της Κατερίνας Ανδρεάκου

Το 14χρονο κορίτσι που τραγουδά ανέμελα και με φωνή ενήλικης τραγουδίστριας jazz «Happy Βirthday», κοιτώντας με μπρίο κατευθείαν στην καρδιά της κάμερας των φίλων της. Η ανερχόμενη αλλά ακόμα άγνωστη 20χρονη περιοδεύουσα τραγουδοποιός που δεν κρύβει τη βαρεμάρα της σε κλισεδιάρικη ερώτηση – επίσης νεαρής – δημοσιογράφου. Η καταξιωμένη πλέον 25χρονη diva της μουσικής που κοιτά έκπληκτη, με μια σχεδόν παιδική αθωότητα, την οθόνη όπου ένα από τα μουσικά της είδωλα, ο Τόνι Μπένετ, ανακοινώνει το όνομά της ως θριαμβεύτριας στα βραβεία Grammy. Η 26χρονη, σχεδόν αποστεωμένη, απεξαρτημένη από τα ναρκωτικά (αλλά όχι το αλκοόλ) κοπέλα σε απαραίτητες διακοπές στην παραλία, με τον πατέρα της να την προτρέπει, παρά τη θέλησή της, να βγει φωτογραφία με ένα νεαρό ζευγάρι που απλά το ζήτησε ευγενικά (και ευθαρσώς). Η σωρός τής 27χρονης star να απομακρύνεται από το σπίτι της στο Κάμντεν του Λονδίνου, στις 23 Ιουνίου 2011.

Η ιστορία της λίγο-πολύ γνωστή, όμως οι περισσότερες περιστάσεις ως τώρα άγνωστες, λειψές, παρεξηγημένες, χαμένες στη μετάφραση διαφορετικών φωνών και απόψεων όσων την ήξεραν αλλά και στον πανικό των paparazzi και του «κίτρινου» – και όχι μόνο – Τύπου που την ακολούθησε από την κυκλοφορία του δεύτερού της album, του «Back to Black» του 2006, ώς τον τάφο της, πέντε ταραγμένα και τραγικά χρόνια μετά, στην «καταραμένη» ηλικία του πολυμελούς πλέον «club των 27». «Δεν νομίζω πως θα γίνω ποτέ διάσημη. Δεν νομίζω πως θα το άντεχα. Μάλλον θα τρελαινόμουν, καταλαβαίνεις; Θα τρελαινόμουν». Αυτή ήταν η προφητεία της το 2003, και η τραγική της εκπλήρωση που ήρθε οκτώ χρόνια μετά.

Ο Βρετανός σκηνοθέτης Ασίφ Καπάντια γνωρίζει καλά το είδος τού ντοκιμαντέρ στο οποίο ανήκει το «Amy». Πέντε χρόνια πριν, μας προσέφερε το «Senna», ένα πορτρέτο του λατρεμένου οδηγού της Formula 1 που έφυγε από τη ζωή στην ακμή του, ξαφνικά και τραγικά, αφήνοντας πίσω ορδές θαυμαστών να θρηνούν (ακόμα και σήμερα) τον χαμό του. Αυτό το – επάξια – πολυβραβευμένο ντοκιμαντέρ είδε ο στενός κύκλος φίλων και συγγενών της Γουάινχαουζ κι αποφάσισε να του εμπιστευτεί τόσο το προσωπικό και ακυκλοφόρητο αρχειακό υλικό τους όσο και, ακόμα πιο σημαντικά, τις προσωπικές τους εξομολογήσεις σε ένα μικρόφωνο, χωρίς κάμερες και φώτα (αν και σε μερικές περιπτώσεις ο Καπάντια αναφέρει πως είχε κάμερες, απλά χρησιμοποίησε μόνο το ηχητικό υλικό).

