του Νίκου Παλάτου

Αλληγορικό πολιτικό θρίλερ, για την κατάσταση στην Τουρκία του σήμερα είναι οι «Υποψίες», βραβευμένο μάλιστα με το Ειδικό Βραβείο της Επιτροπής στο Φεστιβάλ Βενετίας του 2015. Μετά την παρακολούθησή του, άρχισα να αναρωτιέμαι μήπως η εν λόγω επιτροπή που το βράβευσε, το επεσήμανε σαν εναλλακτική θεραπεία για την καταπολέμηση της χρόνιας αϋπνίας, καθώς (με το χέρι στην καρδιά το αναφέρω) η προσπάθεια όποιου θα τολμήσει να το παρακολουθήσει πλήρως, θα είναι τιτάνια.

Για να είμαι δίκαιος, η αρχή δεν προϊδεάζει για τα όσα (βασανιστικά) θα ακολουθήσουν. Σε έναν ακαθόριστο χρόνο και τόπο, που όμως είναι προφανέστατα η σημερινή Ιστανμπούλ, ο εδώ και είκοσι χρόνια κρατούμενος Καντίρ αποφυλακίζεται με αναστολή, μετά από συμφωνία που κάνει με την αστυνομία, δουλεύοντας γι’ αυτήν ως πληροφοριοδότης. Ξαναβρίσκεται με τον μικρό του αδελφό, Άχμετ, ο οποίος δεν έχει καθόλου μνήμες από αυτόν, μιας και η διαφορά ηλικίας τους, εν συναρτήσει προς τον εγκλεισμό του στη φυλακή, δεν του το επιτρέπουν. Γρήγορα, ο νέος ρουφιάνος της γειτονιάς πιάνει δουλειά, ψάχνοντας σε κάδους σκουπιδιών για πιθανά ύποπτα αντικείμενα, συντάσσοντας εκθέσεις συχνά βγαλμένες από το μυαλό του ελλείψει στοιχείων, ενώ έχει νοικιάσει δωμάτιο στο σπίτι φιλικού αντρόγυνου του αδελφού του. Ο τελευταίος εργάζεται σε υπηρεσία του Δήμου, έχοντας αναλάβει την εξολόθρευση των αδέσποτων σκυλιών, και δεν δείχνει ιδιαίτερα θερμός με την ιδέα της επιστροφής τού Καντίρ στο σπίτι μετά από τόσα χρόνια.

Από τη στιγμή που τελειώνουν οι συστάσεις και η εισαγωγή των χαρακτήρων, η αφήγηση σταματά να είναι γραμμική, με τον Αλπέρ να υιοθετεί (εις το όνομα κάποιας «αφηρημένης» σκηνοθετικής επιδεξιότητας) μια περιγραφή των γεγονότων, η οποία επιδέχεται πολλαπλών ερμηνειών, καθώς δεν είναι ποτέ σαφές τι από όσα βλέπουμε συμβαίνουν στην πραγματικότητα και τι είναι προϊόν ονείρου ή παραισθήσεων. Υπάρχει μια διαρκής ένταση στο φόντο, με τις σειρήνες των περιπολικών να ηχούν κάθε τόσο ή τους κάδους απορριμμάτων να φλέγονται, δείγματα μιας ακαθορίστου μορφής βίας, όλα όμως μοιάζουν ατάκτως ερριμμένα, καθώς σε καμιά στιγμή δεν υπάρχει διάθεση όλος αυτός ο καταιγισμός ασύνδετων σκηνών που παρακολουθούμε, να αποκτήσει την οποιαδήποτε συνοχή. Ο θεατής δεν απομένει παρά να… μαντεύει τι ακριβώς γίνεται σε αυτή τη γειτονιά (παραγκούπολη ίσως αρμόζει καλύτερα) της Ιστανμπούλ, που φαίνεται παραδομένη στο χάος και την παράνοια, με τον κάθε κάτοικο να μοιάζει ύποπτος ή να κρύβει κάτι (αλλά μπορεί και όχι). Προκύπτει έτσι μια καθαρά υποκειμενική ερμηνεία των τεκταινομένων, εάν ασφαλώς δεν τα ονειρεύεται ο ίδιος…

Ο έτερος σεναριακός άξονας, που αφορά τη σχέση μεταξύ των δύο αδελφών, επίσης δεν ξεφεύγει από τη γενικότερη σύγχυση. Ο Άχμετ σκοτώνει αδέσποτους σκύλους διότι έτσι του επιβάλλουν (αλληγορία για το αναγκαστικό κυνήγι τρομοκρατών, εξαιτίας της ανέχειας, ίσως), όμως ταυτόχρονα, στα κρυφά, σώζει έναν και τον κρατάει για περίθαλψη στο υπόγειο του σπιτιού του, προκειμένου έτσι (εικάζουμε) να ξεγελάσει τις τύψεις που έχει για την καθημερινή του εργασία. Σταδιακά, χάνει παντελώς το ενδιαφέρον για τον πρώην φυλακισμένο μεγάλο αδελφό του, κρύβεται μέσα στο ίδιο του το σπίτι για να τον αποφύγει, ενώ όταν αναφέρεται πως υπάρχει κάπου κι ένας τρίτος αδελφός, ο οποίος έχει εξαφανιστεί μυστηριωδώς χωρίς να έχει δώσει κανένα σημείο ζωής, τότε και ο πιο δυνατός εκ των θεατών μπορεί εύκολα να σηκώσει τα χέρια ψηλά! Ο Καντίρ αναγκάζεται να γίνει σπιούνος της αστυνομίας, καθώς αυτό που πρωτίστως τον ενδιαφέρει είναι η εκ νέου δημιουργία οικογενειακής ζωής, που τόσο του είχε λείψει στα πολλά χρόνια της φυλακής. Θα έρθει, όμως, η στιγμή, που θα αρχίσει να αναλογίζεται πως, σε σχέση με τον έξω κόσμο, η φυλακή τελικά δεν ήταν και τόσο άσχημη.

Μπορεί να ακούγονται αυτά σχετικά ενδιαφέροντα, αλλά σε φιλμ διάρκειας δύο ωρών (γιατί το μεγαλεπήβολο όραμα δεν μπορεί να περιοριστεί…), με τη μισή τουλάχιστον να χρήζει κάποιας «αμφισβήτησης», καθώς είναι τόσο ακαθόριστο το τι πραγματικά συμβαίνει και η οπτική διαρκώς μεταβάλλεται, η παρακολούθηση της υπόθεσης (με την ευρεία έννοια του όρου) γίνεται ειλικρινά ακατανόητη. Η υποτιθέμενη εφιαλτική αλληγορία της σημερινής τουρκικής πραγματικότητας, που έχει στο μυαλό του ο Αλπέρ, μετατρέπεται πολύ γρήγορα σε βιωματικό εφιάλτη… εις βάρος του θεατή.