FreeCinema

Follow us

2001: Η ΟΔΥΣΣΕΙΑ ΤΟΥ ΔΙΑΣΤΗΜΑΤΟΣ (1968)

(2001: A SPACE ODYSSEY)

  • ΕΙΔΟΣ: Φαντασίας
  • ΣΚΗΝΟΘΕΣΙΑ: Στάνλεϊ Κιούμπρικ
  • ΚΑΣΤ: Κιρ Ντουλέι, Γκάρι Λόκγουντ, Γουίλιαμ Σιλβέστερ
  • ΔΙΑΡΚΕΙΑ: 149'
  • ΔΙΑΝΟΜΗ: TANWEER

Ένας επιβλητικός μαύρος μονόλιθος «ταξιδεύει» στο σύμπαν, από το παρελθόν της πρωτόγονης ύπαρξης μέχρι το μέλλον ενός μη τόπου θνητότητας, συνοριακού με την αναγέννηση της ύλης.

Το 1968, το παγκόσμιο κοινό μπήκε στις κινηματογραφικές αίθουσες για να παρακολουθήσει ένα φιλμ για το 2001 (λαμβάνοντας υπόψη τον ομώνυμο τίτλο του). Το μέλλον. Το 2018, καλείται να το ξανακάνει, για την ίδια ταινία. Παραδόξως, για να παρακολουθήσει ένα φιλμ για… το παρελθόν. Τα πενήντα χρόνια που μεσολάβησαν είναι πολλά. Αλλά το έργο δεν ξεπεράστηκε. Κυρίως γιατί εξακολουθεί να… μην βγάζει νόημα!

Πενήντα χρόνια αργότερα, το να εξηγήσεις το «2001: Η Οδύσσεια του Διαστήματος» μοιάζει το ίδιο δύσκολο (ή απίθανο) με το να απαντήσεις στο (αιώνιο) ερώτημα του αν υπάρχει ζωή μετά τον θάνατο (το άλλο, για την ύπαρξη του Θεού, είναι σαφώς πιο αμφισβητήσιμο και υπερτιμημένο…). Ξαναβλέποντας την ταινία στη μεγάλη οθόνη σήμερα (τι δώρο κι αυτό, είχε να μου συμβεί από τη δεκαετία του ’80), εξακολουθείς να αισθάνεσαι το δέος απέναντι στο μυαλό ενός οραματιστή της εικόνας, ακολουθώντας αυτές τις δίχως συνοχή σεκάνς, ένα σχεδόν ψυχεδελικό trip (#diplhs) που αναδεικνύει τον Στάνλεϊ Κιούμπρικ σε μια μορφή ανώτερης εξουσίας, η οποία ορίζει τον φιλμικό χώρο και χρόνο.

