της Βαρβάρας Κοντονή

Είναι δύσκολο ν’ αναμετρηθείς με ένα μεγαθήριο του παγκόσμιου σινεμά, όπως υπήρξε ο Ρομπέρ Μπρεσόν, αλλά μάλλον τα πράγματα γίνονται λιγάκι ευκολότερα όταν κι εσύ αποτελείς έναν άλλου είδους θρύλο του κινηματογράφου και ακούς στο όνομα Γέρζι Σκολιμόφσκι. Με την καινούργια του ταινία, ο Πολωνός δημιουργός αποτίνει έναν φόρο τιμής στο αριστούργημα του Μπρεσόν, «Au Hasard Balthazar» (1966), εκεί όπου το ομώνυμο γαϊδουράκι βιώνει έναν δικό του Γολγοθά, αλλάζοντας συνεχώς ιδιοκτήτες, με όχι και τόσο ευτυχή αποτελέσματα. Με το «EO», ο Σκολιμόφσκι φέρνει την θεματική του Μπρεσόν στη σύγχρονη εποχή, επιχειρώντας με τη σειρά του να δώσει απάντηση στο βασικό ερώτημα των δύο ταινιών: ποιος είναι, τελικά, το πραγματικό «ζώο», το γαϊδούρι ή ο άνθρωπος;

Ο Σκολιμόφσκι ξεκινά από νωρίς την ταινία του με μια αντίφαση. Ο EO είναι ένας γαϊδαράκος ο οποίος «εργάζεται» σ’ ένα τοπικό τσίρκο, εκτελώντας το νούμερό του με τη βοήθεια της εκπαιδεύτριας και παρτενέρ του, Κασσάνδρας. Εκείνη τον λατρεύει και τον περιποιείται ανελλιπώς. Όταν το τσίρκο κλείσει έπειτα από διαμαρτυρίες κατοίκων που εναντιώνονται στην εκμετάλλευση των ζώων, ο EO θα βρεθεί να εκτελεί χρέη βαστάζου σ’ έναν ιππικό όμιλο και κατόπιν να «βοηθά» παιδιά με σύνδρομο Down σε μια εξειδικευμένη για τέτοιες περιπτώσεις φάρμα. Μετά από μέρες αναζήτησης, η Κασσάνδρα θα εντοπίσει τον EO και θα τον επισκεφτεί, προκειμένου να γιορτάσει για λίγο μαζί του τα γενέθλιά του. Η σύντομη παραμονή της μαζί του, θα προκαλέσει στον EO την επιθυμία να δραπετεύσει από τη φάρμα και να ξεκινήσει ένα μοναχικό ταξίδι αναζήτησης της «αγαπημένης» του, το οποίο θα τον φέρει αντιμέτωπο με όλη την ομορφιά και την ασχήμια του ανθρώπινου είδους.

Η πρωταρχική διαφοροποίηση έγκειται στο έγχρωμο της εικόνας, με τον Σκολιμόφσκι να απομακρύνεται από το κλασικό ασπρόμαυρο της ταινίας του Μπρεσόν, προσδίδοντας στο δικό του φιλμ μια πιο σύγχρονη ματιά, γεγονός που ενισχύεται και από τη σκηνοθετική σκοπιά του Πολωνού δημιουργού, ο οποίος επιλέγει αντισυμβατικές γωνίες λήψης για την κινηματογράφηση του «EO». Βρήκα εξαιρετικά ενδιαφέρουσα τη χρήση των drones, που πέρα από την καταγραφή του ευρύτερου περιβάλλοντος μέσα στο οποίο ζει και κινείται ο τετράποδος ήρωας, αποκαλύπτουν και μια ονειρική, σχεδόν παραισθησιογόνα προοπτική στον τρόπο με τον οποίο καδράρεται το υπέροχο γαϊδουράκι, γεγονός που ενισχύεται ακόμα περισσότερο και από την πρόθεση του Σκολιμόφσκι να φέρει τους θεατές στην θέση του EO, μέσα από υποκειμενικά πλάνα του ζώου που μαρτυρούν το πώς (πιθανότατα) μπορεί να μας βλέπει (κι) εκείνο. Τόσο η χρήση των drones, όσο και η υποκειμενική οπτική του EO μέσα από παραμορφωτικούς φακούς, αποτελούν το «τεχνολογικό βήμα παραπέρα», σε σχέση με τον Μπαλταζάρ του ‘66, καθιστώντας τούτο το έργο σε δημιουργία (παν)άξια ύπαρξης.

Ο Σκολιμόφσκι, κατά τα άλλα, δε σου λέει και κάτι εξαιρετικά διαφορετικό απ’ όσα σου είχε καταθέσει χρόνια πριν ο Μπρεσόν, αν και η φυσιολατρική ματιά που υπάρχει στο «EO» μοιάζει να βρίσκεται στο προσκήνιο, όπως γίνεται αντιληπτό (για παράδειγμα) με τη σκηνή του γαϊδαράκου και της ανεμογεννήτριας (μια από τις πιο χαρακτηριστικές στιγμές της ταινίας), με τον Πολωνό δημιουργό να ασκεί το δικό του κατηγορώ σε επίπεδο «άνθρωπος εναντίον Φύσης» και στην φανταστικά «παραμυθώδους» αισθητικής σεκάνς του EO μέσα στο σκοτεινό δάσος. Ο Σκολιμόφσκι επιλέγει την οδό του μαγικού ρεαλισμού, σύνθετα μπλεγμένου, όμως, μ’ έναν κυριολεκτικό, επίπονο ρεαλισμό, μαζί και ανθρώπινο, κατά την έννοια της δικής μας «καταστροφικής» ύπαρξης. Καταστροφικής για εμάς τους ίδιους, αλλά και για όλα τα πλάσματα γύρω μας.

Το «EO» με την μικρή του διάρκεια (μόλις κάτι παραπάνω από 80 λεπτά) τα καταφέρνει περίφημα, είτε ως homage στο φιλμ του μεγάλου Μπρεσόν, είτε (για τους νεότερους) ως μια ταινία που βλέπει τα πράγματα από την «άλλη» πλευρά, επιχειρώντας να δώσει μια πειστική απάντηση στο ερώτημα: Ποιος είναι το πραγματικό ζώο, τελικά; Ο ομώνυμος τετράποδος ήρωας ή… ο αποδέκτης θεατής; Η απάντηση… επί της οθόνης.