της Ιωάννας Παπαγεωργίου

Ναι μεν, οφείλουμε (ίσως και αφού υποκλιθούμε ελαφρώς) να αναγνωρίσουμε το θάρρος και την τόλμη, αφενός των τριών σκηνοθετών / σεναριογράφων και αφετέρου των, ανά τον κόσμο, ανοιχτοχέρηδων παραγωγών που συνεργάστηκαν για να μεταφέρουν στη μεγάλη οθόνη το υπέρ-φιλόδοξο, πρωτότυπο, αμφιλεγόμενο και (κατά τη γνώμη μου) όχι εντελώς επιτυχημένο (αφού δύο εκ των ιστοριών του, στο χαρτί, υπολείπονται από κάθε άποψη των υπολοίπων…), ομότιτλο βιβλίο του Ντέιβιντ Μίτσελ. Ναι μεν, είμαστε επίσης υποχρεωμένοι να παραδεχτούμε πως αυτός, ο κινηματογραφικός «Cloud Atlas» είναι σίγουρα – ενδιαφέρον – σινεμά, και όχι απλά η άνευρη εικονογράφηση ενός λογοτεχνικού έργου. Και εδώ τελειώνουν τα καλά νέα.

Αλλά (και δυστυχώς όχι μόνο υπάρχει, είναι και τεράστιο αυτό, το ρημάδι, το «αλλά»), δεν είναι ούτε επιτυχημένο, ούτε λειτουργικό σινεμά. Κι αυτό γιατί ενώ οι δημιουργοί του κάνουν τις κατάλληλες δομικές επιλογές για να του εξασφαλίσουν αδιαμφισβήτητη κινηματογραφική ταυτότητα, το αποτέλεσμα ούτε πείθει για τους σκοπούς του, ούτε στέκεται αντάξιο των προθέσεών του. Έτσι, το μοντάζ υφαίνει δεξιοτεχνικά τις έξι ιστορίες μεταξύ τους, σε ένα διαρκές και αποκαλυπτικό πηγαινέλα (αντίθετα με το βιβλίο που τις ξεκινά και τις σταματά απότομα, μία – μία, με χρονολογική σειρά, και αφού αρχίζει και τελειώνει την τελευταία στο κέντρο του, ολοκληρώνει τις υπόλοιπες πέντε με αντίθετη χρονολογική σειρά – με αφετηρία και προορισμό του, δηλαδή, τα όσα συμβαίνουν το 1849), το οποίο τονίζει τη σχετικότητά τους εύστοχα. Μόνο, όμως, μέχρι τα μισά και κάτι του φιλμ. Από εκεί και πέρα αποδεικνύεται άνευ σημασίας, αφού, εντέλει, αδυνατεί (και αυτό) να φωτίσει ουσιαστικά και αποτελεσματικά τη σημασία αυτής της σχετικότητας και δη τη φιλοσοφία του όλου εγχειρήματος. Ποια είναι αυτή;

Για να απαντήσω στην τελευταία ερώτηση, πρέπει να εξηγήσω τι εννοώ με το «και αυτό» μέσα στην τελευταία παρένθεση. Αναφέρομαι, λοιπόν, στις άλλες δύο, εν δυνάμει κινηματογραφικές, ανύπαρκτες στο πρωτόλειο, κατασκευαστικές αποφάσεις των Γουατσόφσκι και Τίκβερ, που αντίθετα με το μοντάζ και ουδέποτε εξυπηρετούν το φιλμ και ανεπανόρθωτα το αποδυναμώνουν. Κατ’ αρχήν, το εύρημα της ερμηνείας πολλών διαφορετικών ηρώων στις διαφορετικές, ανά τους αιώνες ιστορίες είναι αχρείαστο και καταντά υπερβολικό, αφού απλά κάνει πιο (ενοχλητικά) προφανές και βαρύγδουπο το «όλα είναι σχετικά» του πράγματος, για το οποίο… μιλάει από μόνο του, καλύτερα και ικανοποιητικότερα το (προαναφερθέν) μοντάζ. Άσε που προκύπτουν και εξόφθαλμα, κραυγαλέα επιτηδευμένες, κατά λάθος αστείες μεταμφιέσεις, σαν εκείνη την ανεκδιήγητη του – ανεκμετάλλευτου, αδίκως τυποποιημένου, εσαεί κακού – Χιούγκο Γουίβινγκ στο ρόλο της μοχθηρής νοσοκόμας Νεκς!

