του Ηλία Φραγκούλη

«Σήμερα θα πεθάνουμε», λένε μεταξύ τους ο Άλεξ και ο Έρικ, λίγο πριν κάνουν το κέφι τους, σκοτώνοντας συμμαθητές και καθηγητές του σχολείου τους που βρέθηκαν σε πεδίο βολής λες και ήταν θηράματα σε κυνήγι. Είναι η στιγμή που χαμογελάς με σαρκασμό σαν θεατής, αλλά (και) συνειδητοποιείς ότι είσαι ανήμπορος να επέμβεις. Έτσι, όμως, δε γίνεται και στη ζωή; Μέχρι εκεί που σε παίρνει. Στα μεγάλα κάνεις πίσω. Και παρατηρείς με δέος και θαυμασμό που κρύβει τρόμο… Από τη θέση του παρατηρητή, λοιπόν, ο Γκας Βαν Σαντ σε φέρνει αντιμέτωπο με το πρόβλημα της βίας. Αφορμή, εκείνο το πολύνεκρο επεισόδιο στο σχολείο του Κόλουμπαϊν, τον Απρίλιο του 1999. Δύο μαθητές μπουκάρουν πάνοπλοι, σκοτώνουν όσους μπορούν μέσα σε κατάσταση πανικού κι ύστερα αυτοκτονούν. Παρόμοια κρούσματα φυσικά και υπήρχαν πάντοτε στις ΗΠΑ. Τι ήταν, λοιπόν, αυτό που αφύπνισε τα media, ανθρώπους της Τέχνης αλλά και ολόκληρο τον πλανήτη, έτσι ώστε να πιπιλίζουμε τη λέξη Κόλουμπαϊν μέχρι σήμερα; Στο συγκεκριμένο συμβάν δεν είχαμε απλά έναν μανιοκαταθλιπτικό psycho αυτόχειρα, που πριν επιλέξει το θάνατο είπε να τιμωρήσει και μερικούς συμπολίτες του. Ο Έρικ Χάρις και ο Ντίλαν Κλέμπολντ ενήργησαν βάσει σχεδίου. Δύο ανήλικα παιδία προμελέτησαν το έγκλημά τους, χωρίς να λογαριάζουν καν τη δική τους θυσία. Και το πιο τρομακτικό; Κανείς δεν έμαθε ποτέ το γιατί.

Ο «Ελέφαντας» δε βασίζεται στα αληθινά γεγονότα του Κόλουμπαϊν, δε θέλει να μοιάζει ρεπορταζιακός ή να συγκριθεί με το παρόμοιας θεματολογίας περσινό ντοκιμαντέρ του Μάικλ Μουρ, «Ακήρυχτος Πόλεμος». Δεν υπάρχει καν πλοκή γύρω από αυτά που συμβαίνουν στην οθόνη. Ο φακός, ένα με το βλέμμα σου, καταγράφει μια συνηθισμένη μέρα σε ένα αμερικανικό σχολείο. Οι μαθητές γυρίζουν το προαύλιο, αίθουσες και διαδρόμους ενός λαβυρινθώδους κτηρίου (που παρομοιάζει το εκπαιδευτικό σύστημα ή και ολόκληρη την αμερικανική κοινωνία και τρόπο ζωής) με βαρεμάρα. Κι αυτή η φρίκη της καθημερινής απάθειας μπαίνει μέσα στο πετσί σου, σε υπνωτίζει και σε σκοτώνει αργά – τόσο όσο κρατάει ο σύντομος βίος μας. Οι χαρακτήρες των παιδιών είναι στερεοτυπικοί (από τον κούκλο αθλητή μέχρι τις βουλιμικές χαζογκόμενες) και δεν αναλύονται ψυχολογικά, ούτε προσεγγίζονται δραματουργικά. Η έννοια του σασπένς απουσιάζει, ίσως γιατί είμαστε σχεδόν σίγουροι ότι όλοι θα πεθάνουν. Αλλά δε νοιώθουμε οίκτο. Είμαστε οι θεατές. Εκ του ασφαλούς…

Το δίδυμο των φονιάδων χρεώνεται όλες τις φοβίες της «πολιτικής ορθότητας» σαν κακό αστείο, δηλώνοντας μία λανθάνουσα υποψία χιούμορ (κι όποιος βλαξ «ψαρέψει»…): τα δύο αγόρια φιλιούνται στο ντους (είναι η επιθυμία της πρώτης – και τελευταίας – τους φοράς), παρακολουθούν ναζιστικά επίκαιρα στην τηλεόραση (αλλά δεν είναι σίγουροι για το ποιος είναι ο Χίτλερ!) και πριν από τη σφαγή οδηγούν αμάξι με καρικατούρα του Σατανά να κρέμεται από το παρμπρίζ! Κι όμως, αυτά τα παιδιά δεν είναι gay, νεοναζί ή σατανιστές. Πολύ απλά, διάλεξαν να πεθάνουν. Και για να το διασκεδάσουν είπαν μαζί… κι όποιον πάρει ο χάρος! Η αλήθεια δεν χρειάζεται πάντοτε ένα άλλοθι που εστιάζει στη λογική.

Ξορκίζοντας στιλιστικές μανιέρες του παρελθόντος, ο Γκας Βαν Σαντ υιοθετεί μία απόλυτα μινιμαλιστική κατεύθυνση κινηματογράφησης που μοιάζει με… απονεύρωση! Η φωτογραφία του Χάρις Σαβίντις είναι ότι πιο απόκοσμο και γήινο έχουμε δει εδώ και χρόνια, με την κάμερα να αιωρείται σε μονοπλάνα δίχως συναίσθημα γύρω από τους μαθητές. Καμία φόρμα, κανένας προσανατολισμός διδαχής απέναντι στο θέμα, καμία προοπτική να αναζητηθούν αιτίες. Ο χρόνος κυλά, οι πυροβολισμοί σε τινάζουν από το κάθισμά σου, η θέα του αίματος σε ξυπνάει από το λήθαργο. Μην ανησυχείς, θα επιστρέψεις σ’ αυτόν. Ο «Ελέφαντας» θα τελειώσει σε 81 λεπτά. Έξω όλα δείχνουν ασφαλή. Υγιή. Και βαρετά.