της Βαρβάρας Κοντονή

Βασισμένη σε μια ιστορία γραμμένη από τον Μάικλ Ντούντοκ ντε Βιτ, σεναριογράφο και δημιουργό animated ταινιών, «Η Κόκκινη Χελώνα» δεν αποτελεί μονάχα έναν εμπνευσμένο κινηματογραφικό άθλο, αλλά και την πρώτη μη ιαπωνική παραγωγή του διάσημου και ξακουστού Studio Ghibli, ενός ονόματος – θρύλου, άμεσα συνυφασμένου με μερικά από τα πιο αντιπροσωπευτικά δείγματα του είδους για το ιαπωνικό (και όχι μόνο) σινεμά, μεταξύ των οποίων και των θαυμαστών «τέκνων» του σπουδαίου Χαγιάο Μιγιαζάκι.

Σε τούτη την πρώτη μεγάλου μήκους ταινία του Ολλανδού σκηνοθέτη, οι θεματικές επιρροές τού παραδοσιακού ιαπωνικού animation γίνονται εμφανείς από την αρχή μέχρι και το τελευταίο καρέ – διόλου τυχαίο αν σκεφτεί κανείς πως το φιλμ αποτέλεσε την πραγμάτωση ενός μεγάλου ονείρου για τον δημιουργό, ο οποίος βρέθηκε να ηγείται μιας συνεργασίας που ξεκίνησε με τον πλέον απρόσμενο τρόπο: με ένα γράμμα. Εκφράζοντας τον θαυμασμό τους για τη βραβευμένη με Όσκαρ μικρού μήκους ταινία του «Father and Daughter» (2000), οι άνθρωποι του Ghibli ζήτησαν από τον ίδιο τη σύμπραξή του για το μεγάλου μήκους ντεμπουτάρισμά του, με την ταινία να συνιστά επί της ουσίας το αποτέλεσμα τουλάχιστον δύο διαφορετικών, αλλά αμφότερα σημαντικών σχολών animation.

«Η Κόκκινη Χελώνα» αποτελεί μια κινηματογραφική εμπειρία σπάνιας ομορφιάς και οικουμενικής εννοιολογικής σύλληψης δίχως ξεκάθαρα γραμμική κατεύθυνση, αλλά με κινητήριο μοχλό ένα ψευδαισθητικό σενάριο που λειτουργεί ως αφορμή για τη διήγηση της πανανθρώπινης – και γι’ αυτό αιώνιας – ιστορίας του κόσμου. Μέσα από εικόνες φυσιολατρικού λυρισμού και ανεξάντλητης ποιητικότητας, ο ντε Βιτ καταγράφει την πορεία τού ανθρώπινου γένους από τη στιγμή του πρώτου βήματος στη στεγνή γη, βασισμένος στη δαρβινική θεωρία περί της εξέλιξης των ειδών, υπό το πρίσμα όμως των περιπετειών ενός μοναχικού ναυαγού. Η γέννηση, ο θάνατος, η ελπίδα, η καταστροφή και το «χτίσιμο» του κόσμου (του) και πάλι από το μηδέν, αποτελούν έννοιες παγκόσμιες και άχρονες, ιδέες που δεν περιορίζονται στο ενίοτε αυστηρό σεναριακό πλαίσιο ενός φιλμικού δημιουργήματος, αλλά εκτείνονται πέρα από αυτό, αντικατοπτρίζοντας μοιραία τους αγώνες, τις επιθυμίες και τον αναπόδραστο αντίκτυπο του ανθρώπου πάνω στη Γη – και τούμπαλιν.

Αυτή η διάκριση της ταινίας ως κινηματογραφικής αλληγορίας ενισχύεται από δυο βασικούς παράγοντες γύρω από τους οποίους περιστρέφεται η σχηματική της πλοκή και αφορά τόσο την έλλειψη των διαλόγων, όσο και τη σχέση που αναπτύσσεται ανάμεσα στον ναυαγό και τη χελώνα. Από τη μια, η απουσία πρόζας ωθεί τον θεατή πιο αποτελεσματικά στην ενδελεχή παρατήρηση των οπτικών πεπραγμένων, με την ηχητική μπάντα να περιλαμβάνει μόνο τους ενδοαφηγηματικούς ήχους του περιβάλλοντος και την ατμοσφαιρική μουσική που προοδευτικά σιγοντάρει τον ύστατο «εναγκαλισμό» Φύσης – Ανθρώπου. Από την άλλη, ο δεσμός ανάμεσα στον άνδρα και την κόκκινη χελώνα χρήζει με τη σειρά του περαιτέρω αποκρυπτογράφησης, αφού σύντομα περνά από το πρώτο επίπεδο ανάγνωσης (αυτό ενός έμβιου όντος που για κάποιον λόγο στέκεται εμπόδιο στη λύτρωση του ναυαγού), σε ένα άλλο ενδελεχώς κρυμμένο, εκεί όπου η πραγματική φύση της χελώνας αποκτά υπόσταση και νόημα. Το φιλμ του ντε Βιτ δεν είναι εύκολο, τουλάχιστον όχι με τον τρόπο που έχει επικρατήσει να αντιμετωπίζεται η πλειονότητα των ταινιών animation, αφού το κοινό θα πρέπει να εντοπίσει χωρίς τη βοήθεια του λόγου (ο οποίος συνήθως κάνει τα πράγματα ευκολότερα) όλα εκείνα τα στοιχεία που καθιστούν την «Κόκκινη Χελώνα» μια εμπειρία για τις αισθήσεις και, κυρίως, μια εμπειρία «καταπραϋντική» για την καρδιά.

Μετρώντας στο ενεργητικό του λίγες μικρού μήκους παραγωγές (όλες animation), ο ντε Βιτ σκηνοθετεί εδώ μια «larger than life» ταινία για τον κύκλο της ζωής, την αδιάσπαστη ένωση του ανθρώπου με το περιβάλλον του (επιστροφή στη Φύση, λοιπόν) και τη σχεδόν «ερωτική» σχέση αλληλεξάρτησης που ενυπάρχει στις δυο πλευρές από καταβολής κόσμου. Από το φιλμ δεν λείπει και ο διακριτικός περιβαλλοντολογικός προβληματισμός, αν και ο ντε Βιτ δεν εμμένει στην ανάδειξη τόσο της προβληματικής τού αιτιατού, όσο της πρόληψης μέσω της επιτακτικής διατήρησης των λεπτών ισορροπιών που διέπουν την πλανητική τάξη των πραγμάτων, σαν αόρατα νήματα έτοιμα να σπάσουν ανά πάσα στιγμή, λόγω της ολοένα αυξανόμενης ματαιοδοξίας του ανθρώπινου είδους. Ευτυχώς, εδώ αρκεί και περισσεύει η ομορφιά, και ο ντε Βιτ σχεδιαστικά επηρεασμένος και από το εκλεπτυσμένο στυλ τού γαλλικού animation, παραδίδει μια ταινία – ωδή στη μικρή, εύθραυστη αλλά και τόσο πολύτιμη ύπαρξή μας.