του Νίκου Παλάτου

Η μετεπαναστατική και απαλλαγμένη (πλέον) από τη δικτατορία του Μπεν Αλί Τυνησία είναι μια χώρα σε μεταβατικό στάδιο. Από τη μία, μερίδα του πληθυσμού φαίνεται να θέλει ν’ αφήσει πίσω της παραδοσιακές αξίες χρόνων, από την άλλη, η αποδοχή των όποιων προοδευτικών μεταρρυθμίσεων δεν είναι και τόσο εύκολη υπόθεση. Οι ρίζες ενός συγκεκριμένου τρόπου λειτουργίας και σκέψης, τόσο από πλευράς απλού κόσμου όσο και από πλευράς Αρχών, είναι πολύ βαθιές ώστε να αμφισβητηθούν. Κάπως έτσι, τα εμπόδια που θα πρέπει να ξεπεράσει η Σελμά, άμα τη επιστροφή στην πατρίδα της, είναι πολλά. Τα αντιμετωπίζει όλα με μία χαρακτηριστικά ανέκφραστη στωικότητα όμως, αποφεύγοντας τις περιττές υστερίες. Ψυχαναλύτρια είναι, άλλωστε. Ξέρει από τρόπους συμπεριφοράς.

Καθώς η ψυχανάλυση κάθε άλλο παρά διαδεδομένη είναι στη χώρα, ουδείς από τον οικογενειακό περίγυρο της Σελμά δύναται ν’ αντιληφθεί ποιος ήταν ο λόγος που την ώθησε να εγκαταλείψει το Παρίσι, με πρώτη και καλύτερη την κάπως «χύμα» ξαδέλφη της, η οποία ονειρεύεται ν’ ακολουθήσει το αντίθετο ακριβώς δρομολόγιο. Γρήγορα, πάντως, χάρη και στο φυσικό χάρισμα της επικοινωνίας που διαθέτει, καταφέρνει ν’ αποκτήσει πολυπρόσωπο πελατολόγιο, χωρίς απαραίτητα αυτό να γνωρίζει πώς ακριβώς λειτουργεί η ψυχαναλυτική συνεδρία. Η δυσπιστία των ντόπιων εναλλάσσεται με την αποδοχή, η γραφειοκρατία του συστήματος καλά κρατεί, υψώνοντας ενίοτε τοίχους στις προσδοκίες της Σελμά, ενώ αστυνομικός ντετέκτιβ, ο οποίος για Φρόιντ μάλλον δεν έχει ξανακούσει στη ζωή του, αναλαμβάνει να εξηγήσει στη Σελμά τους νόμους της Τυνησίας, που τόσο διαφέρουν από εκείνους της Γαλλίας. Εκτός αν ενδιαφέρεται για την ίδια την ψυχαναλύτρια κι όλα τα υπόλοιπα είναι προπέτασμα καπνού.

Μένοντας εντελώς μακριά από την κοινωνικού προβληματισμού art-house φόρμα των (συνήθως) αμέτρητων χασμουρητών, η Μανέλ Λαμπιντί στο σκηνοθετικό της ντεμπούτο παρουσιάζει μια κινούμενη στα όρια του παραλογισμού κομεντί, την οποία διανθίζει με ηθογραφικού, αλλά και κοινωνικού τύπου σχόλια για την κατάσταση στην Τυνησία του σήμερα. Αντιστρέφει την τυπική αφηγηματική φόρμα των σχέσεων που αναπτύσσονται μεταξύ μεταναστών και ντόπιων στα αστικά προάστια των γαλλικών πόλεων (και που συνήθως έχουν ως αφετηρία τους την εξαθλίωση), εξετάζοντας το πράγμα (περίπου) από την ανάποδη. Το Παρίσι για τους Τυνήσιους (και ειδικά για τις γυναίκες) στέκει ως ο άπιαστος παράδεισος της απόλυτης ελευθερίας και ευημερίας, γεγονός που κάνει τη Σελμά να μοιάζει με άνθρωπο… από άλλον πλανήτη, αφού τόλμησε ν’ αφήσει τα πάντα πίσω της.

Η επεισοδιακού χαρακτήρα αλληλουχία ψυχαναλυτικών σκηνών, με άπαντες σχεδόν τους περίοικους (από τον τοπικό ιμάμη μέχρι την κομμώτρια με το ύφος χιλίων καρδιναλίων) να επισκέπτονται την ταράτσα της Σελμά, κάνει συχνά το στόρι να μοιάζει με συρραφή και όχι με ολοκληρωμένο αφηγηματικό σενάριο. Τη σκαπουλάρει σε γενικές γραμμές, όμως, καθώς διαθέτει μία ανεπιτήδευτη «λαϊκότητα», που πολύ συχνά βρίσκεται (αναπάντεχα) κοντά στη δική μας κουλτούρα (ειδικά σε ό,τι αφορά τη γραφειοκρατική προσέγγιση του πράγματος). Αστοχεί, ασφαλώς, σε κάποια από τα επιμέρους «sketch», αφού το δίδυμο των ένστολων αστυνομικών είναι υπερβολικά μπουφόνικο για να γίνει λειτουργικά πιστευτό, ενώ το ομοφυλοφιλικό (στα όρια του trans!) subplot με «μπερδεμένης» ταυτότητας πελάτη ίσα που αγγίζει την οπισθοδρομική αντίληψη του θέματος στις χώρες του μουσουλμανικού κόσμου (αν δεν το ωραιοποιεί κιόλας, έστω και υπό τη μορφή αστείου).

Οι σκόρπιες σεναριακές ατυχίες εξισορροπούνται τόσο από την εν γένει σουρεαλιστική διάθεση, όσο και από τη γλυκόπικρη χαρμολύπη με την οποία περιβάλλει όλους τους χαρακτήρες της ταινίας της η Λαμπιντί, με την πρωταγωνίστριά της (Γκολσιφτέ Φαραχανί) ειδικά να εμφανίζεται με την άνεση ενός… Μπάστερ Κίτον, καθώς αντιμετωπίζει με περίσσεια υπομονή και απάθεια τα όσα κουλά της συμβαίνουν. Κι αν η υπομονή της καμιά φορά τείνει προς εξάντληση εξαιτίας της ασυμμόρφωτης επαναστάτριας εξαδέλφης της, τότε το «μεγάλο αφεντικό» της ειδικότητάς της, ονόματι… Σίγκμουντ Φρόιντ, μπορεί να σπεύσει αυτοπροσώπως προς βοήθειά της! Διότι οι ψυχαναλυτές, ενίοτε, έχουν κι εκείνοι τα… ψυχαναλυτικά τους προβλήματα.