του Ηλία Φραγκούλη

Υπάρχει κάτι το ιεροτελεστικό σε σχέση με τα καπέλα που φορούν οι άνδρες της πάλαι ποτέ Άγριας Δύσης. Δεν είμαι σίγουρος αν πρέπει να το αντιμετωπίζουμε σημειολογικά, αλλά ο τρόπος που το αμερικανικό σινεμά απεικονίζει την όλη στάση του παραδοσιακού καουμπόη προφανώς μεταλλάσσεται μέσα από σημεία των καιρών. Αυτό που κάποτε βλέπαμε ως ατσαλάκωτο σύμβολο ανδρισμού και τιμής, σήμερα κρύβει πολύ περισσότερα… μυστικά.

Γουαϊόμινγκ, 1963. Ο Ένις Ντελ Μαρ στέκεται μόνος μέσα σ’ ένα καρτ-ποσταλικό, επαρχιακό, σκονισμένο φόντο. Σχεδόν κοιμάται όρθιος. Κεφάλι σκυμμένο, προστατευμένο από τη σκιά ενός καπέλου συνηθισμένου. Ένας δεύτερος άνδρας προστίθεται στο σκηνικό. Σιωπή. Χαμηλά βλέμματα. Τους προσφέρεται εργασία. Να φυλάνε πρόβατα για λίγους μήνες. Ολομόναχοι. Στη μέση του πουθενά, υπό τη σκιά ενός βουνού υποβλητικά άγριου. Ο καιρός δεν περνάει εύκολα. Η παγωνιά της νύχτας τους τσακίζει. Αλλά η φιλία σταδιακά τους ενώνει. Ο Τζακ Τουίστ γίνεται ο πρώτος άνθρωπος που καταφέρνει να πείσει τον Ένις να σταματήσει να καταπίνει τη γλώσσα του, τα λόγια του. Οι δύο άνδρες κάνουν την επαφή. Αρχίζουν να νοιάζονται. Κι ένα βράδυ, εντελώς στα ξαφνικά, ο Ένις θα «πάρει» τον Τζακ. Έτσι, ωμά. Κανείς τους δεν είναι σε θέση να εξηγήσει γιατί και πως έφτασαν μέχρι εκεί. Και για δύο δεκαετίες ολόκληρες δεν θα χρησιμοποιήσουν ποτέ τη λέξη «αγάπη». Μονάχα θα τιμωρηθούν γι’ αυτήν. Και για όσα έκρυψαν από τους εαυτούς τους κι από όλους τους γύρω. Σκυμμένοι ενοχικά, κάτω από τα καουμπόικα καπέλα τους.

Ο Ανγκ Λι φέρει το karma των παλιών, καλών «παραγγελιοδόχων» του κλασικού Χόλιγουντ. Των σκηνοθετών που έφτιαξαν τα είδη και έκοψαν κι έραψαν πάνω σε ότι αναπαράγεται σήμερα από τα studios. Περιέργως, αυτός ο άνθρωπος από την Ταϊβάν έχει καταπιαστεί με οτιδήποτε μπορεί να φανταστεί ο νους, από ταινία πολεμικών τεχνών και βιβλίο της Τζέιν Όστεν, μέχρι μεταφορά comic του φανταστικού! Στο δράμα θεωρώ πως τα πήγε καλύτερα με την «Παγοθύελλα» (1997), όμως, η άλλη πλευρά του Ατλαντικού ωρύεται διαφωνούσα, υπερασπίζοντας το «Μυστικό του Brokeback Mountain» ως το καλύτερο φιλμ της χρονιάς, ένα instant American classic που σε λίγες μέρες θα ολοκληρώσει την τρελή πορεία των βραβεύσεών του με το Όσκαρ καλύτερης ταινίας (πιθανότατα;). Δεν ξέρω αν τιμά το σκηνοθέτη το γεγονός ότι το «Μυστικό» έχει μεταμορφωθεί σε ιερό προσκύνημα από το gay crowd των ΗΠΑ και ούτε πιστεύω πως αυτός ήταν ο λόγος για τον οποίο φτιάχτηκε τούτη η ταινία. Απλά, ο ακτιβισμός και οι αγώνες για ίσα δικαιώματα, με πρόσφατο αποκορύφωμα το αίτημα γάμου μεταξύ ανθρώπων του ιδίου φύλου, να βρήκαν στο φιλμ του Λι το καλύτερο «όχημα» για το breakthrough προς το mainstream. Σίγουρα, με τις κόντρες και κάποιες απόπειρες μποϊκοτάζ του φιλμ στις αμερικανικές αίθουσες, το «Μυστικό» απέκτησε τις διαστάσεις κοινωνικού φαινομένου που δεν σε αφήνει αδιάφορο. Η ταινία σαφώς αξίζει της προσοχής όλων. Το ότι έρχεται να πέσει πάνω μας σαν χιονοστιβάδα, όμως, με βρίσκει τουλάχιστον επιφυλακτικό. Γιατί, προσωπικά, δεν αποτελεί το ιδανικό παράδειγμα για να περάσει ένα μήνυμα. Ποιο είναι αυτό το μήνυμα; Ότι μια ερωτική ιστορία δεν έχει ανάγκη από φύλα. Δεν πρέπει να ορίζεται από αυτά. Μακάρι να το πετύχαινε αυτό ο Ανγκ Λι. Τότε, σίγουρα θα του έβγαζα το καπέλο! Για το «Μυστικό του Brokeback Mountain», όμως, δε μπορώ να το πράξω από καρδιάς. Διότι δεν είναι παρά ένα ομοφυλοφιλικό δράμα, με μη ισορροπημένες αποκλίσεις πάνω σε συγκεκριμένες σεξουαλικές επιθυμίες και ανάγκες ή εθισμό πάνω στην ηδονή. Ειδικά στα σημεία των «παραστρατημάτων» του παντρεμένου (πια) Τζακ, σενάριο και απεικόνιση γέρνουν επικίνδυνα προς λαϊκίστικες σχηματοποιήσεις που δεν εξυπηρετούν το κατά τα άλλα σχετικά αθώο point of view του Λι. Όπως με την παρομοίωση του τοπίου κάτω από το Μπρόουκμπακ, ως την Εδέμ των δύο «πρωτόπλαστων» ανδρών, το σεξουαλικό «αμάρτημα» του Ένις και του Τζακ δίνει μία γραφικότητα στο αποτέλεσμα, η οποία μαρτυρά (ίσως) και την αμηχανία του σκηνοθέτη σε συνδυασμό με τις προθέσεις ή την κατανόηση του θέματος.

