της Ιωάννας Παπαγεωργίου

Αν (όπως εγώ) έχεις διαβάσει το αριστουργηματικό, ρηξικέλευθο, μεγαλόπνοο, πολυμορφικό, γλυκόπικρο, κωμικοτραγικό, γεμάτο θάνατο, αλλά και αστείρευτη, ορμητική αγάπη για την (ανθρώπινη) ζωή, ομότιτλο, πολυβραβευμένο best-seller βιβλίο του γερμανικής καταγωγής Αυστραλού Μάρκους Ζούσακ θα αντιληφθείς (ενοχλημένος και απογοητευμένος) αυτή την κινηματογραφική του μεταφορά ως άστοχη και εν τέλει αναίτια, εικονογραφημένη περίληψή του. Ακόμα, όμως, και αν δεν έχεις διαβάσει το εν λόγω μυθιστόρημα, πάλι σαν ανούσια περίληψη θα την εκλάβεις… Μιας ιστορίας – που δεν προλαβαίνει στ’ αλήθεια να ειπωθεί – μιας χούφτας ανθρώπων, μηδαμινά ψήγματα του (αναπάντεχου) μεγαλείου τής ψυχής των οποίων ίσα που, βιαστικά, αποκαλύπτονται.

Μπορείς να με πεις προκατειλημμένη, αφού μου είναι αδύνατον να μη θρηνήσω την απουσία στο πανί των – θαυματουργών – στο χαρτί σκόρπιων τσιτάτων (φιλοσοφικών και μη σκέψεων, χιουμοριστικών παρατηρήσεων ή απλά δηλώσεων της αλήθειας, γυμνής) του Αφηγητή, των χειροποίητων, εικονογραφημένων / εναλλακτικών comic βιβλίων που δωρίζει ο Μαξ (Μπεν Σνέτσερ) στη Λίζελ (Νελίς), όλου του σθένους τής Ρόζα (Γουότσον) και όλου τού εύρους τής ζουμερής, περίπλοκης, αν και σχεδόν βουβής σχέσης τής Λίζελ με τη γυναίκα του Δημάρχου, ή την «αμοντάριστη», παρορμητική, θαρρείς, αφήγηση, με τα συχνά, πυκνά πέρα δώθε στο χρόνο, τα… σοφά spoilers και τα ανεκτίμητα, αραιά και πού παραστρατήματα σε άλλες, ταυτόχρονες ιστορίες τού Πολέμου, σε άλλες γωνιές της Γερμανίας και της Ευρώπης. Τόσο μακριά και όμως τόσο κοντά στην οδό Παράδεισου.

Ακόμα, όμως, και αν δεν είχα ιδέα για όλα τα παραπάνω, τίποτα δε θα μπορούσα να βρω σε αυτή την κινηματογραφική «Κλέφτρα», ικανό να τη γλιτώσει από το βάλτο τής χρυσής μετριότητας. Ούτε καν το υποψήφιο για Όσκαρ soundtrack τού – συνήθη υπόπτου – Τζον Γουίλιαμς, που ελάχιστα σκαλώνει στη μνήμη, και ακόμα λιγότερο δίνει παλμό στα δρώμενα. Ναι, οι ηθοποιοί είναι στο σύνολό τους εξαιρετικοί, η ανασύσταση εποχής άψογη, η εκφορά των αγγλικών διαλόγων με γερμανική προφορά παραδόξως, ως επί το πλείστον (κάποιες φορές το «Ρούντι, Ρούντι!» ακούγεται ως κατά λάθος αστείο «Γούντι, Γούντι!») ταιριαστή και η σκηνοθεσία τού εκ του «Downton Abbey», Πέρσιβαλ, κάτι παραπάνω από αξιοπρεπής. Το σενάριο, όμως, έχει τεράστια, ανυπέρβλητα προβλήματα.

