του Ηλία Φραγκούλη

Μέχρι το 1982, το σινεμά του Στίβεν Σπίλμπεργκ ήταν η χαρά της ζωής. Κανείς δεν το έκανε καλύτερα από εκείνον! Με πέντε και μόνο ταινίες, σχεδόν άλλαζε την πορεία του κινηματογράφου, έγραφε ξανά τους κανόνες της αφήγησης, του σασπένς και της συγκίνησης. Ο Σπίλμπεργκ ήταν ο Θεός ο ίδιος. Και τα ταμεία (με εξαίρεση το «1941») προσκυνούσαν, μαζί με τις ορδές του λαού, στο όνομα αυτής της νέας θρησκείας. Στο Χόλιγουντ, όμως, το ταμείο δεν είναι η μοναδική μορφή εξουσίας. Ο σεβασμός έχει πολλά προσωπεία. Κι αν θέλεις να είσαι η κορυφή, πρέπει να κατακτήσεις τους πάντες και τα πάντα.

Το 1985, ο Σπίλμπεργκ σκηνοθετεί το «Πορφυρό Χρώμα». Όχι για τον ίδιο, αλλά για… τα Όσκαρ. Έντεκα υποψηφιότητες, κανένα βραβείο! Απολύτως. Κανένα. Αν αγαπάς τη δουλειά του ως σκηνοθέτη (όπως έκανα εγώ στο παρελθόν) και σταθείς πάνω από τη φιλμογραφία του με προσοχή, θα μπορέσεις να καταλάβεις πόσο αυτο-ψυχαναλύεται μέσα από τις ταινίες και τις επιλογές του. Χωρίς ποτέ να δαγκώνει το χέρι του θεατή που τον οδήγησε στην κορυφή (πολλά χρόνια πριν το βροντοφωνάξει και ο Τζέιμς Κάμερον…), παράλληλα με το καθαρά ψυχαγωγικό και εμπορικό σινεμά, ο Σπίλμπεργκ δοκίμασε να καταλάβει και πειραματίστηκε με τα υλικά του adult drama, τις οσκαρικές προδιαγραφές, τα υλικά που… δε φτιάχνουν τα όνειρα, αλλά το κύρος του μύθου. Το ότι κανείς δεν πήρε στα σοβαρά το «Hook» (1991), ήταν η μεγαλύτερη ήττα της καριέρας του. Ήταν λες και έπιανε στα πράσα τον ψυχαναλυτή του να κατουριέται από τα γέλια, επαναλαμβάνοντας τις εκμυστηρεύσεις του σ’ εκείνον. Ήταν ντροπιαστικό.

Έκτοτε, το σινεμά του Σπίλμπεργκ απομακρύνθηκε από το όνειρο. Το «παιδί» έσβησε από μέσα του. Ο σκηνοθέτης με ψυχή μας αποχαιρέτησε κι έδωσε τη θέση του στο «δημιουργό» (του Χόλιγουντ πάντοτε, μη γελιόμαστε…). Οι δόσεις αίματος έγιναν πιο ρεαλιστικές και… άσχημες για την ψυχολογία του θεατή, το ιστορικό δράμα έγινε πιο εκβιαστικό στο συναίσθημα, οι εξωγήινοι άρχισαν να σκοτώνουν την ανθρώπινη φυλή και τα δάκρυα δεν ήταν, πια, τόσο αγνά. Ο Σπίλμπεργκ κέρδισε τα βραβεία που πάντα ήθελε να κρατήσει στα χέρια, με ολόκληρο το Χόλιγουντ να τον χειροκροτά όρθιο από κάτω. Ήταν ένας άλλος άνθρωπος, όμως. Μοιραία, και ένας άλλος σκηνοθέτης…

Ας έρθουμε τώρα στα… κακά μαντάτα. Όχι, το «Λίνκολν» δεν είναι τόσο κακό όσο το «Amistad» (η δουλεία σε πρώτο πρόσωπο, με πολιτικό background, εμπορικό φιάσκο του 1997, με τέσσερις οσκαρικές υποψηφιότητες και κανένα σοβαρό βραβείο στον πλανήτη). Είναι, όμως, ακόμη πιο βαρετό φιλμ από εκείνο! Και στα μάτια ενός απλού θεατή, τούτο είναι το μεγαλύτερο κινηματογραφικό αμάρτημα στον κόσμο: να κοιτάς την ώρα, αντί την οθόνη. Με άξονα την ψήφιση της 13ης Τροπολογίας από τη Βουλή των Αντιπροσώπων, στην Αμερική του Εμφυλίου Πολέμου, ο Σπίλμπεργκ επιχειρεί και πάλι να συγκινήσει με το θέμα της απελευθέρωσης των σκλάβων, το δια νόμου «τέλος» του ρατσισμού και την Ιδέα της ισότητας (για τους άνδρες έστω, μην τρελαινόμαστε κιόλας!). Αυτό σημαίνει πως παρακολουθούμε την τελευταία περίοδο της ζωής του Προέδρου Λίνκολν, άρα δεν πρόκειται για μια βιογραφία ζωής και έργου, αλλά για ένα απόσπασμα της Ιστορίας της Αμερικής, που, πιθανότατα, ο Σπίλμπεργκ θα ήθελε να αντιμετωπίζουμε ως αλληγορία για το δύσκολο έργο του σημερινού Προέδρου της Αμερικής (ο οποίος δε θα βρισκόταν ποτέ σε αυτή τη θέση, αν δεν είχε ψηφιστεί η εν λόγω Τροπολογία, κλείσιμο ματιού, το καταλάβαμε). Κάποτε, η δουλεία ήταν η σκληρή πραγματικότητα, σήμερα ασχολούμαστε με τη δημόσια υγεία και την επίλυση της ανεργίας. Πολυτέλειες.

