του Νίκου Παλάτου

Αποτελώντας μία από τις ελάχιστες χώρες στον κόσμο όπου η θανατική ποινή εξακολουθεί να βρίσκεται σε ισχύ, διόλου παράξενο είναι για τους Ιρανούς σκηνοθέτες και σεναριογράφους να καταπιάνονται με το θέμα αυτό. Έπειτα από το «Δεν Υπάρχει Κακό» (2020) του Μοχάμαντ Ρασούλοφ, πρόκειται για την δεύτερη ταινία της σεζόν από το Ιράν που διανέμεται στη χώρα μας, ο προβληματισμός της οποίας περιστρέφεται γύρω από την εφαρμογή της θανατικής ποινής. Το δίδυμο των Μάριαμ Μογκχαντάμ και Μπεντάς Σαναέχα εξετάζει σε τούτη την «Μπαλάντα» τις συνέπειες μιας άδικης καταδίκης, παρουσιάζοντας ένα τυπικό στη φόρμα του μελόδραμα, εμπλουτισμένο με μια ελαφράς μορφής κριτική στο σύστημα.

Η Μίνα ζει φτωχικά έπειτα από τον θάνατο του άντρα της, έχοντας για μοναδική της χαρά τη μικρή της κόρη. Έναν χρόνο έπειτα από το γεγονός που την διέλυσε ψυχικά, πληροφορείται από τα πλέον επίσημα χείλη πως «έγινε ένα λάθος», καθώς σύμφωνα με τα νέα στοιχεία που εμφανίστηκαν, δεν ήταν ο σύζυγός της ένοχος για φόνο, αλλά κάποιος άλλος. Αντιλαμβανόμενη πως οι Αρχές αδιαφορούν επί της ουσίας ν’ αναγνωρίσουν το σφάλμα τους, προτάσσοντας ως αιτιολογία της άδικης εκτέλεσης το θέλημα του Αλλάχ, η Μίνα αποφασίζει ν’ αναλάβει δράση εναντίον τους. Στην καθόλα δικαιολογημένη διαμαρτυρία της, βρίσκει απρόσμενο στήριγμα στον Ρέζα, έναν φίλο (όπως ισχυρίζεται) του άντρα της, ο οποίος απλώνοντας χείρα βοηθείας επιθυμεί να ξεπληρώσει ένα παλιό του χρέος στον μακαρίτη. Μια παράξενη σχέση σεβασμού και αλληλοεκτίμησης αναπτύσσεται ανάμεσά τους, η κοινωνία του Ιράν, όμως, είναι δύσκολη στο ν’ αποδεχθεί τέτοιες περίπλοκες καταστάσεις.

Χωρίς να ξεφεύγει στιγμή από την εικόνα που έρχεται στο μυαλό του καθενός ακούγοντας τις λέξεις «ιρανική ταινία», το δίδυμο των auteur φροντίζει να ρίξει στους ώμους της Μίνα… όλη τη δυστυχία του κόσμου. Χήρα εξαιτίας τραγικού λάθους, αναγκασμένη να μεγαλώνει μόνη της κωφό κοριτσάκι, εκδιωγμένη από το σπίτι της εξαιτίας του περίεργου και αυστηρών αρχών σπιτονοικοκύρη κι αντιμέτωπη με την απειλή δικαστηρίου από πλευράς πεθερού της για οικονομικούς λόγους, η περήφανη κατά τα λοιπά γυναίκα δείχνει να μην έχει στον ήλιο μοίρα. Η αναπάντεχη εμφάνιση του καλού Σαμαρείτη Ρέζα ανοίγει χαραμάδα αισιοδοξίας, πλην όμως και αυτός δεν είναι ο πλέον ευτυχής άνθρωπος του κόσμου. Η αποκάλυψη της αληθινής του ταυτότητας (από πολύ νωρίς στο φιλμ) το καθιστά απολύτως σαφές, ενώ τα προβλήματα στη σχέση του με τον γιο του (και η εξέλιξη που θα έχει αυτή) δεν κάνουν τίποτε άλλο από το να ρίχνουν νερό στον μύλο της ολούθε απελπισίας.

Είναι τουλάχιστον προβληματικό, για δράμα που εξερευνά τις ανθρώπινες σχέσεις, το γεγονός πως η Μίνα δέχεται όλη την βοήθεια που ένας (μέχρι πρότινος) άγνωστος της παρέχει απλόχερα, χωρίς να μπει στον κόπο ν’ αναρωτηθεί ουσιαστικά για το ποιος είναι αυτός που μια μέρα χτύπησε το κουδούνι της πόρτας και, έκτοτε, τον βλέπει παντού και πάντα μπροστά της, όντας έτοιμος να γίνει χαλί να τον πατήσει. Τούτο δημιουργεί ένα καθεστώς ανούσιας επανάληψης μιας οικοδομημένης (εξαρχής) σε σαθρά θεμέλια σχέσης, αφού στη μεγαλύτερη διάρκεια του φιλμ η απορία που δημιουργείται είναι για το πότε και η Μίνα (εκτός από τους θεατές) θα καταλάβει ποιος στ’ αλήθεια είναι ο Ρέζα, αλλά και για το τι θα πράξει τότε. Η γνώση και η αντίδραση έρχεται πολύ αργά, μ’ έναν τρόπο που μονάχα ευφάνταστος δεν μπορεί να χαρακτηριστεί, αφού αυτό που κυριαρχεί στο στόρι είναι η καθημερινή αλληλεπίδραση των δύο κεντρικών ηρώων, που ως καταστασιακή ανάγκη εξαντλείται πολύ γρήγορα.

Η γραφειοκρατία και η στα όρια της υποκρισίας θρησκευτική εμμονή παρουσιάζονται μ’ έναν τρόπο ο οποίος απέχει από το καυστικό σχόλιο του «Ακέραιου Ανθρώπου» (2017), με την κριτική για τη θέση της γυναίκας στο σύγχρονο Ιράν (της χήρας, εν προκειμένω) να στέκει ως η πιο εύστοχη, αποκαλύπτοντας μια πραγματικότητα τουλάχιστον εξωπραγματική για τα δυτικά δεδομένα. Βοηθά αρκετά σε αυτό και η ισορροπημένη ερμηνεία της Μάριαμ Μογκνταχάμ (η οποία, τουλάχιστον εδώ, δείχνει να είναι πολύ καλύτερη ηθοποιός απ’ ότι auteur), αφού παρά το γεγονός πως ο ρόλος προσφέρεται για… άγριο κλάμα, εκείνη επιδεικνύει αξιοπρόσεκτη συστολή. Η ολοκληρωτική απουσία μουσικού score υπογραμμίζει την προσπάθεια για κάτι που θα απέχει από το απόλυτα δακρύβρεχτο, όμως, όσο και να θέλει ο… Ιρανός να κρυφτεί, το σενάριο περί άλλων τυρβάζει.