Η σκηνοθετική του ματιά σχεδόν κλινική, θαρρείς αποστασιοποιημένη: οι εικόνες, τα προσωπικά videos αλλά και εκείνα που έχουν ιδωθεί εκατομμύρια φορές στο διαδίκτυο, μιλούν από μόνα τους, με extra αφηγηματικό χαλί τους ανθρώπους της ζωής τής Έιμι: τις δυο κολλητές της φίλες, τον πρώτο της manager, τους γονείς της (χμμμ… εδώ θα επανέλθουμε), τον πρώην σύζυγο, τους σωματοφύλακες, ακόμα και τον Τόνι Μπένετ. Ο ίδιος ο Καπάντια μοιάζει σαν να μην έχει δική του φωνή, αφήνοντας την ίδια την Έιμι, με τη διαπεραστική ματιά και την τόσο γνώριμη φωνή, να αφηγηθεί η ίδια τη ζωή της τώρα, τέσσερα χρόνια μετά τον θάνατό της. Κι όμως, εκεί έγκειται και ο θρίαμβος της δουλειάς τού ντοκιμαντερίστα. Γιατί είναι ο τρόπος που επιλέγει να αφηγηθεί την ιστορία: σχεδόν χρονολογικά αλλά όχι ακριβώς. Γιατί η χρονική αφήγηση διακόπτεται από ένα «flashback» που καταφέρνει να επεξηγήσει την τωρινή κατάσταση. Γιατί μια ευτυχισμένη, ανέμελη προσωπική στιγμή διακόπτεται, άλλοτε σοκαριστικά, άλλοτε χιουμοριστικά, άλλοτε τραγικά, από μια λεπτομέρεια, μια φράση, μια κίνηση – εκεί που, από τη μια στιγμή στην άλλη, η ματιά της Έιμι ταράζεται, αλλάζει, μεταμορφώνεται στην τραγική ηρωίδα που ίσως υποψιαζόμασταν μεταγενέστερα πως ήταν (όλοι άλλωστε γνωρίζουμε το φινάλε αυτής της ταινίας), για την οποία, όμως, δεν είχαμε τις απτές αποδείξεις.

Ο Καπάντια συγκέντρωσε έναν τεράστιο όγκο αρχειακού υλικού και δικών του συνεντεύξεων με τους ανθρώπους τής Έιμι, κι από αυτά απόσταξε την ουσία, τουλάχιστον εκείνη που ο ίδιος θεώρησε πως έπρεπε να δείξει: το πώς και το γιατί μια τόσο χαρισματική, ταλαντούχα αλλά και παθιασμένη νεαρή γυναίκα οδηγήθηκε στην αυτοκαταστροφή και στον πρόωρο θάνατο και, κυρίως, γιατί οι δικοί της άνθρωποι δεν έκαναν τίποτα ουσιαστικό να τη σταματήσουν. Και το καταφέρνει στο έπακρο.

Ακόμα και χωρίς προσωπική φωνή και με – φαινομενικά – αντικειμενική ματιά, ο Καπάντια συνδυάζει έξοχα τόσο έναν φόρο τιμής στην Έιμι, τη γυναίκα και τη μουσικό, όσο – πιο σημαντικά – κι ένα δικό του σιωπηλό «κατηγορώ», απέναντι σε όλους: στην αδύναμη μητέρα, στον πατέρα που βρήκε την «κότα με το χρυσό αυγό» στο πρόσωπο της κόρης που τον λάτρευε σαν είδωλο (τώρα ο Μιτς Γουάινχαουζ κατηγορεί τον Καπάντια για διαστρέβλωση της εικόνας του και απειλεί με δικιά του version των γεγονότων…), στον πρώην σύζυγο, Μπλέικ Φίλντερ-Σίβιλ, ένα παρασιτικό υποκείμενο που τη χρησιμοποίησε θρασύτατα και την εξέθεσε στα βαριά ναρκωτικά, στους φίλους που τη λάτρευαν μεν αλλά στάθηκαν αδύναμοι να τη βοηθήσουν στην μεγάλη της ανάγκη, στη φρενήρη καταδίωξή της από τα media που την οδήγησαν στην προφητική της «τρέλα», στο ίδιο το ευρύ κοινό, το οποίο κατασπάραξε όλες τις άσχημες λεπτομέρειες που του (μας) πλάσαραν καθημερινά και τη μεταμόρφωσε στη συνείδησή του από νέα μουσική ιδιοφυία σε γελοία «τελειωμένη» καρικατούρα, αλλά και στην ίδια την Έιμι, και σε αυτή τη μάλλον ανέκαθεν ενυπάρχουσα εσωτερική της πάλη: μεταξύ του πάθους για ζωή και δημιουργικότητα, και την αυτοκαταστροφή. Έτσι συμπληρώνει το puzzle τής ζωής τής Έιμι Γουάινχαουζ ένας δημιουργός που επάξια πλέον θεωρείται ένας εκ των σημαντικότερων της γενιάς μας στο είδος του.

Η Έιμι δεν είναι πια εδώ. Το «Amy», όμως, θα αποτελεί ίσως για πάντα τον πληρέστερο, αξιοπρεπέστατο και πιο αντάξιο του έμφυτου αστεριού της, φόρο τιμής. Και η έντονη ματιά της, και η ιδιαίτερη χροιά τής φωνής της, και τα έξοχα αυτοβιογραφικά της τραγούδια, θα επιζήσουν πολύ περισσότερο από την ασχήμια και την τραγωδία τουλάχιστον του δεύτερου μισού της σωματικής της παρουσίας στη Γη. Εμείς, πάντως, κρατάμε την εικόνα του πρώτου πλάνου, της ανέμελης 14χρονης που τραγουδά χαμογελαστά «Happy Βirthday».