του Ηλία Φραγκούλη

«(Don’t have to be) beautiful but it helps», τραγουδούσε ο Νιλ Τέναντ πριν από μερικά χρόνια. Κάπου εδώ θα μπορούσε να κλείσει και η κριτική για το «The Neon Demon»! Τόσο απλά. Στον κόσμο του σήμερα που απλοποιεί τα πάντα, όμως, αυτή η στάση θα δήλωνε την εξίσωσή μας με κάτι πραγματικά ρηχό, όση δύναμη κι αν έχει για να εξουσιάζει εκεί έξω. Και αυτή η ταινία δεν είναι ρηχή. Ρηχός μπορεί να είναι ο αποδέκτης της, βέβαια. Ο οποίος θα παραμείνει μονάχα στην ομορφιά της. Και δεν θα θελήσει να «δει» την ειρωνεία του έργου πίσω από αυτήν.

«Η αληθινή ομορφιά είναι το πιο σκληρό νόμισμα που έχουμε», σχολιάζει ένας μόδιστρος του Χόλιγουντ, που κατά βάθος θα ήθελε να γίνει ηθοποιός, αλλά η τύχη τον έφερε στον δρόμο μιας καριέρας όπου πρέπει να το «παίξει» αλλιώς. Και βάζει την Τζίτζι, ένα τέλειο freakshow χειρουργικών επεμβάσεων, να συγκριθεί με την άσπιλη ομορφιά τής Τζέσι, προσπαθώντας να μας πείσει ότι χωρίς την εξωτερική της εμφάνιση ούτε που θα ρίχναμε ένα βλέμμα επάνω της. Είναι μια παρατήρηση που θα μπορούσαν να κάνουν οι πολέμιοι του Ρεφν, οι οποίοι συνήθως τον κατηγορούν για την «ελαφρότητα» των άψογων (σε σημείο φετιχισμού) εικόνων του, λες και αυτό που «πουλάει» είναι ένα φαντεζί περιτύλιγμα για κάτι εντελώς άψυχο και κενό. Υπό μια κάποια αυτοσαρκαστική οπτική, προφανώς του δημιουργού, όλο αυτό μπορεί να λειτουργήσει και ως μια χλευαστική προς τον φθόνο των αντιπάλων του απάντηση. Και αυτό ακριβώς είναι το μέγα επίτευγμα στο «The Neon Demon». Ο Ρεφν στήνει έναν κενόδοξο τόπο παραμυθιού, στον οποίο η πανέμορφη πριγκίπισσα έρχεται να κατακτήσει τους πάντες με την ομορφιά της, σε μια κοινωνία που δηλώνει ξεκάθαρα ότι χωρίς ομορφιά είσαι ένα τίποτα. Η ίδια η κοινωνία που έχει ορίσει αυτόν τον κανόνα, όμως, δεν έχει τίποτε το όμορφο να επιδείξει μέσα της. Ο κυνισμός του Ρεφν απέναντι στις ισορροπίες αυτού του συστήματος εξουσίας αντικαθιστά κάθε ίχνος ανθρωπιάς, διαμελίζει τον μύθο του παραμυθιού και τρέφεται από την ίδια του τη σάρκα, μετατρέποντας σταδιακά την αλληγορία τού φιλμ σε μια κυριολεκτική και ρεαλιστικότατη απεικόνιση του τι ήθελε να σου «πει» καθ’ όλη τη διάρκειά του! Γιατί πρέπει να… απλοποιήσει τα πάντα, ώστε να γίνει αντιληπτός από την κοινωνία του φιλοθεάμονος κοινού, το οποίο εισπράττει με αδηφάγο τρόπο την ομορφιά των εικόνων αλλά δεν αποδέχεται τη φρίκη τού μηδενιστικού φινάλε. Του «κενού» φινάλε. Τη δική του φρίκη, ουσιαστικά.