Από την άλλη, το πληθωρικό σε μέγεθος βιβλίο, μπορεί να παίζει ως θρασύς ζογκλέρ με τα είδη (δράμα εποχής, ρομαντικό δράμα, αστυνομικό μυστήριο / φιλμ νουάρ, κωμωδία, επιστημονική φαντασία), το χρόνο και τα στεγανά μεταξύ πραγματικότητας και τέχνης, δε χάνει στιγμή, όμως, τη φιλοσοφική μπάλα ή την ανθρωπιά του: γιατί αφιερώνει τον δέοντα χώρο στην ευλαβική απογύμνωση καθενός από τους ήρωες / πρωταγωνιστές του, ώστε μοιραία σε εμπλέκει με τους περισσότερους (αν όχι όλους) από αυτούς, ανοίγοντας γόνιμο, πάντα ανοιχτό διάλογο με τη συναισθηματική νοημοσύνη σου. Έτσι, αν και ούτε δηλώνει ξεκάθαρα τις υπαρξιακές ανησυχίες του, ούτε επιφυλάσσει ένα σαφές και τακτοποιημένο τέλος στις περιπέτειες καθενός τους, σε οπλίζει καταλλήλως ώστε να συμπληρώσεις μόνος, καίρια, τα κενά, ανακαλύπτοντας την (δική σου) αλήθεια (βλέπε και αξία) εκεί… πίσω από τη δαιδαλώδη αφήγηση και ανάμεσα στις λέξεις του.

Αντιμέτωποι με αυτόν τον ζουμερό λογοτεχνικό όγκο, οι πλάστες του κινηματογραφικού «Cloud Atlas», μη θέλοντας να τολμήσουν μια σε δύο μέρη ταινία και αφού, κατά συνέπεια, δεν έχουν αρκετό χρόνο (στις τρεις ώρες!) για κάθε χαρακτήρα, κατέφυγαν στην πιο εύκολη λύση: να κάνουν λιανά ή αλλιώς, να σου τρίψουν στη μούρη τη φιλοσοφία τους, διαπράττοντας δύο ασυγχώρητα, καλλιτεχνικά κακουργήματα. Πρώτον, σκαρφίζονται, κατά περίπτωση (εκβιαστικά) ευτυχισμένα ή (μη κερδισμένα) άψογα διευθετημένα, λυτρωτικά φινάλε για όλες τις ιστορίες τους. Δεύτερον, σε βομβαρδίζουν με τσιτάτα (οι ιδέες των οποίων μόνο, και αν, υπονοούνται στο βιβλίο) του στιλ: «Οι ζωές μας δε μας ανήκουν. Είμαστε δεμένοι με άλλους, στο παρελθόν και στο παρόν. Και με κάθε έγκλημα και κάθε καλοσύνη γεννάμε το μέλλον μας». Μεγάλα λόγια, που έτσι όπως ξεστομίζονται με περισσή ευκολία από ασχημάτιστους, επίπλαστους και δη στεγνούς – χωρίς σταγόνα ανθρώπινων χυμών – ήρωες, καταργούν το διάλογο με το θεατή, φαντάζουν κούφια, φτηνά και εκνευριστικά δημαγωγικά. Και τα κακά νέα δε σταματούν εδώ.

Στα… μούτρα σου φιλοσοφικές φούσκες που λένε τα πάντα χωρίς να λένε τίποτα, συν όπως – όπως βιαστικά σκιαγραφημένοι χαρακτήρες, συν τραγελαφικές, αχρείαστες, πολλαπλές μεταμφιέσεις των πρωταγωνιστών, μας κάνουν ένα συχνά κωμικοτραγικό αποτέλεσμα, που μοιάζει πολύ περισσότερο με παρωδία (τόσο των ειδών που επιχειρεί να συνδυάσει, όσο και των δηλώσεων του για το τι εστί άνθρωπος), παρά οτιδήποτε άλλο. Από τον άχρωμο, άοσμο και άγευστο αχταρμά του τελικού αποτελέσματος, ξεχωρίζουν, ως παρηγοριά, οι ιστορίες της Σόνμι 451 (χάρη στο εύστοχα ζοφερό όραμά της για το μέλλον, το μίνιμουμ παρουσίας «μασκαράδων» και τη σχετικά πιο επαρκή, και δη μόλις συγκινητική, ανάπτυξη της κεντρικής, τουλάχιστον, ηρωίδας της) και του Τίμοθι Κάβεντις (το comic relief του βιβλίου, που εδώ προκύπτει ως η μόνη, και γι’ αυτό καλοδεχούμενα επιτυχημένη, συνειδητή κωμωδία της όλης υπόθεσης). Ουφ!