Εάν δεν έχεις γεννηθεί στην Αμερική ή δε γνωρίζεις τα βασικά περί αμερικανικής ιστορίας, το «Λίνκολν» δεν είναι η ταινία που θα σου ανοίξει τα μάτια. Σαν το τελευταίο, διπλό επεισόδιο μιας τηλεοπτικής σειράς (στιλ HBO), έχει ξεχάσει τη στοιχειώδη περίληψη των προηγουμένων και στέκεται, σχεδόν αποκλειστικά, πάνω στο ζήτημα της ψηφοφορίας, θέλοντας να κάνει και ένα σχόλιο στις πιθανές «πλάγιες» μεθόδους με τις οποίες εξασφαλίζονται οι ψήφοι στο Κογκρέσο, διαχρονικά. Αυτό είναι και το μοναδικό σχόλιο του Σπίλμπεργκ (αλλά και του σεναρίου του Τόνι Κούσνερ), ο οποίος καταγράφει τις στιγμές σαν εικόνες, χωρίς να παίρνει ποτέ θέση, είτε πολιτικά είτε πάνω στην ψυχολογία του ήρωά του. Δεν τολμά να προκαλέσει την Ιστορία (ναι, υπάρχει μια φευγαλέα σκηνή υπαινιγμού για τη σεξουαλικότητα του 16ου Προέδρου της Αμερικής, όμως, αν ανοιγοκλείσεις τα βλέφαρα για κάτι δευτερόλεπτα θα τη χάσεις…), ούτε καν να ακουμπήσει επάνω σε χαρακτήρες (απορείς γιατί μπαίνει στον κόπο να σου δείξει πως ο Λίνκολν είχε και οικογένεια). Ο Ντάνιελ Ντέι-Λιούις είναι ένα έρμαιο της δικής του επιδειξιομανίας, που επαναπαύεται σε μια στοιχειώδη προφορά και το – όχι και τόσο γερασμένο – ανάστημα του Λίνκολν, καμουφλαρισμένος πίσω από το εξαιρετικό μακιγιάζ (το οποίο απουσιάζει εγκληματικά από τη συγκεκριμένη κατηγορία στα Όσκαρ) που του επιτρέπει να κινείται με σιγουριά. Οι υπόλοιποι ρόλοι υπάρχουν μόνο και μόνο για να μαντεύεις ποιοι ηθοποιοί τους υποδύονται.

Εκεί που η κινηματογράφηση βγάζει αρθριτικά, είναι στο κομμάτι της ψηφοφορίας, στο οποίο ο θεατής περιμένει στωικά να ακούσει πού τάσσεται η κάθε Πολιτεία της Αμερικής, σε μια κυριολεκτική παρέλαση μούτας και υπερβολής από το πολυμελές ανδρικό καστ, για να κλείσει με μια εν χορώ πανήγυρη νίκης (θα μου πουν πως κάνω spoiler πάλι, το βλέπω να’ ρχεται…), σχεδόν ανακουφιστική (όχι, έχει κι άλλο μετά!). Τα 150 λεπτά του φιλμ δείχνουν ακόμη πιο τρομακτικά όταν συνειδητοποιείς πως δεν έχεις λάβει ουσιώδεις πληροφορίες για τα αίτια του Εμφυλίου, για τους συσχετισμούς του με την Τροπολογία ή τα «παζάρια» για τη λήξη του πολέμου, κατόπιν. Με άλλα λόγια, το «Λίνκολν» είναι η εκπαιδευτική ταινία που θα συνοδεύει το μάθημα της Ιστορίας για τις επόμενες γενιές των Αμερικανών, ένα φιλμ για να καμαρώνουν την ελευθερία τους. Πόσο παράδοξο, να αισθάνεσαι ότι στερεί τη δική σου για τόσες ώρες.