Με μια αφόρητα στιλπνή φιλμική γλώσσα, ο Ρεφν ναρκισσεύει αυτό που θέλεις να δεις, δίπλα από την προφανή και ολοφάνερη ασχήμια μιας απρόσωπης πόλης που γεννά τη «λάμψη», φορώντας πάνω από το κάθε επόμενο ίνδαλμα (όπως η Τζέσι) στρώματα χρυσής επικάλυψης, και πάλι… κυριολεκτικά! Ως θεατής, θα αποστρέψεις το βλέμμα από την πραγματικά γκρανγκινιολική «κρεαταγορά» που είναι ο κόσμος του modeling και της μόδας σε ένα μέρος όπως το Λος Άντζελες. Θα σαστίσεις στη θέα της κοπέλας που κόπηκε στο casting και ορμά με σχεδόν βαμπιρική όρεξη για να ρουφήξει το αίμα από το κομμένο (με σπασμένα κομμάτια ενός καθρέφτη – πόσο ταιριαστό!) χέρι της Τζέσι, λες και ήθελε να μεταλάβει από αυτήν ένα μέρος της «Θείας» ομορφιάς της. Δεν θα είσαι ικανός να χωνέψεις τη συνέχεια, γιατί είναι κάτι που δεν θέλεις να δεις. Αλλά, για τον Ρεφν, αυτή είναι η τιμωρία που σου αξίζει. Γιατί και εσύ καταναλώνεις με τον τρόπο σου όλη αυτή την ομορφιά, τη σάρκα, το κενό της. Καυλώνεις καθώς ορέγεσαι. Και, κάποτε, ξερνάς από την υπερβολή. Και την ενοχή.

Διόλου παράξενο το πώς αντιμετωπίζει το σεξ ο Ρεφν στο «The Neon Demon». Στην πραγματικότητα, δεν υφίσταται. Ή μοιάζει με μια εγκληματική πράξη. Μοιάζει με βιασμό του σώματος, παρά τη θέλησή του (όπως στην αρμόζουσας ψυχρότητας σκηνή του νεκροτομείου). Η ηδονή των ηρώων της ταινίας προκαλείται σχεδόν μονάχα μέσω του αυνανισμού. Φυσικά! Μοιάζει με μια μορφή ευνουχισμού της πορνογραφίας, για μια κοινωνία που δεν κάνει καμία «εσωτερική» επαφή, άρα και σαρκική. Όχι αυτό που θέλεις να δεις για να καυλώσεις, δηλαδή.

Κατάλαβες γιατί δεν αρέσει (σε πολύν κόσμο ή και κριτικούς) το φιλμ αυτό; Γιατί δεν προσφέρει τις τυπικές απολαύσεις που οι εικόνες του υπόσχονται. Τόσο δελεαστικές, μα κυνικές στην ουσία. Γιατί ο θεατής (με την όποια ιδιότητα) θα προτιμούσε τα όσα συμβαίνουν σε αυτό να αντιπροσωπεύουν ή να οπτικοποιούν ένα «όνειρο», μια νοσηρή κινηματογραφική φαντασίωση, μια τόσο ερεθιστική απάτη. Κενή, φυσικά. Αντ’ αυτού, ο Ρεφν έχει γυρίσει κάτι ξεκάθαρα ρεαλιστικό, που κανιβαλίζει την πραγματικότητα σε extreme βαθμό, δίχως να επιτρέπει την παραμικρή εξιλέωση. Και όλο αυτό ενοχλεί. Ακριβώς όσο και το σύνολο της φιλμογραφίας αυτού του άνισου σκηνοθέτη, ο οποίος, κατά την προσωπική μου γνώμη, αποτελεί ό,τι πιο κοντινό έχει να επιδείξει το σύγχρονο σινεμά απέναντι στο φιλμικό σύμπαν του Στάνλεϊ Κιούμπρικ. Προσοχή. Δεν ομιλώ περί σημαντικότητας ή στοιχειωδών συγκρίσεων. Απλά, παρατηρώντας την κάθε ταινία που έχει γυρίσει μέχρι στιγμής τούτος ο αλλόκοτος Δανός, δεν μπορείς να πιστέψεις ότι πρόκειται για τον ίδιο σκηνοθέτη. Ο Κιούμπρικ το έκανε «μανιέρα» αυτό, με μια αντίληψη τέτοιας υπεροχής που ήταν σα να σου λέει ότι πρόκειται για ένα είδος «Θεού», ο οποίος ήρθε για να αλλάξει τα κινηματογραφικά είδη. Να ανατρέψει αυτά που είχαμε δει και μας είχαν μάθει μέχρι… τότε. Ο Ρεφν δεν χαρακτηρίζεται από την ίδια μεγαλομανία. Σχεδόν δεν έχει ανάγκη τα είδη! Διακατέχεται από μια ανεξάντλητη μανία εξερεύνησης (ίσως και καταδίωξης) της φόρμας, χωρίς να προβληματίζεται για το τελικό αποτέλεσμα. Δεν απαιτεί από τον εαυτό του ένα… όμορφο αποτέλεσμα. Δεν τον ενδιαφέρει τι θέλεις να δεις. Είναι ο Δαίμονας.