Το βασικό του λάθος είναι πως προσεγγίζει ένα ευφάνταστα εκκεντρικό, τολμηρά ξεχωριστό, λυρικό, τίγκα στο λυτρωτικό χιούμορ μυθιστόρημα με έναν εντελώς ανέμπνευστο, ακαδημαϊκό, άτολμο, στρωτό, αγέλαστο, «καθωσπρέπει», και δη προκάτ «οσκαρικό» τρόπο. Έτσι, στερεί από την ιστορία του όλα εκείνα τα χαρακτηριστικά που θα την έκαναν ιδιαίτερη και διαφορετική, χρίζοντάς την ουκ ολίγο κοινότοπη, υποβάλλοντάς την σε – στα σημεία – ήττα από τη χιλιοειπωμένη ιστορία τής Άννα Φρανκ. Παράλληλα, αν και αφήνει ουκ ολίγα από τα γεγονότα τού βιβλίου εκτός, δεν αποφεύγει ούτε τις εξωφρενικές συντομεύσεις αυτών που τελικά επιλέγει να αφηγηθεί, ούτε την ιλιγγιώδη εξέλιξή τους. Έτσι, ξαφνικά, λίγο μετά τα μισά του, η συνειδητοποιημένη (όπως φαίνεται από την όλο λαχτάρα ερώτηση που απευθύνει στον νεοφερμένο Μαξ για το βιβλίο που κουβαλάει, «το έκλεψες;») Λίζελ παύει ανεξήγητα να κλέβει και αρχίζει να δανείζεται (όπως επιμένει στο Ρούντι) βιβλία. Πριν, εν ριπή οφθαλμού ξανά, πάψει να διαβάζει και αρχίσει να σκαρφίζεται δικές της ιστορίες, μηδαμινά διαφωτίζοντάς σε για τους λόγους για τους οποίους τράβηξε την προσοχή τού Αφηγητή. Ομοίως, μέσα σε 8 λεπτά (το πολύ), ο Χανς τιμωρείται με στρατολόγηση για τη συμπαράσταση που έδειξε σε ύποπτο ως Εβραίο μαγαζάτορα, πάει στο μέτωπο, έχει αυτοκινητικό δυστύχημα, τραυματίζεται και επιστρέφει κουτσός πίσω σπίτι! Αν είναι για τόσο… πατ-κιούτ, ποιος ο λόγος να τον στείλεις στο μέτωπο; Και μόνο το ότι τράβηξε την προσοχή πάνω του αρκεί ως κίνητρο εύρεσης απεγνωσμένης λύσης στο θέμα τού Μαξ, που κρύβουν στο υπόγειό τους.

Αυτός, όμως, που επί της οθόνης πατάει μεγαλοπρεπώς μπανανόφλουδα είναι ο Αφηγητής – το σπουδαιότερο, ιδιοφυέστερο εύρημα του λογοτεχνικού πονήματος του Ζούσακ. Ενώ στο βιβλίο δηλώνει ξεκάθαρα, εξ αρχής, με βιτριολικό χιούμορ την ταυτότητά του, στο φιλμ την αποκαλύπτει εμμέσως πλην σαφώς, σοβαρά ποιητικώς, στα τελευταία λεπτά του. Επιλογή που θα μπορούσε να χτίσει υποβλητικό σασπένς, αν οι παρεμβολές / σχόλιά του ήταν πιο συχνά και καταλυτικά. Ως έχουν, φαντάζουν και αυτά αχρείαστα και αναίτια. Ειδικά αφού στο τελευταίο 5λεπτο η ταινία πατάει παράλογα γκάζια και κάνει fast-forward πρώτα 2 χρόνια και αμέσως μετά… μια ολόκληρη ζωή! Έτσι όταν ο Αφηγητής λέει πως η μόνη αλήθεια που ξέρει είναι πως «οι άνθρωποι τον στοιχειώνουν» δεν αποκλείεται να αναφωνήσεις, με μια γελοία έκφραση απορίας, αιφνίδια καρφωμένη στο πρόσωπό σου: «ΤΙ;» (για να το θέσω ευγενικά…)