ανάμεσά μας» μένει μόνο ως τέτοια καταφεύγοντας (κατά τα συνήθη τους) σε μια λεπτομερή επαναληπτικότητα της ζωής του κεντρικού ήρωα εντός τους αναμορφωτηρίου. Το δήθεν στόρι ενηλικίωσης του Αμέντ κάνει μόνιμους κύκλους γύρω από το χαλάκι της προσευχής, την ευλαβική τήρηση του ωραρίου, την ανακούφιση της μάνας και… άντε πάλι από την αρχή, με κερασάκι στην τούρτα τις εργασίες στη φάρμα του σωφρονιστικού κέντρου, όπου μεταξύ αρμέγματος και λοιπών εργασιών ο Αμέντ θα γίνει ακόμη και… αντικείμενο ερωτικού πόθου. Είναι, όμως, ικανός να δώσει το πρώτο του φιλί; Ή ακόμα κι εκεί η θρησκεία παίζει κυρίαρχο ρόλο; Απάντηση σε αυτό το ερώτημα οι Νταρντέν όντως δίνουν, ατυχώς όμως ξεχνάνε να δώσουν άλλες σημαντικότερες.

Πως έφτασε σε αυτό το σημείο του τυφλού φονταμενταλισμού ο Αμέντ; Γιατί ο πατέρας του είναι ανύπαρκτος ως χαρακτήρας, αλλά και (επί το γενικότερο) ως έννοια; Μέσω ποιας διεργασίας και με ποια κότσια αποφάσισε ο συγκεκριμένος νέος να επιχειρήσει κοτζάμ δολοφονία; Αν θέλετε απαντήσεις, απευθυνθείτε… αλλού. Οι Νταρντέν μοιάζουν να ξεφυλλίζουν το εγχειρίδιο του καλού φανατικού μουσουλμάνου με τρόπο που παραπέμπει σε σχηματικά πρότυπα του «άμυαλου»… μπλοκμπαστερικού Χόλιγουντ! Αυτοί, βέβαια, το κάνουν προτάσσοντας «κουλτούρα». Όπως ακριβώς ο έφηβος μουσουλμάνος δε μπαίνει στον κόπο να αφουγκραστεί έστω και για λίγο την ιδεολογία του λόγου του ιμάμη, καταπίνοντας αμάσητο ό,τι ακούει (και όπως μπορεί να το ακούει ένα παιδί στην ηλικία του), ομοίως και οι Νταρντέν αρνούνται να στήσουν ένα στοιχειώδες στόρι όπου η σχέση ανάμεσα σε μαθητή και διδάσκαλο θ’ αποκτούσε μια κάποια στέρεη υπόσταση. Η έλλειψη πατρικής επιρροής στέκει οριακά ως εξήγηση, αλλά όταν βαυκαλίζεσαι πως πρεσβεύεις τον κινούμενο σε «ντοκιμενταρίστικη» τροχιά κινηματογραφικό νατουραλισμό, η υπόνοια δεν αρκεί. Οφείλεις να καταθέσεις απτές απαντήσεις, αλλιώς το όλο πράγμα σκάει σαν φούσκα, όπως γίνεται και στην συγκεκριμένη περίπτωση. Το κωμικοτραγικά ηθικοπλαστικό φινάλε, από μόνο του ακυρώνει με φαρσικό τρόπο ό,τι (μα ό,τι!) έχει προηγηθεί, με τα καινούργια ρητορικά ερωτήματα τα οποία αναδύονται εξαιτίας του, να μπορούν να συμπτυχθούν σε μία μόνο λέξη: γιατί;