του Νίκου Παλάτου

Το σκηνοθετικό ντεμπούτο της Ιταλίδας ηθοποιού Πάολα Κορτελέζι αποτελεί έναν θρίαμβο του λαϊκού σινεμά. Έσπασε ρεκόρ εισιτηρίων στο box-office της γείτονος, το οποίο κρατούσε από τον καιρό του «Η Ζωή Είναι Ωραία» (1997), καταφέρνοντας παράλληλα να σαρώσει σε υποψηφιότητες και κατακτήσεις στα βραβεία που απονέμει η ιταλική κινηματογραφική βιομηχανία. Κυλά αβίαστα (για το μεγαλύτερο μέρος της διάρκειάς του), συνδυάζοντας γέλιο και δάκρυ, προβληματίζει φέρνοντας σε ευθεία αντιπαραβολή το χθες με το (ίσως) όχι και τόσο διαφορετικό σήμερα και στέκει ικανό να φουντώσει συζητήσεις γύρω από το θέμα της γυναικείας χειραφέτησης και της πατριαρχίας. Την ίδια ώρα, όμως, είναι πανεύκολο σε σύλληψη, απροσποίητα χειραγωγικό σε επί μέρους κομμάτια του και, κατά τη γνώμη μου, ιδιαίτερα αφελές σε ότι αφορά την «περίφημη» ανατροπή του φινάλε (για την οποία υπάρχει θερμή σκηνοθετική παράκληση να κρατηθεί μυστική).

Κινούμενη σ’ ένα υποτιθέμενο νεορεαλιστικό πλαίσιο που θα ήθελε να παραπέμπει στο σινεμά των μεγάλων Ιταλών σκηνοθετών των δεκαετιών του ‘40 και του ‘50, η Κορτελέζι συστήνει την Ντέλια, μια σαραντάρα γυναίκα η οποία ζει σε εργατική γειτονιά της Ρώμης, καταπιεσμένη από τον βίαιο σύζυγό της και τον κατάκοιτο πεθερό της, αμφότερους τους οποίους οφείλει όχι μονάχα να περιποιείται αλλά και να ανέχεται. Ο επικείμενος γάμος της κόρης της με γόνο «καλής» οικογένειας (στην πραγματικότητα πλούσιοι επαρχιώτες που μετακόμισαν στη Ρώμη και «την είδαν» κάπως), ανοίγει μια χαραμάδα φωτός (όχι για την ίδια, με τη στενή έννοια του όρου), αλλά υπό το πρίσμα της ελπίδας να ζήσει η μικρή όσα εκείνη δεν μπόρεσε. Οι ελπίδες, εν τούτοις, είναι συχνά φρούδες, η φυγή μακρινό, άπιαστο όνειρο, ο δε κυρίαρχος για χρόνια φασισμός πνέει μεν τα λοίσθια στην πολιτική σκηνή της μεταπολεμικής Ιταλίας, όμως, στην καθημερινή πραγματικότητα υπάρχει παντού.

Ως άλλη… Άννα Μανιάνι, η Κορτελέζι πλάθει έναν χαρακτήρα Ιταλιάνας μάνας και συζύγου, έχοντας μάλιστα στα υπέρ της το δικαίωμα να μορφοποιήσει η ίδια τον χαρακτήρα της όπως ακριβώς τον θέλει, αφού όχι μόνο τον σκηνοθετεί ή τον υποδύεται, αλλά τον έχει γράψει και στο χαρτί, με την ιδιότητα της σεναριογράφου. Μέσω της Ντέλια, στρέφει αναφανδόν τα βέλη της ενάντια στον συντηρητισμό της Καθολικής Εκκλησίας, στις παραδοσιακές αξίες της οικογένειας όπως αυτές έχουν διαμορφωθεί από την παρουσία ενός πατέρα – αφέντη, στην ενδοσυζυγική βία, καθώς και στην υποχρεωτική υποταγή της γυναίκας μπροστά στη μορφή του «προστάτη» άνδρα. Αναντίρρητα, όλες αυτές οι συνθήκες υπήρχαν, το θέμα εδώ, όμως, είναι πως η Κορτελέζι εξετάζει τα γεγονότα αυτά όχι θέτοντάς τα υπό το μικροσκόπιο του νεορεαλισμού, τον οποίο ως επιρροή ευαγγελίζεται, αλλά με τρόπο που παραπέμπει στη λαϊκή κωμωδία των δεκαετιών του ‘60 και του ‘70. Τούτο έχει ως αποτέλεσμα να υποβαθμίζει σε σημαντικό βαθμό την «καταγγελία» της, καταφεύγοντας σε crowd-pleasing ευρήματα, τα οποία όταν δεν εμπεριέχουν το στοιχείο της κακόγουστης, καρικατουρίστικης υπερβολής (το χαστούκι που συνοδεύει την καλημέρα του ξεκινήματος), φλερτάρουν με το φαρσικό στοιχείο, που ως μοναδικό του στόχο έχει να εκμαιεύσει το εύκολο γέλιο (ολόκληρη η σεκάνς με τον θάνατο του πεθερού).

Εμπλουτίζοντας τα δρώμενα με σειρά από μουσικά ιντερλούδια από σύγχρονα τραγούδια του ιταλικού και όχι μόνο ρεπερτορίου, οι στίχοι των οποίων ταιριάζουν με την πλοκή (ακούγονται από Λούτσιο Ντάλα μέχρι… OutKast!), η Κορτελέζι συχνά πυκνά κινείται στα όρια του μαγικού ρεαλισμού, δημιουργώντας όμως σύγχυση για το τι ακριβώς θέλει να πει. Η αναπαράσταση της βίας ως… χορευτική φιγούρα αποτελεί κομμάτι ενός περίεργου ονείρου μιας κάποιας πειραγμένης πραγματικότητας ή μήπως υπονοεί μια πιθανή συνενοχή του θύματος στην επιθετικότητα που στρέφεται εναντίον του; Πιθανολογώ πως… δε σημαίνει τίποτα απ’ όλα αυτά, και το επαναλαμβανόμενο μοτίβο των μοντέρνων μουσικών «διαλειμμάτων» δεν αποτελεί παρά μια «hipster» αναχρονιστική προσέγγιση ενός παλιακού περιβάλλοντος.

Η παρουσία του μαύρου Αμερικανού στρατιώτη, ο οποίος αναπτύσσει μια ιδιαίτερη σχέση προστασίας προς το πρόσωπο της Ντέλια, εμπεριέχει μια σειρά από απιθανότητες (ειδικά σε ό,τι έχει να κάνει με την αποκάλυψη της υποκρισίας των μελλοντικών συμπεθέρων της άτυχης γυναίκας), οι οποίες (λειτουργώντας χειραγωγικά) εκτροχιάζουν τη σοβαρότητα της γυναικείας απελπισίας. Το εύρημα του γράμματος που με τόση αγωνία κρατά στα χέρια της συνεχώς η ηρωίδα, παραπλανά με τρόπο εύστοχο, όμως, οδηγώντας σε αυτό το τέλος, πέραν από αφελές ως προς την επιδιωκόμενη έκλειψη της πατριαρχίας, μέχρι και ως ενθάρρυνση σε πλήρη παραίτηση μπορεί να διαβαστεί – και ουχί ως κάλεσμα στα όπλα της εξέγερσης.