του Νίκου Παλάτου

Γεννημένος στην Γουίτσιτα του Κάνσας το 1918, ο Γιουτζίν Σμιθ ασχολήθηκε με την φωτογραφία από τα παιδικά του κιόλας χρόνια. Έχοντας μετατρέψει το hobby του σε πάθος από νωρίς, είδε σε ηλικία 15 μόλις ετών τις αθλητικού περιεχομένου φωτογραφίες του να δημοσιεύονται στην τοπική εφημερίδα Wichita Press. Έφυγε για την Νέα Υόρκη, όπου συνεργαζόμενος με το περιοδικό LIFE κάλυψε τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο στο μέτωπο του Ειρηνικού, τραβώντας μερικές από τις πιο χαρακτηριστικές εικόνες του πεδίου μαχών, χτίζοντας παράλληλα τη φήμη ενός εκ των κορυφαίων φωτορεπόρτερ της εποχής. Άμα τη επιστροφή του στην Αμερική, καταπιάστηκε με μια σειρά από photo-essays, τα οποία όχι μόνο αναδείκνυαν την έντονη ανθρωπιστική ματιά του, αλλά πλέον θεωρούνται πως έθεσαν τις βάσεις του σύγχρονου φωτορεπορτάζ. Το τελευταίο του μεγάλο φωτογραφικό δοκίμιο έμελλε να είναι αυτό που δημιούργησε με τον φακό του στην ιαπωνική πόλη Μιναμάτα, όπου έσπευσε περί τις αρχές του ’70, προκειμένου ν’ αποκαλύψει (για λογαριασμό του LIFE πάντα) τις δραματικές για την υγεία των κατοίκων της περιοχής επιπτώσεις από τη μόλυνση την οποία προκαλούσαν τα απόβλητα της χημικής βιομηχανίας Chisso.

Με αυτό το τελευταίο κομμάτι του σύντομου περί Γιουτζίν Σμιθ προλόγου ασχολείται αποκλειστικά το «Minamata», πλην όμως η παρακολούθηση του έργου αφήνει την βεβαιότητα πως ο σκηνοθέτης Άντριου Λέβιτας θα επιθυμούσε να καταπιαστεί με… όλα τα προηγούμενα, αφήνοντας την ύστατη ιαπωνική «περιπέτεια» του Σμιθ εν είδει μεγάλου φινάλε. Στέκει φανερά μπερδεμένο ανάμεσα στην καθαρόαιμη βιογραφία και το καταγγελτικού τύπου δημοσιογραφικό δράμα τούτη η δεύτερη σκηνοθετική απόπειρα του πολυπράγμονα (αφού έχει να επιδείξει έργο ως γλύπτης, ζωγράφος, αλλά και φωτογράφος) Αμερικανού auteur, με αποτέλεσμα να βυθίζεται μέσα στην αναποφασιστικότητά του. Ατυχώς, δε, σε ό,τι αφορά το δεύτερο σκέλος της άνωθεν σεναριο-σκηνοθετικής «κρίσης ταυτότητας» που εμφανίζει το «Minamata», τα παραπλήσιου ύφους πρόσφατα «Σκοτεινά Νερά» (2019), χωρίς ν’ αποτελούν κάποιο σπουδαίο δείγμα του είδους, του βάζουν εμφανώς (και πιο διεισδυτικά) τα γυαλιά. Η απόπειρα δημοσιογραφικής ανάδειξης της απόρριψης αποβλήτων υδραργύρου εκ μέρους της Chisso, διατηρεί την αφηγηματική μερίδα του λέοντος έναντι μιας κάποιας σκιαγράφησης του βίου του Γιουτζίν Σμιθ (κάτι ξεκούδουνα flashback από τα χρόνια του πολέμου), μα σκοντάφτει στο εντελώς άνευρο στόρι, καθώς και στην βγαλμένη σαν από παρωδία εμφάνιση των «μοχθηρών» Ιαπώνων βιομηχάνων, οι οποίοι επ’ ουδενί δύνανται να αντιληφθούν την ανεπανόρθωτη ζημιά που προκαλούν στην υγεία του ντόπιου πληθυσμού, επιδεικνύοντας μια πάγια αδιαφορία.

Παραδόξως, και δίχως ίχνος ειρωνικής διάθεσης προς το πρόσωπό του, αφού αποτελούσε επί σειρά πολλών (και δυστυχώς… παλαιών, πλέον) ετών προσωπική μου αδυναμία, ο Τζόνι Ντεπ δεν αποτελεί τροχοπέδη στο φιλμ, παρά το γεγονός πως καλείται να υποδυθεί για ακόμη μια φορά έναν δημοσιογράφο με ροπή προς το αλκοόλ (η αμέσως προηγούμενή του, στο «Μεθυσμένο Ημερολόγιο», ήταν κάτι παραπάνω από επώδυνη). Πλάθει έναν ευαίσθητο, στοιχειωμένο θαρρεί κανείς από τις ανασφάλειές του Γιουτζίν Σμιθ, με το κρίμα να είναι πως τούτη η καλύτερη από την εποχή της «Ανίερης Συμμαχίας» (2015) ερμηνεία του δεν βρίσκει κανέναν συμπαραστάτη, σε όλους σχεδόν τους τομείς της παραγωγής (εκτός της λίαν σκοτεινής φωτογραφίας του Μπενουά Ντελόμ, ίσως). Η ιαπωνικής καταγωγής σύζυγός του Αϊλίν, η οποία τον παρακινεί να μεταβεί στην Μιναμάτα για να διαπιστώσει ιδίοις όμμασι το έγκλημα που συντελείται, μετατρέπεται εν μία νυκτί από σύμβολο ακτιβισμού σε τυπικό αισθηματικό στήριγμα, οι δε «κόντρες» ανάμεσα στον Σμιθ και τον διευθυντή του περιοδικού LIFE (τον υποδύεται σε σύντομο ρόλο ο Μπιλ Νάι) φαντάζουν υπερβολικά στημένες.

Από την άλλη, αυτό που πραγματικά πείθει είναι η δύναμη που έκρυβαν τα click του φακού του Σμιθ, καθώς πάσχιζε ν’ αναδείξει τα δεινά που βίωναν οι φτωχοί κάτοικοι της Μιναμάτα. Το περιβάλλον και οι συνθήκες μέσα στις οποίες τραβήχτηκαν οι διάσημες φωτογραφίες του, γίνονται πλήρως κατανοητά, με την πιο χαρακτηριστική εξ αυτών («Tomoko and Mother in the Bath») να κερδίζει εύλογα την κύρια εστίαση. Το μέρος αυτό της ταινίας μου άφησε την αίσθηση πως εκείνο που ήθελε να πετύχει ο Λέβιτας ήταν να διηγηθεί την ιστορία προέλευσης του συγκεκριμένου έργου του Σμιθ, εντάσσοντάς το στο τοπικό και χρονικό πλαίσιο που αυτό γεννήθηκε. Υπό αυτό το πρίσμα, θα ήταν καλύτερο να είχε γυρίσει φιλμ τεκμηρίωσης και όχι (τέτοιου επιπέδου) μυθοπλασίας.