της Βαρβάρας Κοντονή

Βασισμένος στην αληθινή ιστορία ενός Αφγανού πρόσφυγα (το όνομα Αμίν δεν είναι το πραγματικό του, για ευνόητους λόγους) που πέρασε από «σαράντα κύματα» προκειμένου να φτάσει στη δυτική «Γη της Επαγγελίας», ο Δανός Γιόνας Πόερ Ράσμουσεν σκηνοθετεί τη «Φυγή», ένα ενήλικο animation διαφορετικό από τ’ άλλα, το οποίο έφτασε να προταθεί για τρία βραβεία Όσκαρ φέτος (προφανώς στην κατηγορία του, αλλά και για καλύτερο ντοκιμαντέρ και ξενόγλωσσο φιλμ).

Ο Αμίν είναι πλέον 36 ετών, είναι ακαδημαϊκός, ζει στη Δανία και είναι έτοιμος να παντρευτεί το σύντροφό του. Αυτή είναι μια πρόταση που διαβάζοντάς την κανείς, ίσως και να πιστέψει πως όλα ήρθαν βολικά στον Αμίν, προκειμένου σήμερα ν’ απολαμβάνει τους καρπούς των κόπων του. Τα πράγματα, όμως, δεν είναι ακριβώς έτσι. Όταν ο Ράσμουσεν ζήτησε από τον φίλο του να μιλήσουν για τα παιδικά του χρόνια και, πρακτικά, να του διηγηθεί τη ζωή του, ο Αμίν το έκανε, εν μέρει γιατί το χρωστούσε στην οικογένειά του, αλλά και γιατί ο ίδιος έπρεπε να έρθει σ’ επαφή με τους προσωπικούς τους δαίμονες και να προσπαθήσει (ίσως) να τους ξορκίσει. Η διήγηση του Αμίν εκτείνεται πολύ πίσω ηλικιακά, ξεκινώντας από τα 4 του χρόνια, όταν ακόμα ζούσε σ’ ένα πολύ διαφορετικό Αφγανιστάν, πριν την επικράτηση των Μουτζαχεντίν. Η ιστορία του από εκεί και πέρα μετατρέπεται σ’ έναν ατέρμονο εφιάλτη γεμάτο φόβο, αγωνία και προσφυγιά, έναν ασταμάτητο αγώνα για επιβίωση, μια παρατεταμένη φυγή από τα πατρογονικά εδάφη, σε τόπους άγνωστους κι αφιλόξενους, με μόνη παρηγοριά την οικογένεια και την ελπίδα μιας καλύτερης ζωής.

Η ιδιαιτερότητα τούτου του φιλμ έγκειται εν μέρει στην επιλογή της ντοκιμαντερίστικης αφήγησης, αλλά και στη χρήση του animation, πρωτίστως ως τρόπο προστασίας του Αμίν και της ιστορίας του. Πέρα από αυτό, όμως, ο Ράσμουσεν έχει κάνει εξαιρετική δουλειά στην οπτικοακουστική ανασύσταση της ζωής του Αμίν, με διαρκή flashback και χωροχρονικές μετατοπίσεις μεταξύ παρόντος και παρελθόντος, ανάμεσα σε κομβικής σημασίας χώρες (Αφγανιστάν, Ρωσία και Δανία) στις οποίες «γράφτηκε» το δράμα ολόκληρης της οικογένειας.

Η ταινία μιλά για τα πάντα. Πέραν της φρίκης του πολέμου που εξώθησε τόσους και τόσους ανθρώπους στην ξενιτιά και την αβεβαιότητα ενός (έτσι κι αλλιώς) τρομακτικού μέλλοντος, η «Φυγή» περιστρέφεται ιδιαίτερα (και πολύ διακριτικά, επίσης) γύρω από τον σεξουαλικό προσανατολισμό του Αμίν, τον φόβο για την πιθανή αποκάλυψη της ομοφυλοφιλίας του, το άγχος της αποδοχής του ή μη από την οικογένειά του, αλλά και την υπέρτατη στιγμή της εσωτερικής απελευθέρωσης, όταν εκείνος θα βρεθεί για πρώτη φορά στη ζωή του σ’ ένα gay bar (σε μία από τις πιο συγκινητικές στιγμές του φιλμ).

Το σενάριο των Ράσμουσεν και Αμίν Ναγουαμπί χαρακτηρίζεται από μια καλλιτεχνική «ρευστότητα» που σκηνοθετικά μόνο σε αυτού του είδους τα animation συναντά κανείς. Ειλικρινής, μ’ έναν συνδυασμό ωμού και ποιητικού ρεαλισμού, η «Φυγή» είναι μια ταινία σοκαριστική στον πυρήνα της, που αποφεύγει επιτυχημένα τις δραματουργικές εξάρσεις και τον εκβιασμό συναισθημάτων, απλά και μόνο λέγοντας την αλήθεια. Μια αλήθεια απείρως σκληρότερη από την πιο βάρβαρη, κινηματογραφική μυθοπλασία. Πρόκειται για ένα μικρό (η διάρκειά του είναι μόλις 89 λεπτά), μα «τεράστιο» σινεματικό πόνημα που υπενθυμίζει (σε όσους επιμένουμε να το ξεχνάμε μετά το πέρας μιας ακόμα δυσάρεστης είδησης) πως η ζωή του φευγιού ενός πρόσφυγα είναι καμωμένη από ένα αίσθημα κυριολεκτικού και μεταφορικού πνιγμού. Οι «τυχεροί» που καταφέρνουν να επιζήσουν τις κακουχίες, την ταπείνωση και τον εξευτελισμό των λαθρεμπόρων, σπάνια καταφέρνουν ν’ αποδιώξουν από μέσα τους το πικρό «γιατί;» που (θα) τους «πνίγει»… ποιος ξέρει για πόσα χρόνια.