της Κατερίνας Ανδρεάκου

Πολύ αμυδρά βασισμένη σε αληθινά γεγονότα, αυτή η τουρκική παραγωγή ενδέχεται να διχάσει με την ομολογουμένως αναπάντεχη αφηγηματική της εκκεντρικότητα. Προσομοιάζοντας περισσότερο σε μια μίξη του σινεμά του Άκι Καουρισμάκι και του θεατρικού ύφους του Χάρολντ Πίντερ, ο αρκετά υποσχόμενος σκηνοθέτης και συν-σεναριογράφος Μαχμούτ Φαζίλ Τζοσκούν δημιουργεί εδώ μια τραγικωμωδία με «ανέκφραστη» σάτιρα, υποδόριο χιούμορ, ξαφνικές εξάρσεις βίας και μια σχεδόν μόνιμα απειλητική ατμόσφαιρα, καθώς ξετυλίγει το δικό του θέατρο του παραλόγου. Κεντρικά πρόσωπα, τέσσερις στρατιωτικοί αποφασισμένοι να περάσουν νυχτιάτικα το μήνυμα ενός επιτυχημένου (;) πραξικοπήματος, χωρίς ωστόσο να υπολογίσουν τον δικό τους ερασιτεχνισμό στην υλοποίηση του σχεδίου, αλλά και τα εμπόδια που τους βάζει η ίδια η καθημερινότητα.

Η αρχική σκηνή όχι μόνο δεν μας προϊδεάζει για τίποτα από αυτά που πρόκειται να ακολουθήσουν, αλλά έπεται κιόλας των βασικών γεγονότων. Η αλλαγή από το στείρο αλλά φωτεινό ιατρείο όπου εξετάζεται η φυσική κατάσταση ενός Τούρκου ώστε να κριθεί η καταλληλότητά του για να πάει μετανάστης στη Γερμανία, στα σκοτεινά σοκάκια και δωμάτια της Κωνσταντινούπολης όπου οι ατυχείς στρατιωτικοί προσπαθούν να εκπληρώσουν το καθήκον τους, μοιάζει βγαλμένη απευθείας από ταινία του Φιλανδού Καουρισμάκι, σαν φαινομενικά άσχετες μεταξύ τους βινιέτες που τελικά συνδέονται αφηγηματικά κάπου στη συνέχεια, συντροφιά με την αποστασιοποιημένη σκιαγράφηση των χαρακτήρων και το αναπάντεχα στείρο, σκανδιναβικού στυλ χιούμορ. Την ίδια στιγμή, η μόνιμη αίσθηση άμεσου κινδύνου που διαιωνίζεται κυρίως από τις συνεχείς και μακρόσυρτες παύσεις μεταξύ των ανέκφραστων προσώπων (σπάνια ξεσπά σε απότομες πράξεις βίας), θυμίζει έντονα το άβολο πιντερικό σύμπαν, όπου κουστουμαρισμένοι, λακωνικοί, άγνωστοι άνδρες αναστατώνουν απρόσμενα τις ζωές απλών πολιτών, περισσότερο με την αινιγματική και βουβά απειλητική τους παρουσία παρά με τα λόγια ή τις πράξεις τους.

Ο Τζοσκούν συνδυάζει με ενδιαφέρον τα δύο αυτά είδη, τα οποία έχουν ως πιο κοινό χαρακτηριστικό τη σκοτεινή σατιρική ματιά στην εκάστοτε κοινωνία, μέσα από σουρεαλιστικές καταστάσεις, ωστόσο του λείπει ένα κάποιο extra στρώμα βάθους στο περιεχόμενο και ίσως ένα τελικό καλλιτεχνικό ραφινάρισμα ώστε να μπορεί να συγκρίνεται επάξια με σημαντικά έργα του genre. Οι χαρακτήρες του παραμένουν ανέκφραστοι και, τελικά, μη ενδιαφέροντες σε προσωπικό επίπεδο μέχρι το φινάλε, το χιούμορ είναι (ναι μεν) υποδόριο, αλλά τελικά τόσο πολύ ώστε να καταντά… μη αστείο, ενώ κάποιες σεκάνς κουράζουν ή/και καταντούν βαρετές με την κατάχρηση των παύσεων, των μονοπλάνων και της επίμονης στατικότητας της αφήγησης, των χαρακτήρων και της ίδιας της κάμερας. Σε αυτό το σημείο, ωστόσο, θα πρέπει να αναφερθεί η εξαιρετική δουλειά των Κρουμ Ροντρίγκεζ και Λάσλο Ράικ, διευθυντή φωτογραφίας και σκηνογράφου, αντίστοιχα, ιδιαίτερα στον νυχτερινό φωτισμό που καταλαμβάνει σχεδόν ολοκληρωτικά τον αφηγηματικό χρόνο της ταινίας και εγχέει επιτυχημένα στιγμές που λες και ξεπήδησαν από φιλμ νουάρ. Όσοι έχετε δει τις δύο ταινίες του Λάσλο Νέμες, «Ο Γιος του Σαούλ» και «Δύση Ηλίου», πιθανώς θα σποτάρετε τις οπτικές ομοιότητες εδώ, κάτι που έχει απόλυτη λογική καθώς ο Ράικ ήταν ο σκηνογράφος και των δύο εκείνων έργων τα οποία διαδραματίζονταν (κυρίως) στο φυσικό σκοτάδι.

Η στωικότητα του μέσου πολίτη μπροστά στον συχνά παιδιάστικο παραλογισμό της έτσι κι αλλιώς παροδικής εξουσίας αποτελεί τον ουσιαστικό πυρήνα αυτής της κοινωνικοπολιτικής σάτιρας που σίγουρα είναι ενδιαφέρουσα, ιδιαίτερα εφόσον προέρχεται από μια χώρα που δεν φημίζεται για ταινίες παρόμοιου ύφους, χωρίς όμως να είναι απαραίτητα και αξιομνημόνευτη.