Κάποτε πίστευα πως ο Κιούμπρικ θέλησε να γίνει ο απόλυτος Θεός του σινεμά, εκείνος ο Δημιουργός που θα υπερβεί τα κινηματογραφικά είδη, όχι αναθεωρώντας τα ή αναβαθμίζοντάς τα, αλλά βιάζοντας τη φόρμα τους, αλλάζοντας τους υπάρχοντες κανόνες, μπολιάζοντας ένα αίνιγμα δικής του σύλληψης μέσα τους, που κανείς άλλος δεν θα τολμούσε να «παραβιάσει», να λύσει, να βγει υπεράνω του. Για πολλά χρόνια, σε αυτή την κατηγορία ταινιών του τοποθετούσα και το «2001», ένα γριφώδες σύμπτωμα σινεμά του φανταστικού, που σχεδόν γεννούσε το genre, αν δεν το έστελνε στο… έξω σύμπαν (της σκέψης). Πενήντα χρόνια αργότερα, βρέθηκα να το ξανασκέφτομαι. Και να αντιλαμβάνομαι την εξαίρεση, ακόμη και από τους δικούς του μη κανόνες. Δεν είναι ο Θεός / Μονόλιθος (;) το πρότυπο ταύτισης για τον Κιούμπρικ στο «2001» (θα επανέλθουμε στο ζήτημα της θρησκείας, φυσικά). Είναι η Μηχανή. Ο HAL 9000. Το υπέρτατο, ψυχρό «ον» που αν και δημιουργήθηκε από τον άνθρωπο, κατέστη ικανό να τον ξεπεράσει («φτυστό» ο Κιούμπρικ με έναν τρόπο, δηλαδή). Να παλέψει μαζί του για να τον νικήσει, να τον εξολοθρεύσει, να προσπεράσει την ανάγκη της ύπαρξής του (όπως ο άνθρωπος «ξεπέρασε» τον Πλάστη του, εξελίσσοντας τον πολιτισμό, τη φιλοσοφία και τις επιστήμες). Αυτοσαρκαζόμενος μέσα στην υπεροψία του, όμως, ο Κιούμπρικ / HAL θα επαναλάβει το μέγιστο αμάρτημα της αφαίρεσης της ζωής και γι’ αυτό θα απολέσει το μυαλό του, τη μνήμη του, «καταδικάζοντας» το «2001» σε μια αδιέξοδη αιώρηση εντυπώσεων (και ουχί θεωριών) για το σύμπαν και τις πιθανές διαστάσεις πέραν αυτού, καταλήγοντας σε μια από τις πιο λυρικές και ουτοπικές οπτικοποιήσεις της «ανακύκλωσης» της ψυχικής ενέργειας.

Μιλώντας περί σαρκασμού, το «2001» εξακολουθεί να αποτελεί την απόλυτη ύβρη της Τέχνης απέναντι στο ζήτημα της θρησκευτικής Πίστης. Εάν ο Μονόλιθος αντιπροσωπεύει μια κάποια θεϊκή υπόσταση που πρωτοπαρουσιάστηκε στους πιθηκοειδείς προγόνους τού ανθρώπου για να «διδάξει» και να επιβληθεί στο είδος μας μέσω του φόβου προς το άγνωστο, τότε η σεκάνς της πρώτης επαφής μαζί του ξεπερνά κάθε άλλη (αλληγορικά ανεκδοτολογική, αν ρωτάς κι εμένα) χλεύη στην ιστορία του σινεμά. Πρόσεξε τα στάδια αντιδράσεων: πανικός, σχεδόν τροπή σε φυγή, πλησίασμα γνωριμίας και πιθανής συνθηκολόγησης με την «απειλή» του ξένου σώματος, υποταγή συνύπαρξης και… λαϊκό «προσκύνημα» για το συγκλονιστικό φινάλε αυτής της σκηνής. Όλη η πορεία της σχέσης της (όποιας) θρησκείας με τον (κάθε) πρωτόπλαστο και τις μικροκοινωνίες των λαών που αναπαρήγαγαν μια βασισμένη στον φόβο Πίστη, εξουσιάζοντας μέχρι και σήμερα τις αμόρφωτες μάζες. Τον άνθρωπο που γεννήθηκε μα δεν εξελίχθηκε ποτέ σε οραματιστή, οδηγητή, ον της υπέρβασης. Τον «αδύναμο κρίκο» της υπανάπτυξης, που επιβιώνει μέχρι σήμερα μέσω της άγνοιας, της μισαλλοδοξίας και της βίας. Από τη (φοβική) θρησκεία μέχρι τον απόλυτο σκοταδισμό, ένας Μονόλιθος δρόμος.

