του Δημήτρη Δημητρακόπουλου

Από το πρώτο μόλις πλάνο τού «Ηφαιστείου», καταλαβαίνει κανείς ότι η ταινία τού πρωτοεμφανιζόμενου Χάιρο Μπουσταμάντε πρόκειται να χρησιμοποιήσει κυρίως την εικόνα και λιγότερο τον λόγο για να πει την ιστορία του. Εξάλλου, το κοντινό στο πρόσωπο της ηρωίδας του και η τελετουργική σχεδόν προετοιμασία της από τη μητέρα της μαρτυρά ότι η αφήγηση που θα ακολουθήσει δεν χρειάζεται πολλούς διαλόγους για να μεταδώσει τη δύναμή της, καθώς η αφοπλιστική ειλικρίνειά της μιλάει απευθείας στην καρδιά, χωρίς να έχει ανάγκη διερμηνέα, σε αντίθεση με τους χαρακτήρες της, οι οποίοι είναι γλωσσικά αποκομμένοι από τον υπόλοιπο πληθυσμό της χώρας, αφού δεν μιλούν καν ισπανικά, παρά τη δική τους παραδοσιακή γλώσσα.

Ουσιαστικά, το φιλμ τού Μπουσταμάντε είναι ένα χαμηλότονο ντεμπούτο, το οποίο όμως παρουσιάζει εξαιρετική σιγουριά στη σύνθεση των εικόνων του, στην ανακάλυψη της αλήθειας πίσω από τη σιωπή και στην παρατήρηση των καθημερινών στιγμών που μεθοδικά αποκαλύπτουν μια ολόκληρη νέα πραγματικότητα. Και όντως, η ιστορία ενός κοριτσιού που, ελπίζοντας να βρει τον δρόμο της για τον δυτικό πολιτισμό, σταδιακά ανακαλύπτει όλο και πιο σκληρά το τίμημα της ενηλικίωσης, είναι λιτή, καθαρή και γεμάτη υπόγεια ένταση, ακριβώς όπως το ηφαίστειο του τίτλου που είναι ουσιαστικά ακόμα ένας βασικός πρωταγωνιστής. Το ηφαίστειο λειτουργεί ως η δύναμη στην οποία γίνονται οι επικλήσεις, ως σημειολογικό σύνορο ανάμεσα στον κόσμο της ταινίας και όλη την υπόλοιπη πραγματικότητα και, τελικά, ως κριτής τής κάθε πράξης. Το ηφαίστειο λειτουργεί ουσιαστικά ως Θεός.

Και η λατρεία τού Μπουσταμάντε προς την κινητήριο δύναμη της ταινίας του φαίνεται σε κάθε πλάνο. Με καδράρισμα που εντυπωσιάζει χωρίς να είναι αυτάρεσκο, αναδεικνύει έναν τόπο αρχέγονο, σχεδόν αποκομμένο από τον χρόνο, όπου οι λαογραφικές εθιμοτυπίες συγκρούονται με τη σύγχρονη λογική και η ποίηση συμβαδίζει με τη σκληρή πραγματικότητα. Η ματιά του, παρά τους προφανείς κινδύνους, δεν γίνεται ποτέ γραφική, υπερβολική ή πομπώδης, αλλά φιλτράρει την παράδοση μέσα από ένα σύγχρονο βλέμμα που δεν κρίνει ακριβώς αλλά και δεν διστάζει να αναγνωρίσει τους περιορισμούς της και την ένταση των δεσμών της. Προς το τέλος, δε, ενσωματώνει απρόσμενα (αλλά λογικά) και μια κοινωνική προέκταση της ιστορίας, που θέτει την απομονωμένη κοινότητα απέναντι στον υπόλοιπο κόσμο, δημιουργώντας ερωτήματα σχετικά με τις ουσιαστικές δομές μιας «πολιτισμένης» κοινωνίας.

Η θέα μιας μητέρας, μέσα σε μια αυτοσχέδια σάουνα, να καθαρίζει την κόρη της, η αντίδραση ενός γονιού που αντιλαμβάνεται ότι οι παραδοσιακές δοξασίες θέτουν σε κίνδυνο την ίδια την υγεία τού παιδιού του, είναι μόνο ένα μικρό δείγμα των εικόνων που γεμίζουν με εικαστικό και συναισθηματικό πλούτο (αλλά ποτέ μελοδραματικά ή εκβιαστικά) το βλέμμα του θεατή. Αυτό που κρατά πίσω την ταινία είναι μόνο μια αφηγηματική λιτότητα, η οποία αποτρέπει το συνηθισμένο σε παραδοσιακές αφηγηματικές φόρμες κοινό από το να εκτιμήσει την υπαινικτικότητά της. Όσοι, όμως, αφεθούν στην ουσιαστικά λαογραφική και τοπολογική λατρεία του Μπουσταμάντε πρόκειται να ανακαλύψουν έναν ολόκληρο καινούργιο κόσμο (κατά μία έννοια, αντίστοιχα με το πρόσφατο «Στην Αγκαλιά του Φιδιού»).