Και πάλι, όμως, δεν μιλάμε για μία αποτυχία. Καλλιτεχνικά, ο Λι παραδίδει μία αρτιότατη ταινία, με σπουδαίες ερμηνείες συνόλου, υποδειγματική φωτογραφία και καπατσοσύνη προς το συναίσθημα του θεατή, ο οποίος (άσχετα από taboo και ανοησίες) θα βγει από την αίθουσα δακρυσμένος ή ελαφρά συγκινημένος από το άδοξο της μοίρας αυτών των ανδρών. Αλλά, και πάλι, η δική μου ένσταση παραμένει. Οι ήρωες της ταινίας είναι δύο σεξουαλικά πλάσματα με ένα συγκεκριμένο φύλο. Η ερωτική τους ιστορία δεν είναι καθόλου αφηρημένη. Είναι δύο άνδρες. Που κάνουν σεξ, ερωτεύονται και χτυπιούνται κατά μέτωπο με το συμβατικό και μονόφθαλμο του κοινωνικού περίγυρου. Ίσως η νίκη του Λι να εντοπίζεται στο γεγονός ότι παλεύει για να βγάλει κάποιες «ταμπέλες» από την καθημερινότητά μας. Εκεί, στα όρια ίσως, καταφέρνει να σου αλλάξει τα μυαλά και να σε λυγίσει μπροστά σε ένα συναίσθημα ανθρώπινο. Αλλά ας κρατήσουμε το ντόρο για κάτι πιο ριζοσπαστικό. Στο σύντομο μέλλον, εύχομαι. Ο δρόμος μόλις άνοιξε…

Σκέφτομαι πάλι την εικόνα ενός καουμπόη με το τυπικό καπέλο του. Τη φιγούρα των masculine προτύπων του… κόσμου του Marlboro. Βλέπω τη σκυφτή πόζα του Ένις, με το καπέλο του να κρύβει τόσα πολλά. Ξαφνικά, αυτό το τυπικό αξεσουάρ μετατρέπεται σε βάρος για μία «closeted» ζωή. Μία υποχρέωση εικονική. Προσπαθώ να φανταστώ πως φιλιούνται δύο άντρες που φορούν καουμπόικο καπέλο. Πόσο άβολο μπορεί να είναι; Κι εύχομαι ένας άνεμος δυνατός να φυσήξει ξαφνικά και να τα πετάξει από πάνω τους. Για να φανερώσει πράγματα που δεν χρεώνονται σε ανδρισμό ή μη. Αγάπες πέρα από το σεξ, το χρώμα, τη σάρκα, το μυαλό. Πόσο ηλίθια ουτοπικό ακούγεται αυτό.