Πενήντα χρόνια αργότερα, παρά την εξέλιξη της ανθρώπινης (μη σου πω και τεχνητής…) νοημοσύνης και των επιστημών, πολλοί θεατές θα εξέλθουν της κινηματογραφικής αίθουσας με την προφανή απορία: «Τι στο διάολο είδαμε μόλις τώρα;»! Είναι κι αυτό ένα ερώτημα του σύμπαντος που (μάλλον) δεν θα απαντηθεί ποτέ. Ούτε κι από εμένα, φυσικά. Δεν δήλωσα ποτέ ότι είμαι ένας κάποιος Θεός. Ούτε καν πιστεύω σ’ αυτούς, άλλωστε. Εκεί συμφωνώ με τον Κιούμπρικ. Υποθέτω. Στο «2001», έτσι κι αλλιώς, τα πάντα είναι υποθετικά. Και στροβιλίζουν στο κεφάλι σου για ώρες, μέρες, μήνες και χρόνια, σαν ένα waltz μηδενικής βαρύτητας. Δεν θα μάθουμε ποτέ να χορεύουμε στα βήματα του Δημιουργού του. Μα, πόσο πολύ θα τα ζηλεύουμε, έστω και σαν θεατές…

ΕΙΝΑΙ ΓΙΑ ΜΕΝΑ;

Δεν θα καταλάβεις τίποτα. Αλλά θα σκεφτείς. Θα μοιραστείς τις δικές σου «θεωρίες» με άλλους ανθρώπους που θα βρεθούν γύρω σου. Και κάποτε θα αισθανθείς τυχερός που μπόρεσες να το δεις σ’ αυτή τη μεγάλη αίθουσα που αποκαλούμε κινηματογράφο. Είναι υποχρέωσή σου να το έχεις κάνει σε τούτη τη ζωή.


MORE REVIEWS

ΑΓΡΙΑ ΦΥΣΗ

Ολιγοήμερο ταξίδι εταιρικού bonding σε απομονωμένο hiking retreat αυστραλέζικου εθνικού πάρκου καταλήγει σε θρίλερ, με την εξαφάνιση μιας γυναίκας η οποία (διόλου συμπτωματικά;) λειτουργούσε ως πληροφοριοδότης για λογαριασμό ομοσπονδιακών πρακτόρων. Υπάρχει χρόνος για να βρεθεί ζωντανή ή μήπως πρόκειται για ένα καλοστημένο σχέδιο δολοφονίας;

ΜΑΤΩΜΕΝΟΣ ΔΕΣΜΟΣ

Στο μεγάλο «πουθενά» του Νέου Μεξικού, κάπου στα ‘80s, η Λου, επιστάτρια ενός βουτηγμένου στην τεστοστερόνη γυμναστηρίου, θα ερωτευθεί την Τζάκι, μια bodybuilder περαστική από τα μέρη εκείνα, που δεν έχει στον ήλιο μοίρα, μα ονειρεύεται περισσότερα μούσκουλα και δόξα. Γύρω τους, όμως, συγκεντρώνονται αρκετά… πτώματα και χρέη παλιά κι αλύτρωτα.

ΕΝΑ ΓΙΑ ΤΟΝ ΔΡΟΜΟ

Όταν έπειτα από έλεγχο αλκοτέστ του αφαιρείται το δίπλωμα οδήγησης, ο Μαρκ οφείλει να περάσει από μια σειρά ιατρικών και ψυχολογικών σεμιναρίων αξιολόγησης, εάν επιθυμεί να το πάρει ξανά πίσω. Το αληθινό πρόβλημα του Μαρκ, όμως, δεν είναι η προσωρινή απώλεια του διπλώματός του, αλλά η μη συνειδητοποίηση της κατάστασης την οποία βιώνει ως… αλκοολικός.

ΕΓΩ, ΚΑΠΕΤΑΝΙΟΣ

Δύο έφηβα αγόρια ξεκινούν από το Ντακάρ της Σενεγάλης κυνηγώντας το όνειρο της καλύτερης ζωής στην Ευρώπη. Σα βγεις στον πηγαιμό για την Ιταλία, να εύχεσαι να μην είναι μακρύς ο δρόμος.

ΣΤΟ ΠΟΤΑΜΟΠΛΟΙΟ

Η καθημερινότητα στο πλωτό κέντρο φροντίδας πασχόντων από ψυχικές διαταραχές «Adamant», το οποίο βρίσκεται δεμένο σε προβλήτα του Σηκουάνα στο Παρίσι.