του Δημήτρη Δημητρακόπουλου

Ίσως η πιο ειδεχθής εισαγωγική ατάκα σε ένα φιλμ είναι το «βασίζεται σε αληθινά γεγονότα», καθώς είναι η φράση που είτε νομιμοποιεί κάθε σκηνοθετική απόφαση που αψηφά την πραγματικότητα είτε προσφέρει το απόλυτο άλλοθι στον υποτιθέμενο ρεαλισμό του κάθε εγχειρήματος. Ευτυχώς, στις «Στιγμές στη Ζωή ενός Ήρωα» τέτοια εισαγωγή δεν είναι απαραίτητη αν και η ταινία αποτελεί μοναδική, σχεδόν, περίπτωση, όπου η χρήση της θα ήταν η κοινή λογική. Ο Ντάνις Τάνοβιτς (του ξενόγλωσσου οσκαρικού «No Μan’s Land»), όμως, δε χρειάζεται να καταφύγει σε φτηνά τρικ για να υπογραμμίσει την αυθεντικότητα της αφήγησής του παρά αφήνει τις εικόνες και τους ίδιους τους πρωταγωνιστές τής πραγματικής ιστορίας να την αφηγηθούν.

Και δεν υπάρχει ίχνος μεταφοράς στην προηγούμενη πρόταση. Το φιλμ, κυριολεκτικά, ανακατασκευάζει ένα αληθινό περιστατικό, που τράβηξε πρόσφατα την προσοχή του Τάνοβιτς, και, όντως, χρησιμοποιεί τους ίδιους τους ανθρώπους που βίωσαν αυτά τα γεγονότα, ζητώντας τους να τα «υποδυθούν» μπροστά στην κάμερα, χωρίς μονολόγους ή αφηγηματικές μαρτυρίες, παρά σα να ήταν μια κανονική ταινία μυθοπλασίας. Το τελικό αποτέλεσμα θολώνει τα όρια μεταξύ δράματος και ντοκιμαντέρ και κερδίζει τις εντυπώσεις, ακόμα κι όταν προδίδεται αναπόφευκτα από τους περιορισμούς τού, ομολογουμένως, πρωτότυπου project.

Στα θετικά της υπόθεσης, δεν μπορεί κανείς να αμφισβητήσει τη δύναμη στην αποτύπωση εκ μέρους τού Τάνοβιτς. Από τις καθημερινές, σιωπηλές σκηνές όπου ο Ναζίφ μαζεύει μεταλλικό scrap για να εξασφαλίσει ένα πενιχρό μεροκάματο ή κόβει ξύλα για να προμηθεύσει το σπίτι του με καύσιμη ύλη (μάλιστα, σκηνές υλοτομικής συγκομιδής ανοίγουν και κλείνουν την ταινία, σα σταθερές που δηλώνουν ότι τα πράγματα δεν μπορούν να αλλάξουν και τόσο πολύ μέσα σε κάποιες μέρες) μέχρι τις επισκέψεις στα νοσοκομεία, όπου η οικογένεια έρχεται αντιμέτωπη με το σύστημα ιατροφαρμακευτικής περίθαλψης και τη διακριτική απόρριψή της από την ίδια την κοινωνία, οι «Στιγμές» βρίθουν από ρεαλισμό και καθαρή ματιά και φαντάζουν, όντως, «αληθινές», κατέχοντας μια ακατέργαστη φυσικότητα, ακριβώς όπως θα συναντούσε κανείς σε ένα καθαρόαιμο ντοκιμαντέρ. Ταυτόχρονα, το φιλμ αποφεύγει να γίνει καταγγελτικό και καταφέρνει να πει την ιστορία του χωρίς να ανεμίζει κάποια agenda στα μάτια του θεατή παρά αφήνοντας την πραγματικότητα να διαγραφεί διακριτικά μέσα από τις… στιγμές του. Ο Τάνοβιτς, εξάλλου, δεν έχει σκοπό να κάνει μια αμιγώς πολιτική ταινία αλλά ένα βαθιά κοινωνικό φιλμ, ακόμα κι αν αναπόφευκτα διαφαίνεται μια πολιτική υπόσταση στα γεγονότα.

Η παρουσία των πραγματικών πρωταγωνιστών της υπόθεσης (ακόμα και των συγγενών τής οικογένειας και μερικών γιατρών, που αναμίχθηκαν στην ιστορία!), όμως, είναι εκείνη που αποδεικνύεται το δίκοπο μαχαίρι αυτής της προσέγγισης. Ναι μεν υπάρχει φυσική εξοικείωση μεταξύ των μελών της οικογένειας και σιωπηρές στιγμές τους που είναι όσο αληθινές θα μπορούσε να ζητήσει κανείς, το διαλογικό κομμάτι, όμως, εκθέτει τη μη επαγγελματική φύση των «ηθοποιών» και προδίδει την (μπορούμε να αποκαλέσουμε… υπερβολική;) πραγματικότητα μπροστά από την κάμερα. Ειδικά στην αρχή, η αφήγηση μπορεί να χαρακτηριστεί έως και άβολη και είναι απαραίτητη η διαρκής υπενθύμιση της φύσης του project για να μη χάσει κανείς την πίστη του στο φιλμ. Η συνέχεια, ευτυχώς, είναι σαφώς βελτιωμένη και η ανάπτυξη του δράματος επιφέρει την απαραίτητη συναισθηματική φόρτιση των εμπλεκομένων, όμως, δε γίνεται να μην παραδεχτούμε ότι οι «Στιγμές» λειτουργούν πολύ καλύτερα ως ντοκιμαντέρ παρά ως καθαρόαιμο δράμα. Έχει ενδιαφέρον το γεγονός ότι ακόμα και ο Τάνοβιτς φαίνεται να το αποδέχεται αυτό, αφήνοντας στο τελικό cut πλάνα όπου τα μικρά κορίτσια του Ναζίφ κοιτούν κατάματα τον κινηματογραφικό φακό κατά τη διάρκεια του γυρίσματος ή, ακόμα πιο ενδεικτικά, μία σκάλα… χτυπάει την ίδια την κάμερα!

Παρ’ όλα αυτά, παρά τις ατέλειές τους, οι «Στιγμές στη Ζωή ενός Ήρωα» είναι άμεσες και με προσωπικότητα, έχουν επίγνωση του τι θέλουν να κάνουν, δεν υποκρίνονται ότι είναι κάτι μεγαλύτερο από αυτό που όντως είναι (ακόμα και η διάρκεια της ταινίας παραμένει σε μάλλον χαμηλότερες του μέσου όρου τιμές, μην αφήνοντας περιττά στοιχεία να παρεισφρήσουν στο τελικό σύνολο) και παραμένουν ειλικρινείς στο στόχο τους, που είναι η απλή αποτύπωση αυτού που ορίζεται στον τίτλο. Το φιλμ σίγουρα δεν είναι για όλους (ειδικά τους μη ανθεκτικούς σε ένα πιο… χαλαρό ρυθμό), αλλά κανείς δεν μπορεί να το κατηγορήσει για διάθεση παραπληροφόρησης, καθώς σπάνια συναντούμε πιο… ειλικρινείς τίτλους και, εν γένει, προθέσεις στις κινηματογραφικές αίθουσες.