του Ηλία Φραγκούλη

Αισθάνθηκα μια τεράστια αμηχανία παρακολουθώντας τούτο το «ντοκιμαντέρ» του Φώτου Λαμπρινού, το οποίο περισσότερο έμοιαζε με διάλεξη εγκυκλοπαιδικού περιεχομένου και ενδιαφέροντος, με τον δημιουργό – εκφωνητή να βρίσκεται διαρκώς στην αφάνεια. Με την έννοια της απουσίας, και ως φυσικής παρουσίας (ακούμε μονάχα ένα εξαντλητικό voice-over) αλλά και ως άποψης απέναντι στο θέμα του (με εξαίρεση το ίσως σκόπιμα δυσάρεστο φινάλε). Βγήκα από την αίθουσα μάλλον ενοχλημένος. Ουχί διότι μου «έθιξε» κάποιες αριστεριστικές αντιλήψεις. Απλά, ο τρόπος και το υλικό με το οποίο ολοκληρώνει το «The Great Utopia» βρωμάει (έξαφνα) διδακτισμό και εκφοβισμό, λες και ο στόχος του όλου εγχειρήματος ήταν να περάσει στο υποσυνείδητο του θεατή κάτι πραγματικά αρνητικό. Σε μια εποχή τόσο… ύποπτη ιδεολογικά, ούτως ή άλλως.

Το φιλμ συστήνει το προφίλ τού «ιστορικά αποδεδειγμένου», μετατρέποντας την τεκμηρίωση σε μια μορφή «σχολικής» ανάγνωσης μιας κάποιας βιβλιογραφίας την οποία πρέπει να δεχθούμε ως τη μοναδική επίσημη και έγκυρη στην παροχή πληροφορίας, σε σχέση με την ανάπτυξη του πρώτου εργατικού κράτους στην ιστορία του ανθρώπου. Ο εκφωνητής συνοδεύει υλικό επικαίρων της περιόδου 1917 – 1934, το οποίο παρουσιάζει μια εικόνα που παραπέμπει σε View-Master, προσθέτοντας πεπαλαιωμένα «εφεδάκια» του ψηφιακού μοντάζ για ενθέσεις φωτογραφικού υλικού, δίχως να νοιάζεται τόσο για την αισθητική (ή την ομοιογένεια) του αποτελέσματος. Αναγνωρίζεται σαφώς ο όγκος της δουλειάς στην έρευνα και υπάρχει ένας τονισμός στην προσοχή της ηχητικής μπάντας, που «ζωντανεύει» συχνά αρκετά (προφανώς βωβά) πλάνα της εποχής. Η αφήγηση, όμως, είναι… «επιμορφωτικά» στεγνή, από όποιο κομμάτι ανάπτυξης κι αν την πιάσεις επί του θέματος (ιστορικά, πολιτικά, κοινωνικά και καλλιτεχνικά).

Ο Λαμπρινός αποστασιοποιείται από το ταραχώδες δράμα της ανάπτυξης τούτου του ιδεολογικού και κοινωνικού «ιδεώδους», δεν σχολιάζει ποτέ αυτό το απίστευτο μέγεθος πληροφορίας και τις παγκόσμιες επιπτώσεις του, δεν στέκει ούτε φιλικά αλλά ούτε και με κυνισμό μπροστά στα όσα συμβαίνουν επί της οθόνης. Μας λέει μονάχα ότι έτσι συνέβησαν. Και αν αυτό δηλώνεται… «αχρωμάτιστο» εξαρχής, σταδιακά ο θεατής μπορεί να αισθανθεί ότι ο δημιουργός του φιλμ κάπου ταυτίζεται με την αποτυχία αυτής της ουτοπίας, καταλήγοντας στις τρομακτικές (;) συνέπειες της εμφάνισης των κολχόζ στον αγροτικό βίο της Σοβιετικής Ένωσης, με διηγήσεις μιας ηλικιωμένης αγρότισσας που σοκάρουν. Σχεδόν όπως και η ίδια εμμένει στο να πείσει τον ακροατή της ότι η δική της εκδοχή στα πεπραγμένα είναι η αλήθεια, έτσι και ο Λαμπρινός δεν δίνει άλλα περιθώρια στο τι να πιστέψεις. Ο επίλογος του «The Great Utopia» σε αφήνει με μια ενοχλητική «διαπίστωση», ότι ο κομμουνισμός έφαγε (κυριολεκτικά!) τα παιδιά του. Κανένας αντίλογος πάνω σε αυτό. Μονάχα μια ενδεχόμενη αμφιβολία, που πλανάται δίχως βαρύτητα γνώμης στην ατμόσφαιρα. Έτσι είναι διότι έτσι ειπώθηκε. Λυπηρό, αν ρωτάς κι εμένα.